Skagfirðingabók - 01.01.1975, Qupperneq 205

HÉRAÐSSKJALASÁFN SKAGFIRÐINGA
svo miklum vanefnum, að reksturinn gjaldi þess. Fari svo illa,
hafa söfnin í reynd glatað tilverurétti sínum, og ætti þá þjóðskjala-
vörður umsvifalaust að neyta íhlutunarvalds síns um málefni
þeirra. Er ekkert annað ráð fyrir hina ábyrgu aðila en láta slíkan
vanza alls ekki eiga sér stað.
Saga Héraðsskjalasafns Skagfirðinga hefst eiginlega árið 1937.
Þá var sofnað Sögufélag Skagfirðinga, sem lét verða sitt fyrsta
verk að hefja handritasöfnun, jafnframt blómlegri útgáfu skag-
firzkra fræða. Frá upphafi fékk félagið inni með starfsemi sína í
húsi bókasafnsins á Sauðárkróki. Tveir menn létu sig aðallega
varða handritasöfnunina, þeir Jón Sigurðsson á Reynistað, alþingis-
maður Skagfirðinga, sem síðar varð frumkvöðull að lögum um
héraðsskjalasöfn, og séra Helgi Konráðsson á Sauðárkróki, sem
tók að sér tilsjón safnsins. Af handritum, sem safninu bárust á
þessum tíma, má nefna Sverrissögu, frá miðri 17. öld, er gefin var
af Jósef J. Björnssyni, fyrrum skólastjóra á Hólum; ættfræðihand-
rit Péturs Zóphoníassonar, sem eru að mestu óbirt; bréfasafn
Magnúsar Jónssonar frá Fjalli í Sæmundarhlíð, er lengst af bjó í
Vesturheimi; og ýmis handritagögn Pálma Péturssonar kaupmanns
á Sauðárkróki, gefin af Eysteini Bjarnasyni fóstursyni hans. Ekki
var látið við það eitt sitja að safna öllu, sem til náðist af rituðu
efni, heldur afrituðu sögufélagsmenn ýmis gögn, er vörðuðu skag-
firzka sögu, bæði á Þjóðskjala- og Landsbókasafni. Afritaðar voru
flest allar kirkjubækur og manntöl úr prófastsdæminu og gerðir
voru útdrættir úr gömlum dómsmálabókum, auk þess sem skrifuð
voru upp mikil handrit að vöxtum, svo sem Saga frá Skagfirðing-
um, Húnvetninga saga og Saga Skagstrendinga og Skagamanna.
23. apríl 1947 var Héraðsskjalasafn Skagfirðinga formlega
stofnsett, samkvæmt fyrrgreindum lögum, fyrst slíkra safna utan
Reykjavíkur. Akvað þá sögufélagið, að handrit þess skyldu til-
heyra hinu löggilta safni. Og 1951, er reglugerðin um skjalasöfn-
in gekk í gildi, voru safninu afhent þau skjalagögn úr Þjóðskjala-
safni, er varðveita átti fyrir norðan. Hvað varðaði húsakynni og
handritavörzlu var fyrri ráðstöfun safnmála í engu breytt. Séra
203