Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 45

ANDVARI
UM VARÐVEIZLU HINS FORNA MENNINGARARFS
43
aldur, það sem þá var til, síðan ekki við söguna meir. Ég hefi tórt á því, sem í
mér tolldi og rifjazt hefir upp. Nú hefi ég gleymt, hvar sumt verður staðhæft.
. . . Eg hefi alla tíð staðið uppi á kveðskaparakrinum verkfæralaus og orðið að
trúa á mátt minn og megin, því ég gat aldrei eignazt þau húsgoð, sem heita
bækur.“
Djarfasta tilraun íslenzks skálds á vorum dögum til að semja fornsögur er
tvímælalaust Gerpla Halldórs Laxness, er kom út 1952, þremur árum áður
en hann hlaut Nóbelsverðlaunin. Halldór hefur mikið hugsað um hinar fornu
bókmenntir, er víðlesinn í þeim, hefur gefið út eða látið gefa út lesútgáfur
ýmissa fornsagna og ritað fjölda ritgerða um þær. í íslendingaspjalli 1967
segir hann á einum stað, að Frökkum þyki ,,aungvir höfundar jafnómerkilegir
og útlendíngar, sem eru að reyna að apa þá, á sama hátt og við Íslendíngar
kennum í brjósti um útlendínga, sem eru að burðast við að stæla fslendinga-
sögur.“
Á öðrum stað í sömu bók kvartar hann yfir því, að það sem hann kallar
'ullaldarris sé ,,svo ofarlega í mati ritdómara, kanski stundum þó án þess hlut-
aðeigendur séu því persónulega kunnugir nema af afspurn, að þeim veslum
mönnum, sem nú eru að burðast við að skrifa bækur, eins og ég og mínir
Iíkar, er oft illa viðvært í landinu: hver ótíndur strákur getur sannað svo ekki
verður í móti mælt, að við séum lakari prósahöfundar en þeir, sem bjuggu til
Njálu eða Hrafnkötlu eða Heimskringlu, sömuleiðis hafi okkur hrakað tölu-
vert sem Ijóðskáldum síðan á tíundu öld að höfundur Völuspár stóð undir
þessum víðum himni íslands og kunni ekki að stafa nafnið sitt.“
Um það er ekki að villast, að Halldóri Laxness finnst hann hafa í fullu
tré við þá fornhöfunda, er hann nefndi, og til bess að storka þeim - og forn-
aldardýrkun landa sinna flettir hann í Gerplu ofan af sjálfri hetjuhugsjón-
inni, svo sem þegar hann lætur Þórelfi Ieggja Þorgeiri svni sínum lífsreglurn-
ar: „Aldregi skyldi góður dreingur láta þá skömm af sér spyrjast að kjósa frið.
ef ófriður var í boði.“ Þótt fslendingar hafi í aldaraðir fyrirgefið Þorgeiri
Hávarssyni víg saklauss smalamanns fyrir það eitt, hve vel hann sagði frá því,
fyrirgefur Halldór hvorki honum né þeim bað, og til þess að engum gleymist,
hvaða Ieið sé í rauninni farin, þegar gemiið er milli bols og höfuðs á manni,
Iætur hann það aldrei fjúka af í einu höggi. svo sem títt er í fornsögum, heldur
er kappinn látinn vinna um hríð á hinum vegna og ekki linna, fvrr en hann
hefur „beyst og barið sem honum Iíkaði“. Gerpla er öll samin til haðungar
hernaði og fánýtum barsmíðum manna jafnt að fornu og nýju og er að því
levti þörf hugvekja á tímum meiri grimmdar og hamfara af mannavöldum
en sögur fara af bæði fvrr og síðar. En ég er bó ekki trúaður á. að hún breyti
að neinu ráði viðhorfi fslendinga sjálfra til fornbókmennta sinna. Þótt heim-
ildir sýni, að íslendingar hafi margir fyrrum átt vond vopn - sjálfur Sturla
Sighvatsson m. a. s. orðið að stíga á sverð sitt í Örlygsstaðabardaga til að rétta