Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 35

FINNBOGI GUÐMUNDSSON:
Um varðveizlu hins forna
menningararfs
Orfáar athuganir1
í ritdómi, sem Jón Sigurðsson birti í tímariti sínu, Nýjum félagsritum
1860, um útgáfu þá á íslenzkum þjóðsögum, er Konrad Maurer hafði snúið á
þýzku og út kom í Leipzig það ár, ræðir hann í upphafi um það einkenni
íslendinga að líta öðrum þjóðum ,,meira aftur fyrir sig en fram, eins og maður,
sem gengur öfugur áfram, eða sem menn segja „gengur móður sína lifandi
ofan í jörðina“.“ En þó að lofsvert sé og fagurt að halda á loft minningu hinna
dauðu, megi þjóðin ekki láta þar við sitja, hún megi ekki gleyma því, að for-
feður vorir voru frískir og fjörugir og starfsamir og vér eigum að taka þá
einnig í því efni oss til fyrirmyndar.
Jóni þykir kenna hins sama í viðhorfi Islendinga annars vegar til forn-
sagnanna og hins vegar yngri sagna. „Vér horfum með undrun á hinar fornu
sögur, sem standa eins og fjallháar eikur, óhræranlegar og fastar, en vér virð-
um lítils hinar, sem eru í kringum oss eins og smáblóm alls staðar á vegi vorum,
spretta upp og vaxa með oss í æskunni, lifa undir tungurótum mæðra og fóst-
urmæðra og gæti orðið að fögrum eikum og blómguðum, en hverfa fyrr, af
því vér köstum þeim frá oss eins og visnuðum skarifíflum. Þær hafa aldrei
komizt á skinn, þess vegna metum vér þær að engu.“
Þarna brýnir hinn raunsæi stjórnmálamaður þjóð sína, er hann hvetur hana
til að hefjast handa í verklegum efnum, jafnframt því sem hann deilir á ein-
sýna fornaldardýrkun hennar og bendir henni á ýmsan merkilegan andans gróð-
ur, er vaxi, þegar að sé gáð, allt í kringum oss.
Enginn vissi þó betur en Jón Sigurðsson, hvers virði hið órofa samband við
fortíðina var, eða eins og hann lýsir því í upphafi ræðu þeirrar, er hann flutti
á 50 ára afmæli Hins íslenzka bókmenntafélags 1866, þar sem hann segir:
„Menn hafa oft hreift þeirri spurningu, hvað til þess komi, að vér íslend-
ingar höfum einir getað haldið hinni fornu tungu vorri, sem er í öllu verulegu
1 Erindi flutt á vegum Odense-háskóla í nóvember 1981 á ráðstefnu um miðaldaarfinn og varð-
veizlu hans. Erindi flutt á ráðstefnu þessari voru hirt í sérstöku riti, The Medieval Legacy, er
bókaforlag háskólans gaf út nú á þessu ári (1983).
3