Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 108

106
EIRÍKUR J. EIRÍKSSON
ANDVARI
hald þjóðar sinnar til þessa dags, þannig að form og bókstafur hafa aldrei yfir-
bugað þar hinn frjálsa anda. Sérskoðanir hans í trúmálum hafa hins vegar
ekki haft almennt gildi, þótt merkilegar séu.
Frjálshyggja Grundtvigs um skipulag kirkju og kristni hefur löngum skapað
fylgjendum hans og fólki, t. d. innra-trúboðsins danska, vissa samstöðu og trú-
málahreyfinga yfirleitt og vaknandi verkalýðsstefnu, er svo síðar meir leiddi
til stjórnmálasamvinnu og þá einkum kringum aldamótin og raunar allt til
síðari heimsstyrjaldar. Hörðustu stjórnmálafundum J. C. Christensens, for-
sætisráðherra Dana 1905 og sambandslaganefndarmanns í Reykjavík 1918,
lauk einatt með, að allir sungu ljóð eftir Grundtvig.
Hinn frjálsi mannréttindaandi, sem raunar einkennir Norðurlandabúa og
ekki sízt Dani, kemur fram í baráttu Grundtvigs fyrir þegnréttindum Gyðinga,
og hreyfing hans hafði kvenréttindi á stefnuskrá sinni.
Þjóðfrelsisstefna Grundtvigs byggist að verulegu leyti á þjóðernisstefnu
hans, sem var samnorræn og hvíldi á grundvelli íslenzkra fornbókmennta. Þar
átti hann samleið með þeim Rask, N. M. Petersen og P. E. Muller, síðar
biskupi.
í þeim efnum varð lífsstarf Grundtvigs afar þýðingarmikið í sjálfstæðis-
baráttu vor Islendinga. Hann sagði t. d. í þingræðu: ,,Er vér verðum við kröf-
um Islendinga, erum vér ekki að gefa þeim neitt. Vér byggjum vora tilveru á
þeirra menningararfi.“ Það er engin tilviljun, að Suður-Jótland verður eins
konar vagga lýðháskóla Grundtvigs. Ofjarlinn sunnan landamæranna fór ekki
aðeins með hernaði gegn Dönum, Danavirki norrænnar menningar var í margra
augum í ýtrustu hættu. Heitið: Danmörk, landamæraland Dans, sagði sína
sögu.
Danakonungar kunnu löngum vart stakt orð í dönsku, og einn aðalfylgis-
maður Grundtvigs, Birkedal, var rekinn úr embætti fyrir að biðja af prédikun-
arstóli þess, að Guð gæfi Danakonungi danskt hjarta.
Grundtvig hugsaði sér lýðháskólann sem landvarnavirki. Um fram allt
átti hann að ala þjóðina upp í þjóðlegum þegnskaparanda, að hún kynni með
aukið lýðræði að fara. ,,Og hver er svo meiningin?" spurði Monrad ráðherra
Kr. Kold. „Fyrir Guð og föðurlandið,“ svaraði hann. ,,Gott er það og b]essað,“
mælti ráðherra, en tók svarið raunar ekki alvarlega.
En á úrslitastund dönsku þjóðarinnar 1864 horfði Monrad raunar meira
yfir á taflborð stórveldanna en til þess virkis, er þeir Grundtvig og Kold voru
að vinna upp.
Grundtvig var vísindamaðurinn í anda „hins lifandi orðs“, er hann lyfti
til vegs með Bjólfskviðurannsóknum sínum, Goðafræðinni frá 1832, Heims-
kringluþýðingunni miklu og útgáfu sinni á Saxa og rannsóknum sínum á ís-
lendingasögum, furðu nærri nútímaviðhorfum.
En „hið lifandi orð“ Grundtvigs var raunar „hið djúpa samhengi“ tilver-