Andvari - 01.01.1983, Blaðsíða 39

ANDVARI
UM VARÐVEIZLU HINS FORNA MENNINGARARFS
37
er aðeins stuðzt við fáeina kafla sögu hans, og Skáld-Helga-rímur, reistar á
glataðri sögu, eru einar sinnar tegundar. Um Skáld-Helgarímur er það athyglis-
vert, að sögusviðið er þar einkum á Grænlandi. Lygisögurnar eru ekki allar af
íslenzkum uppruna né heldur er efni þeirra íslenzkt; sumar eru erlendar, eink-
um franskar, riddarasögur. í þeim flokki eru rímur af Arthur konungi (ein
gerð Skikkjurímna); fernar rímur, er tilheyra Karla-Magnúsarsögunum, eru
Landrésrímur, rímur af heimsókn Karlamagnúsar og manna hans til Miklagarðs,
rímur af viðureign Rollants og Vernagus og rímur af Rúnisvallsbardaga.
Sagan af fjórum sonum Ámunda, sem ennfremur er sögð í Mágusrímum
og er síðari viðbót í Mágussögu, er uppistaðan í efni Geirarðsrímna. Af marg-
víslegum miðaldasögnum er kunnust sögnin um Virgil í gervi töframanns.
Þótt yrkisefni yrðu fjölbreyttari eftir 1600 og það ekki ætíð til hins betra,
voru eldri yrkisefnin jafnkær eftir sem áður. Á tímabilinu 1600-1800 var
að minnsta kosti 50 lygisögum snúið í rímur. Sögur af frægum Islendingum
voru þó ekki vanræktar; þess háttar rímur eru um 20. í færri, eða líklega í
um 10 alls, lýtur efnið að Noregi og er einkum sótt í sögur eða styttri frásagn-
ir, sem lítill eða enginn sagnfræðilegur fótur er fyrir. Af efni utan Norðurlanda
urðu a. m. k. 30 riddarasögur og aðrar sagnir rímnaskáldunum að nýju yrkis-
efni. Sumt hið bezta af þessu tagi voru sagnir af Karlamagnúsi og köppum
hans. Höfuðskáld í þessum efnisflokki var sá merkilegi maður Guðmundur
Bergþórsson, krypplingur allt frá fjögurra ára aldri, er gat ekki gengið og fékk
einungis neytt vinstri handarinnar til skrifta. Sautján ára gamall og þá þegar
orðinn höfundur margra rímnaflokka veitti hann því athygli, hve fátt fyrri
skáld höfðu enn ort um þetta efni. Til þess nú að bæta úr þessu tók hann öllum
öðrum fram og endursagði 1680 allan sagnabálkinn af Ogier le Danois eða
Olgeiri danska, eins og hann nefndi hann, 60 rímur, en jók síðan við 8 um
Otúel og löngu síðar (1701) 24 rímum um Fíerabras.
Rímnaskáldunum urðu einnig drjúg til fanga margar sagnir og bókmennta-
verk, er kunn höfðu verið nokkrar aldir í Evrópu eða voru ný af nálinni í hin-
um yngri bókmenntum. Hér er um margvíslegan skáldskap að ræða og frá
ýmsum tímum. Þar eru meira að segja fáein dæmi úr sagnaheimi eða sögu
Grikkja og Rómverja, og fyrir atbeina Guðbrands biskups Þorlákssonar var
gerð tilraun til að snúa sumum bókum biblíunnar í rímur og tefla þeim fram
gegn hinum venjulegu rímum og vinsældum þeirra. í hinni guðrækilegu Vísna-
bók 1612 eru rímur af Ruth, Judith, Esther og Tobía, allar ortar á einföldu
máli undir Iéttum bragarháttum, auk Syrachsrímna, er hossa hátt í þúsund
erindi. Síðar var ort út af að minnsta kosti tuttugu efnum til viðbótar, teknum
úr heilagri ritningu.“
Rímnaskáldin héldu þannig áfram að yrkja nær einvörðungu út af fortíðar-
efnum, en af því hlauzt, að vitneskja um fyrri tíðar bókmenntir bæði íslend-
tnga og annarra lifði áfram og það í þekkilegum búningi.“