Eimreiðin - 01.01.1960, Blaðsíða 20
8
ELMREIÐIN
lierra íslands hefði aðsetur í Reykjavík, vildu þá fá málinu frestað,
og kannað yrði, livort stjórnin væri ekki fáanleg til að veita íslend-
ingum frekari stjórnarfarsumbætur en gert var ráð fyrir í fruxn-
varpinu. Það vildi Valtýr ekki, og var frumvarpið samþykkt í efri
<leild með 6 atkv. gegn 5. Enn fremur samþykkti e. d. ávarp, þar
sem búseta æðstu stjórnarinnar í landinu er talin æskilegasta lausn-
in. Einn þingmaður Valtýinga yfirgaf nú flokkinn, og voru Efeinra-
stjórnannenn komnir í meiri Iiluta. Sendu þeir þá Hannes Hafstein
á konungs fund, til þess að gera grein fyrir sjónarmiði þeirra og
leitast við að fá stjórnina inn í landið. För Hannesar bar nr. a.
þann árangur, að komrngur hét að leggja fyrir næsta þing frum-
varp þess efnis, að „stjórnarráð Vort skuli hafa aðsetur í Reykja-
vík.“ Höfðu Jrar með djörfustu vonir Heinrastjórnarmanna rætzt.
En um leið hafði Valtýr Guðmundsson beðið ósigur fyrir Hannesr
Hafstein á vígvelli stjórnmálanna.
Ef Valtýr lrefði látið fresta afgreiðshi stjórnarskrárfrumvarpsins
á þinginu 1901, þegar lall lrægristjórnarinnar spurðist, eru mestar
líkur til, að lrann hefði haft forgöngu um að leita frekari sanrninga
og síðan orðið fyrsti ráðherra íslands. Og þeir, sem bezt þekktu
Valtý, telja víst, að hann lrefði orðið góður ráðherra, því að hann
var gæddur mikilli þekkingu á högum þjóðarinnar, lipurð, l'ram-
takssemi og brennheitum áhuga.
Hitt er svo annað nrál, að andstæðingar Valtýs, er sumir hverjir
höfðu nrest hneykslazt á kenningum hans um stjórnarfarslega nauð-
syn ríkisráðssetunnar, samþykktu á þingunum 1902 og 1903 stjórn-
arskrárákvæði um, að íslenzk sérmál skyldu borin upp í ríkisráði
Dana.
Sökunr þessarar lrlálegu ósamkvæmni og af fleiri ástæðum lágu
nú andstæðingar Valtýs vel við lröggi, enda notfærði hann sér það.
Sanna/.t hefur, að þrjár greinar, sem birtust í ísafold sumarið 1902
undir dulnefnunum Hávarður lröggvandi og Atli hinn ramnri og
mikla athygli vöktu, voru eftir Valtý Guðmundsson. Þótt nrargir,
æinkum Heimastjórnarmenn, lrefðu verið óánægðir með stjórnar-
skrárfrumvarpið, ekki sízt ríkisráðsákvæðið í því, féllust þeinr al-
veg hendur, þar til Valtýr vakti tortryggni og andúð á því með
;sínmn ísmeygilegu greinum. IJrðu þær nrörgum tilefni efasenrda
;í réttmæti gerða alþingis og eggjun til að lrefjast lranda.
Með þessu frumkvæði sínu á Valtýr sinn merka þátt í, að Land-
varnarhreyfingin hefst. Hún er önnur stjórnmálahreyfingin, sem