Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 112

110
EIRÍKUR J. EIRÍKSSON
ANDVARI
Kennslustundir Jónasar Jónssonar eru í anda Grundtvigs, hvað frásagnar-
háttinn snertir. Par ríkir „hið lifandi orð,“ þ. e. í veraldlegu merkingunni: hið
talaða orð, þótt hið ytra samhengi skorti og margvíslegir væru þekkingarmol-
arnir. Þess vegna var það og, að íslandssögubækur Boga Th. Melsteðs urðu að
gefast upp fyrir sögu Jónasar.
En skólamálaáhrif Jónasar í lýðháskóla anda urðu víðtæk. Það er vafa-
laust, að lög nr. 37, 1929, um héraðsskóla, sem Jónas kom á, eru í kjarna
sínum lýðháskólalöggjöf, enda brást hann afar hart við 1946, er landspróf
kom til sögunnar. 3. grein laganna sýnir þetta:
„Tilgangur héraðsskólanna er að búa nemendur undir athafnalíf við íslenzk
lífskjör, með bóknámi, vinnukennslu og íþróttum. Skal í yngri deild meir
lögð áherzla á ýms fræði, leikni og tækni, sem nauðsynleg eru til sjálfsnáms,
en í eldri deild sjálfsnám og iðju, eftir því sem hæfileikar og áhugi bendir til.
Undanþágu má veita nemendum í einstökum greinum, enda leggi þeir þá meiri
stund á aðrar greinar —.“
Mikið sögunám og bókmennta einkenndi skólana, félagsfræði og sönglíf
var mikið. Minni áherzla lögð á nám erlendra tungna, enda hafði Grundtvig
boðað norrænunám og meira að segja íslenzkunám í lýðháskólunum og skólum
yfirleitt.
Nú síðustu árin er söngnám að aukast víða í skólum, og sjálfsnám er góðu
heilli að eflast.
Það er að vísu rétt, að próf voru í héraðsskólunum og nemendur yngri en
víðast á Norðurlöndum, en skólarnir í Svíþjóð t. d. fara eigin leiðir í þessum
efnum. Þeir skólastjórarnir Þórir í Reykholti, Björn á Núpi, Guðmundur á
Reykjum, Arnór á Laugum, Þórarinn á Eiðum, Magnús í Skógum og Bjarni
á Laugarvatni voru ómengaðir lýðháskólamenn og kennarar þeirra margir.
Ungmennafélagaleiðtogarnir voru og margir frá Voss í Noregi og sænsk-
um og dönskum lýðháskólum. Hér má og ekki gleyma skóla Sigurðar Greips-
sonar í Haukadal, sem mótaði ýmsa íþróttaleiðtoga og félagsmálafrömuði.
Oft var komið í sveitir, þar sem nær allir fundarmenn tóku til máls.
Sú orðsins iðkun var þar rækt í lýðháskólaanda. Enskra áhrifa gætti, en svo
var raunar um lýðháskólana dönsku, enda varð Grundtvig fyrir sterkum
áhrifum þar á sínum mörgu ferðum til Englands, og sótti hann þangað áhrif
á sviði kirkjumála, félags- og stjórnmála og til heimspekikenninga.
Athyglisvert er, að íslenzk verkalýðshreyfing hefur ekki átt eiginlegan lýð-
háskóla, né trúfélög vor ýmisleg, en slíkt gerist annars staðar á Norðurlönd-
um, en hin öfluga lýðháskólahreyfing þar verður ekki tekin hér til meðferðar.
Að vissu leyti er hinn ágæti lýðháskóli í Skálholti orðinn til fyrir hvatningu og
stuðning norrænna lýðháskólamanna.
Að nokkru má segja um endurreisn Skálholts sem skólaseturs, að þar gildi