Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 80

78
JÓN SIGURÐSSON
ANDVARI
yfirleitt. Hvaða leið á að fara í þessum alkunnugt val að ræða, en ekki síður
efnum? Leið samninga eða lögfestingar vandasamt.
eða einhverja millileið? Hér er um gam-
Samningareglan
Það er talin grundvailarregla í ís-
ienzku stjórnarfari, að kaup og kjör
skuli ákveðin með frjálsum samningum
mifli félaga launafólks og vinnuveit-
enda. Á síðustu áratugum hefur þróun
löggjafar einmitt legið í þá átt að gera
þessa reglu víðtækari. Að formi til má
heita, að hún nái til alls vinnumarkað-
arins. Það er næsta mótsagnarkennt, að
á sama tíma og þessi þróun í átt til
stöðugt almennari samningsréttar hefur
orðið í almennri löggjöf um meðferð
kjaramála, hefur íhlutun löggjafarvalds-
ins um kaup og kjör verið mikil og far-
ið vaxandi. Þannig hefur á síðustu ár-
um hvað eftir annað verið hlutazt til
um greiðslu verðbóta á laun fyrir allan
vinnumarkaðinn og reyndar einnig um
ákvörðun grunnlauna, þótt það hafi
verið sjaldnar.
Ríkisvaldið hefur í vaxandi mæli
hlutazt til um ákvarðanir um kaup og
kjör fyrst og fremst í því skyni að and-
æfa gegn verðbólgu, en í áranna rás
hafa margvísleg önnur sjónarmið og
hagsmunir tengzt þessari tilhögun. Slík
íhlutun hefur oft vakið upp rnikla úfa
í samskiptum ríkisins og aðilanna á
vinnumarkaðnum og þeirra á milii inn-
byrðis. Því má einnig halda iram, að
sú áherzla á aðgerðir á sviði tekju- og
verðlagsmála, sem einkennt iiefur stjórn
íslenzkra efnahagsmála um langt ára-
bil, hafi orðið til þess, að minna hafi
verið skeytt en æskilegt væri um að
beita aðhaldssömum aðgerðum á sviði
ríkisfjármála, gengis- og lánamála ti!
þess að hamla gegn verðbólgu og
tryggja jafnvægi í viðskiptum við önn-
ur lönd. Þetta er vissulega íhugunarefni.
Ihlutun ríkisvaldsins um gerð kjara-
samninga kann að hafa veikt það sam-
band, sem einna mikilvægast er í öllum
fjárhagsmálefnum: að saman fari
ákvörðun og ábyrgð. Æskilegt væri að
Ikoma á skýrari skiptingu verka og á-
byrgðar í þessum efnum og forðast það,
sem við hefur viljað brenna, að velvilj-
uð afskipti ríkisins endi í ófarnaði. Allt
má þetta til sanns vegar færa, en hitt
vill stundum gleymast í umræðum um
þetta mál, að verðbótakerfi launa er ekki
að formi lögþvingað. Samkvæmt gild-
andi lögum er aðilum heimilt að semja
um annað, þótt á það ákvæði hafi lítið
reynt. Þessi staðreynd sýnir hins vegar,
ef til vill, hversu lítils formbreytingar
einar mega sín. Eins og nú er ástatt, er
fyrst og fremst þörf fyrir einbeittar á-
kvarðanir um efnisatriði í efnahagsmál-
um. Vissulega kann að vera ástæða til
að endurskoða formgerð og farvegi
tekju- og verðákvarðana og freista þess
að bæta þá. Slík endurskoðun og skipu-
lagsbreyting í kjölfar hennar er hins
vegar mál, sem tekur lengri tíma en nú
er til stefnu við val áhrifaríkra ráða í
efnahagsmálum. Mér segir hugur um,
að á þessu sviði gildi það, sem Alex-
ander Pope segir í Tilraun um mann-
inn og )ón Þorláksson á Bægisá þýddi
svo: „Hver bezta stjórnar-aðferð er?-/
um það lát dára þrátta frí./ Hún er æ
bezt, sem bezt fram fer, / bera kann
enginn móti því.“