Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 51

ANDVARl
EFTIR NJÁLSBRENNU
49
fyrra vísuhelmingi, og af Gizuri nam þetta óþekkta skáld þá snilld að nota orð
í skyldri merkingu (minni: minnigur) í síðara helmingi. Þótt setningarnar
Skadi kennir mér minni og Eg er minnigur að mínu meini séu vitaskuld
persónulegs eðlis í vísunum tveim, þá má sennilegt þykja, að þar liggi eitthvert
spakmæli að baki. Eg þekki einungis einn orðskvið í fornbókmenntum vorum,
sem hefði getað verið kveikjan að þessum tveim setningum, og er hann að
finna í Ljósvetninga sögu: Muna þeir mein er þiggja. Um uppruna þessa máls-
háttar getur lítill vafi leikið, því að hann mun vera þýðing á frægum orðum
eftir rómverska höfundinn Cicero: QUI DOLUIT, MEMINIT. Orðrétt merkir
þetta: ,,Sá man, er sársauka þolir,“ og skortir þá þýðingu hnitmiðað orðalag
Rómverjans, enda verður ekki annað sagt en að erfitt sé að betrumbæta þýð-
inguna í Ljósvetninga sögu.1
Mönnum hefur löngum verið Ijóst, að lýsingunum á Flugumýrarbrennu (í
íslendingasögu Sturlu Pórðarsonar) og Njálsbrennu svipar mjög saman. Um
hitt eru menn ekki á einu máli, hvernig skýra beri þenna skyldleika. I ritgerð-
um sínum rekur Barði Guðmundsson ýmis atriði, sem eru náskyld í brennu-
sögunum tveim, og ætlar hann, að þar sé um bein rittengsl að ræða.2 Með öðr-
um orðum: höfundur Njálu hefur lesið Islendingasögu, áður en hann skrifaði
harmsögu Njáls. Einar Ólafur Sveinsson, sem ritað hefur manna bezt um Njálu,
er þó á öðru máli. Þótt hann telji upp ófá rit, sem söguhöfundur muni hafa
þekkt, þá telur hann íslendingasögu Sturlu Þórðarsonar þar ekki með. Um
Njáluhöfund farast Einari Ólafi orð á þessa lund: „Sjálfsagt hafa honum verið
mjög hugstæðar brennur þær, sem urðu á 12. og 13. öld, en það er eins og
hann hafi heldur litið aftur í tímann; fátt eitt er verulega líkt í Njálsbrennu og
Flugumýrarbrennu eða Þorvaldsbrennu, sýnu meira líkt í Önundarbrennu og
Hí tardalsbrunanum.“3
Enginn vafi getur leikið á því, að Barði Guðmundsson hefur rétt fyrir sér
að því leyti, að höfundur Njálu hlýtur að hafa þekkt Islendingasögu Sturlu
Þórðarsonar. Hins vegar skyggir það mjög á allar röksemdir hans, að hann mið-
ar skyldleika þessara tveggja rita yfirleitt við þá kynlegu hugmynd, að Þor-
varður Þórarinsson hafi verið höfundur Njálu. Auk þess hefur Barði ekki
skeytt um að bera Njálu saman við ýmis önnur rit, sem höfundur hennar hefur
víslega þekkt. Hins vegar hefði Einar Ólafur Sveinsson getað gefið íslendinga-
sögu Sturlu Þórðarsonar meiri gaum en hann gerir í raun og veru.
1 Um sársauka og þjáningu í íslenzkum fornbókmenntum mætti rita Iheila bók, en hér leyfi
ég mér einungis að minna á þrjá staði í ritum mínum: Siðfræði Hrafnkels sögu (bls. 77—86), Úr
hugmyndaheimi Hrafnkels sögu og Grettlu (bls. 43-45) og Sagnagerð (bls. 27-32).
- Ritgerðum Barða var safnað saman að honum látnum, og þær sem lutu að Njálu og öðrum
bókmenntum þrettándu aldar voru gefnar út árið 1958 í bók, sem ber heitið Höfundur Njálu.
Hugmynda hans um áhrif íslendingasögu á Njálu gætir á bls. 228 og víðar.
3 Vitnað er til formála Einars Ól. Sveinssonar að útgáfu á Brennu-Njálssögu (1954),
cxiv-cxv.
4