Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 28

26
BJARNI VII.HJÁLMSSON
ANDVARI
allt frá fyrstu öldum íslands byggðar og fram á daga Bólu-I Ijálmars, með
formála og skýringum Kristjáns.
Enn sendi Kristján frá sér 12 minjaþætti árið 1959 í riti, sem ne'fnist
Stakir steinar, með ekki óáþekku svipmóti og Gengið á reka, en ber vott um
aukinn þroska og meiri íhygli höfundar. Yfirleitt fjalla þættirnir urn ein-
staka muni, en sumir sverja sig í ætt við huganir (essays), svo sem íslands
þúsund ár (öðru nafni Þankabrot á eyðibæ).
Stofndagur Þjóðminjasafns Islands (áður Forngripasafns) er talinn 24.
febrúar 1863. Aldarafmælis þess var minnzt með veglegum Iiætti. I tilefni
þess samdi Kristján mikið og vandað afmælisrit, Hundrað ár í Þjóðminja-
safni, sem kom út baustið 1962. Eru þar skráðir 100 þættir um muni í
Þjóðminjasafni, og fylgir mynd, ein eða fleiri (oftast á beilli síðu), hverjum
minjaþætti. Framan við þættina skrifaði Kristján yfirlitsritgerð um aldarsögu
safnsins. Þó að textunum við þættina sé skorinn þröngur stakkur (óftast ein
síða eða nokkuð yfir á aðra, ef mynd leyfir), njóta rithöfundarbæfileikar
Kristjáns sín þar ágætlega. Fullyrða má, að aldrei hafi verið gefið út glæsi-
legra afmælisrit um nokkra íslenzka stofnun.
Hinn 25. júlí 1975 var öld liðin frá dánardegi Hjálmars Jónssonar
skálds í Bólu. Á því ári sendi Kristján frá sér ritið Hagleiksverk Hjálmars í
Bólu. Enginn skyldi þó ætla, að bók þessi hafi orðið til í skyndi vegna ár-
tíðar skáldsins, heldur liggja henni að baki margra ára rannsóknir og leit
að útskurðarverkum Hjálmars, sem dreifð eru víða um landið. Bókin hefur
að geyma fjölda ágætra mynda af handaverkum þessa skurðhaga skálds.
Það var skemmtilegt, að Kristjáni, sem kunni jafnt að meta orðkynngi og
hagleik Hjálmars, skyldi gefast færi á að gera svo góð skil öðrum hinna
merkustu þátta í hæfileikum þessa stórbrotna „bjábarns veraldar".
Þegar Kristján féll frá, bafði hann því sem mest lokið við allmikið rit
um Arngrím rnálara Gíslason (1829-1887). Ef til vill verður það rit komið
út, þegar þessi grein birtist. Arngrímur var fjölhæfur maður og kunnur
listamaður á sinni tíð, þó að hann nyti ekki mikillar undirbúningsmennt-
unar í grein sinni. Nú er að vísu farið að fyrnast mikið yfir minningu
hans, en vafalaust á margur eftir að sjá þennan frumherja í íslenzkri
myndlist í nýju Ijósi, þegar rannsókn Kristjáns og myndskreytt rit um
Arngrím liggur fyrir.
Nokkur rit þýddi Kristján úr erlendum málum. Eins og að líkum