Eimreiðin - 01.01.1960, Blaðsíða 21

EIMREIÐIN
9
hann er upphafsmaður að, þótt hann í það skipti standi álengdar.
Þar með er líka forystuhlutverki hans í íslenzkum stjórnmálum
lokið. En með því er ekki öll hans stjórnmálasaga sögð. Reyndar
átti Valtýr manna mestan þátt í, að stjórnarskrárfrumvarpið næði
fram að ganga, þó að nokkrum breytingum tæki frá því, sern hann
fyrst hugsaði sér það, og þótt hann biði ósigur sem stjórnmála-
foringi. Og hann var eigi aðeins leiðtogi sins flokks og upphafsmað-
ur Landvarnarstefnunnar, heldur og faðir íslenzkrar flokksbarattu.
Þegar allt þetta liat'ði gerzt, var Valtýr Guðmundsson aðeins rúm-
fega fertugur að aldri, og mun sjaldgæft, að fátækur sveinn hefjist
úr lítilsvirðingu og umkomuleysi til æðstu menntunar, virðingar-
stöðu og megináhrifa með þjóð sinni á svo skömmum tíma. Ýmsir
uiundu'telja, að heldur færi nú að halla undan fæti fyrir Valtý. Ork-
ai' það þó tvímælis, ef rétt er ályktað. Þó að Valtýr biði á vissan
hátt skipsbrot sem stjórnmálamaður, var honum fjarri skapi að láta
hugast. Og álnigaeldur hans liafði síður en svo kólnað. Sigurður
f'Uðmundsson hefur sagt um Valtý: „Það var sem í honum byggju
þtír menn.“ Á Sigurður þar við hneigð Valtýs til fræðaiðkunar,
stjornmálabaráttu og fjáröflunar. Xími hans til vísindastaifa jókst
við það, að hann lét af ilokksforystu. Og þrátt fyrir ósigurinn á
því sviði, gat hann áfram barizt fyrir mestu hugsjónamálum sín-
um sem frömuður menningar og umbota 1 atvinnuhfi, fjai- og
samgöngumálum þjóðarinnar. Hvað gengi sjális hans viðvék, þá er
vafasamt, að Valtýr hafi tapað nokkru á að liverfa af vettvangi stjórn-
uaálanna sem leiðtogi. Auðvitað hefur ósigur flokks þess, er hann
Veitti forystu, og fall sjálfs hans í kosningunum 1902, valdið hon-
Unr sárum vonbrigðum. Þar hefur metnaður lians beðið mikinn
únekki. Sést það m. a. af harðri sókn Valtýs á hendur stjórnar
Hannesar Hafsteins fyrir eyðslu og fleira í Eimreið 1904—06 og a
þingi 1907, er sumum þótti nóg um. En Valtýr átti enn fram undan
nieiri hluta starfsferils síns sem kennari, fræðimaður og ritstjóri
Eimreiðarinnar.
Vísindastörf dr. Valtýs, verða, sem sagt, eigi nánar rædd hér, og
naut hann þó virðingar og trausts á því sviði, eins og m. a. sést
aí því, að hann átti sæti í stjórn Hins konunglega norræna forn-
ii'æðafélags frá 1892 til æviloka. Skal nú vikið að þeim þætti í ævi-
störfum Valtýs, er mun liafa aflað honum ahnennastra vinsælda á
íslandi, og er þó langt frá, að hann sé metinn að verðleikum: rit-
stjórn hans. Líkt og Valtýr hefur með brautryðjandastarfi sínu í