Morgunblaðið - 13.10.1987, Blaðsíða 24

Morgunblaðið - 13.10.1987, Blaðsíða 24
24 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. OKTÓBER 1987 Emkavæðing- Sambandsins eftir Jóhann J. * Olafsson MIKIL umræða hefur verið um samvinnuhreyfinguna í kjölfar tilboðs Sambandsins í hlut rikis- sjóðs i Útvegsbanka íslands hf. Hver greinin, viðtalið og leiðar- inn hafa séð dagsins ljós fyrir utan fréttir á öldum ljósvakans, bæði í útvarpi og sjónvarpi. Það er allt gott og blessað um þessa miklu umræðu að segja, enda gera menn sér betri grein fyrir eðli málsins á eftir. Guðjón B. Ólafsson, forstjóri Sambandsins, ræddi mjög hrein- skilningslega um fyrirtæki sitt, samvinnuhreyfinguna og skoðanir sínar á málum í ítarlegu Morgun- blaðsviðtali 17. september sl. Þar kemur margt fram sem varpar skýrara ljósi en áður á þróun mála. Útvegsbankamálið og umræðan í kjölfarið leiðir hugann að því, hvers konar fyrirtæki samvinnu- hreyfíngin er orðin. Hér á eftir fara nokkrar línur af því tilefni. Hvers konar fyrirtæki í leiðara Mbl. 19. sept. er fyrir- tækjum skipt niður í einkafyrirtæki, samvinnufyrirtæki og ríkisfyrir- tæki. Ég vil bæta hér við fyrirtækj- um sveitarfélaga svo að sjálfseign- arstofnunum. Samvinnufyrirtæki eru hér að mínu mati réttilega ekki talin með einkarekstri, enda verða fyrirtæki í einkarekstri að hafa eig- endur, sem ráða yfír eignarhluta sínum í þeim. Eignarréttur sam- vinnumanna í samvinnufélagi er svo takmarkaður, að vart er hægt að tala um eign í því samhengi. Fyrst. er að nefna að þeir hafa aðeins eitt atkvæði hversu stór sem hlutur þeirra í félaginu er. Þetta er mun meiri takmörkun en menn almennt gera sér grein fyrir enda eru allir hættir að leggja fé í slík félög nú orðið. Samvinnuhreyfíngin er orðin að nátttrölli frá nótt sósíalískra hreyfínga síðustu aldar, þeirra sömu og menn eru nú byijaðir að losa sig frá í Sovétríkjunum. Þá fá menn takmarkaðan arð af hlut sínum í stofnsjóði samvinnufélags. Þeir geta ekki selt þessa eign og ströng skilyrði þarf að uppfylla til að leysa hana út. Það hefur komið fram að stofn- sjóðir kaupfélaganna í Sambandinu eru 66 millj. meðan eigið fé Sam- bandsins er 2,6 milljarðar eða 2,54%. Forstjórar Sambandsins ráða síðan yfír 97,46% en 2,54% eru eign kaupfélaganna. Stofnsjóðir samvinnumanna í kaupfélögunum eru sjálfsagt í svipuðu hlutfalli við eigið fé kaupfélaganna og sjá þá menn að takmarkaður eignarhlutur hvers samvinnumanns í Samband- inu er yart sjáanlegur nema í smásjá. Áhrif og völd félagsmanna eru enda í samræmi við það. Sam- vinnufélögin eru sjálfseignarstofn- anir án aðhalds eigenda. Forstjóra- veldi. Spumingin er aðeins: Til hvers og fyrir hveija? Sannleikurinn er sá að samvinnuformið leysir eng- in mál, sem önnur félagsform geta ekki leyst betur. Lýðræðislegft félagsform Því var haldið fram af Þresti Ólafssyni í sjónvarpsþætti á Stöð 2 í leiðara Jóns Óttars Ragnarssonar að samvinnufélagsformið væri lýð- ræðislegasta félagsformið sem til væri; mun lýðræðislegra en hlutafé- lögin. Þessu vil ég eindregið andmæla. Vegna þess hversu eign- arréttur féiagsmanna er takmark- aður hafa samvinnumenn eða svokallaðir eigendur enga ástæðu til þess að leggja eitt eða neitt af mörkum úr eigin vasa til uppbygg- ingar fyrirtækjunum eða rekstrin- um. Það á ekkert skylt við lýðræði, nema Þröstur kalli það lýðræði þeg- ar stjórnendur eru friðhelgir fyrir afskiptum eigenda. Þeir sem ekki skipta sér af rekstri samvinnufélaga eru ekki svokallaðir eigendur þeirra, heldur ráðnir forstjórar, framkvæmdastjórar eða aðrir starfsmenn og stjómmálamenn. Of stórt fyrirtæki Vegna þess að ætlast er til af samvinnumönnum að þeir stundi einhvers konar fjárhagslegt klaust- urlíf í félögum sínum, fá forsvars- menn fyrirtækjanna alveg fijálsar hendur til að stjórna fjármunum þeirra. Þeir eru í raun óháðir félags- mönnunum, en hafa þess í stað tekið höndum saman við stjórn- málamenn, alþingis- og sveitar- stjómarmenn, forystu verkalýðs- hreyfingar o.fl. og komið upp slíkri samsteypu í landinu að vart á sína líka annars staðar í vestrænum heimi. Talið er að samvinnuhreyf- ingin, þ.e. forstjóramir, ráði yfír um 25% athafnalífsins í landinu. Þetta veldur mikilli spennu í landinu og ólgu, enda sjá menn engan til- gang með þessu né réttlætingu. Það eina sem blasir við er tiltölulega þröngur hópur athafnamanna, sem seilist til sífellt meiri áhrifa í íslensku athafnalífí. Baráttan um völd yf ir íslensku atvinnulíf i Megintilgangur þessarar stóm samsteypu er barátta fyrir stærri og stærri hlut í íslensku efna- hagslífí, en það er enginn tilgangur í sjálfu sér. Það eitt skapar ekki nein verðmæti en skiptir athafna- lífínu í tvær andstæðar fylkingar. Pólitískar fylkingar, sem tortryggja hvor aðra og hamlar samstarfí, sem þó er mjög nauðsynlegt, engu síður en samkeppni á jafnréttisgmnd- velli. Samvinnuhreyfíngin hefur hingað til ekki fyrst og fremst stað- Jóhann J. Ólafsson Talið er að samvinnu- hreyfingin, þ.e. for- stjórarnir, ráði yfir um 25% athafnalífsins í landinu. Þetta veldur mikilli spennu í landinu og ólgu, enda sjá menn engan tilgang með þessu né réttlætingu. Það eina sem blasir við er tiltölulega þröngur hópur athafnamanna, sem seilist til sífellt meiri áhrifa í íslensku athafnalífi. ið í verðsamkeppni til að þóknast neytendum, heldur samkeppni um yfírráð yfír atvinnutækjunum. Alþjóðleg verðsamkeppni nútím- ans er svo hörð að ómögulegt er að sjá að félagsform samvinnu- manna sé betra en önnur félaga- form nema síður sé. Þar að auki em framleiðslukröfur orðnar svo íjölþættar og síbreytilegar að ekk- ert eitt fyrirtæki hefur betri möguleika en fjölmörg smærri. Þá er Sambandið að vasast í svo mörgu að útilokað er að hafa yfirsýn yfir allan reksturinn frá einni stjóm. Flest ef ekki öll stórfyrirtæki er- lendis starfa á afmarkaðra sviði þar sem þau beita afli sínu í markvissa átt. Yfirráð yfir stómm hluta efna- hagslífsins er ekki viðurkennt sem löglegt markmið og frekar stuggað við slíkum tilburðum með löggjöf gegn einokun og hringamyndunum. Fj öldahreyfing Ein aðalröksemd sambands- manna er að þeir séu 43 þúsund manna fjöldahreyfing. Ég er nú búinn að lifa og starfa hér í yfír hálfa öld, þekkt og umgengist þús- undir manna um allt land, en örsjaldan hefí ég fyrirhitt menn sem hafa sagst vera samvinnumenn. Ég hefí margoft hitt starfsmenn sam- vinnufyrirtækja, sem halda fram ágæti sinna fyrirtækja eins og góðra starfsmanna er jafnan siður, en aldrei hafa þessir starfsmenn sagt mér að þeir væru samvinnu- menn eða að það skipti þá nokkru máli. Ég er því orðinn mjög vantrúaður á þennan fjölda samvinnumanna sem forkólfar þeirra jafnan bera fyrir sig. Held frekar að þetta sé þjóðsaga í flokki huldufólkssagna. Sjaldan eða aldrei koma þessir sam- vinnumenn fram á ritvöllinn og styðja hreyfínguna, nema þeir séu launaðir blaðafulltrúar, fyrirsvars- menn eða forstjórar fyrirtækjanna sjálfra. Fyrir nokkrum árum birtust vel ritaðar og glöggar greinar hreyfíngunni til stuðnings eftir mann sem kallaði sig samvinnu- mann. Seinna voru þessar greinar gefnar út í bók og kom þá í ljós að höfundurinn var einn aðalfor- stjóri Sambandsins, Hjörtur Hjart- arson forstjóri skipadeildar. Því Endurreisum útvarpskórinn eftir Gunnstein * Olafsson Árið 1947 var um margt merki- legt í íslensku þjóðlífi. Hekla gaus, uppgangur í atvinnulífinu og það sem okkur músíkmönnum þykir kannski merkilegast: stofnaður var atvinnumannakór við íslenska ríkisútvarpið. Kórinn var skipaður 24 söngmönnum, 12 körlum og 12 konum, en stjómandi var Róbert A. Ottósson. Kórinn æfði á hveijum degi og tók upp dagskrá vikulega. Þessum fyrsta atvinnumannakór á íslandi varð þó ekki langra lífdaga auðið; árið 1950 var kórinn lagður niður, líklega vegna fjárskorts. Eft- ir stóð minningin um ótrúlega framsýni og stórhug íslenska ríkisútvarpsins. Hvarvetna um alla Evrópu eru reknir kórar og hljómsveitir í tengslum við útvarpsstöðvar þar- lendra. Það vill jafnvel brenna við að útvarpskóramir og útvarps- hljómsveitimar séu flaggskip menningarflotans sem þau sigii fyr- ir. Þótt ótrúlegt megi virðast líta ýmsar útvarpsstöðvar á sig sem aflvaka í menningarlífí og því beri þeim að hafa góða kóra og góðar hljómsveitir á sínum snæmm. Ég hef ekki komist hjá þvf undan- farið að fylgjast svolítið með kórstarfí í Ungveijalandi. Þar em prýðiskórar um allt land þótt stærstu kóramir séu í höfuðborg- inni Búdapest. Þó kóramir séu litlir eða stórir og einbeiti sér að mis- munandi tónlist eiga þeir sér allir eitt sammerkt, þeir eiga sér allir sama markmið; að slá við Útvarps- Gunnsteinn Ólafsson „íslenska Ríkisútvarpið hefur áður sýnt að það gfetur verið stórhugfa þegar því býður svo við að horfa. Útgáfa þess á íslenskum nútímatón- verkum síðustu ár eru því til mikils sóma.“ kómum í Búdapest, 40 manna kór, skipuðum þjálfuðu söngfólki á full- um launum. Sönglífíð í landinu er miðað við gæði útvarpskórsins. Hann hefur það hlutverk að halda uppi kröfum um bættan söng, betri Útvarpskórinn sem starfaði árin 1947—1950. Sljómandinn, Róbert A. Ottósson, í fremri röð fyrir miðju. kóra og betra efnisval. Kórinn flyt- ur verk frá öllum tímum, jafnt frá endurreisnartímanum sem nútíma- tónlist, klassík jafnt sem rómantík, innlenda sem erlenda tónlist, og hann býður til sín að jafnaði erlend- um kórstjómm til að stjóma og bæta verkefnaskrá hans. Sönglíf á íslandi er til mikillar fyrirmyndar enda þótt ljómi þess sé skærastur á höfuðborgarsvæð- inu. Á landsbyggðinni em aftur miklar vonir bundnar við starf bamakóranna samfara aukinni tón- mennt í landinu og spái ég því að innan áratugar verði sprottnir upp stórir og vandaðir kórar víðast hvar um land allt, sem eiga eftir að velgja blönduðu kómnum í Reykjavík undir uggum. Verk- efnaval þeirra yrði þó nokkuð annað en stóm kóranna í bænum, því þeir síðamefndu hafa einbeitt sér að flutningi stórvirkja tónbókmenn- tanna og vanrækt að nokkm leyti allar þær bókmenntir sem til em fyrir kór án undirleiks. Til þess að brúa þetta fyrirsjáanlega bil væri ráð að endurreisa íslenska útvarps- kórinn á 40 ára afmæli hans og gera hann að fyrirmynd íslenskra kóra. Kórinn myndi æfa daglega líkt og forveri hans og byggja upp efnisskrá þar sem gætti ýmissa grasa. Hann yrði vaxtarbroddurinn í íslensku kórlífí, kynnti það sem væri að gerast í öðrum löndum í kórsöng, yrði keppinautur allra kóra í landinu en samt mesta hjálp- arhella þeirra. Kórinn gæti ferðast út um land og sungið fyrir lands- menn, kennt öðmm kómm tækni og vinnubrögð og aðstoðað við verk- efnaval eftir föngum. Bölsýnismenn kynnu að spyija hvemig ætti að fjármagna fyrirtæk- ið. 24ra manna kór yrði þurftafrek- ur á jötu Ríkisútvarpsins. Ég er hins vegar þeirrar skoðunar að hag- ræða mætti betur því fé sem Ríkisútvarpið hefur úr að spila. Það verður hver að gera það upp við sig hvort mikilvægara sé okkar þjóðlífí að halda úti atvinnumanna- kór eða t.d. svonefndri „léttsveit“ Ríkisútvarpsins. Er það hlutverk þess að vera tónlistarlífinu í landinu fyrirmynd eða á það að ala á því léttmeti sem allstaðar tíðkast? íslenska Ríkisútvarpið hefur áður sýnt að það getur verið stórhuga þegar því býður svo við að horfa. Útgáfa þess á íslenskum nútíma- tónverkum síðustu ár em því til mikils sóma og gefur tilefni til bjart- sýni um viðgang íslenskrar tónlist- ar. Útvarpið styður einnig við bakið á Sinfóníuhljómsveitinni, auk þess sem það samdi við Söngsveitina Fflharmóníu um flutning á stór- virkjum meistaranna. Því miður hefur söngsveitin lagt upp laupana en það er þeim mun ríkari ástæða til að endurreisa gamla útvarpskór- inn og heija nýja sögu sönglistar á íslandi. Höfundur hefur atundað nám í tónsmíðum í Ungveijalsndi und- anfarin 4 ár.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.