Morgunblaðið - 12.07.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚLÍ 1988
Menningar-firring
ræna menningu
r*:. Mui>|n r _
SS£-—■*££!
* “ 1*87.
_B*T B«*“
fl£g=§
P#V| # ------—Z6. JUNI ngg
ir=£=«S5æ«*F
eftir GuðtmwdJ. þkí. „^..._:r rt -
Guðmundsson ■“««» um Womnwuí „Samkvæmt þeirri um P* «a imd orOm n
“m þrtun kmti,- • reynalu sem komin erá » •“« «±kj m tíö íunt_
« Wlön*eftiradhúnhef- 2^í£'"JLÍ<^™*rí“'
P«* »• JAnl liðaatiiðinn Urt«t r lÁ_l_ TT "T »^1^4 f rtm- _ •« , , “ . * ““ l^nptiifAiM..
---- eftir Súrur og tyrrt UTVenð kennd f einn “^n-tðkum *tn> fmflwul&J.
J*^^*rip*enad.k*u vetur virðist márað
Sjysafs'rffiss ""ítokiuuep.udp.-
--- iktrbrt “í1 ættiaðgefast *rfu-(bu.2i7-íi8).ib«nUfnu^
rUmitil^)
eftir Siglaug
Brynleifsson
Ef það á við rök að styðjast, að
í frumgerð sænskrar útgáfu bókar
Bengt Áke Hágers, „Samferða um
söguna,“ sé sérstakur kafii um mið-
aldir og þá væntanlega eitthvað um
nýju öld, þá er ekki við höfundinn
að sakast, að íslenskir útgefendur
og aðstandendur þessarar kennslu-
bókar skuli ekki hafa tekið það
fram, t.d. í formála, að þessum
kafla væri sleppt í íslensku útgáf-
unni.
Sé það rétt, sem Guðmundur J.
Guðmundsson skrifar í grein í
Morgunblaðinu 25. júní sl. í umsögn
um umsögn um nefnda bók (Morg-
unbl.9.06) að svo sé málum háttað,
þá er það einkennilegt að dreifa
kennslubók í sögu, sem G.J.G. seg-
ir að sé „ósköp venjuleg hefðbundin
mannkynssaga", en sem er þó með
þeim vankanti að vantar í hana
sögulega umfjöllun mótunartíma-
bils vestrænnar menningar frá því
um 500 fram á Nýju öld, án þess
að geta þess einu orði. Það er ekki
fyrr en ári eftir að bókin kemur út,
að útgefendur og aðstandendur
bókarinnar, þar með talin Náms-
gagnastofnun telja tímabært að
lýsa því yfir, að saminn verði kafli
í miðaldasögu í næstu útgáfu bók-
arinnar. Sá hópur manna sem
ákveður kennslubókaútgáfu á veg-
um Námsgagnastofnunar hefur
staðið að útgáfu og dreifingu ófull-
nægjandi kennslubókar í mann-
kynssögu og vitað það fullvel, sam-
kvæmt heimildum G.J.G. Ef svo er
í pottinn búið sem hér er lýst, þá
er farið mjög frjálslega með frum-
verk Hágers, og einkennast þessi
vinnubrögð af fúski og óheilindum.
Það er áberandi að stjómendur
Námsgagnastofnunar virðast hafa
mikinn áhuga á að koma nokkuð
sérstæðum skoðunum sínum á
framfæri, einkum varðandi sagn-
fræði. Þetta má sjá í kennslubókum
í sögu, sem nefnd stofnun gefur
út og dreifir meðal nemenda. Þessi
„vankantur" sem nú er talinn vera
á útgáfunni, er í rauninni sam-
kvæmur útgáfustarfsemi Náms-
gagnastofnunar í sagnfræði. Skýr-
ing G.J.G. að kaflinn úr bók Hág-
ers hafi ekki verið þýddur, vegna
þess að (hann) „taki fyrst og fremst
mið af sænskri sögu og henti því
illa í íslenska skólakerfínu" er frem-
ur barnaleg viðbára. Má ekki ætla
að aðrir kaflar bókarinnnar taki
einnig mið af sænskri sögu?
Það virðist liggja ljóst fyrir, að
útgefendur og dreifingaraðilar
Námsgagnastofnunar hafi ætlað
sér að láta þessa þýddu gerð mann-
kynssögunnar duga sem kennslu-
bók, sem er í senn ófullkomin og
mettuð tötramarxískri iágkúru.
(Orðin tötramarxisti og tötram-
arxískt er notað til að aðgreina
svonefnda íslenska „skólamanna“-
hópa frá marxistum, en meðal
þeirra síðarnefndu eru margir
ágætir og andríkir höfundar, svo
sem Sverrir Kristjánsson, Brynjólf-
ur Bjamason, Antonio Gramschi,
Adomo, Horkheimer, Perry Ander-
son o.fl. o.fl. Framantöldum höf-
undum er svívirðing gerð með því
að nota sama hugtakið yfir skrif
þeirra og stefnu og þann sérstæða
andlega samsetning íslenskra sem-
inarista sem hlýtur að flokkast til
tötramarxista.)
G.J.G. leitast við að berja í brest-
ina varðandi títtnefnda mannkyns-
sögu og þá einkum menningarsög-
una. Hann tínir til eina og eina
blaðsíðu, þar sem stiklað er á nokkr-
um höfundum og heitum en útkom-
an úr þeim sparðatíningi er harla
rýr. En það undarlega er að hann
virðist nokkuð ánægður með eftir-
tekjuna, gerir sig ánægðan með
lítið. Það verður að benda Guð-
mundi J. Guðmundssyni á að til er
bók, sem nefnist íslensk orðabók,
gefín út af Menningarsjóði, þar sem
hann getur fundið útlistun orðsins
„Þjóðfélagsþróun“ er
ein klisjan, og önnur
sem hugmyndafræð-
ingum skólastefnunnar
er mjögtöm, er
„nútímaskóli“ og síðan
runan: „nútíma aðstæð-
ur, nútímakennari og
nútímabörn“ Sam-
kvæmt skilningi þeirra
eru vorir tímar algjör-
lega frábrugðnir allri
fortíð, fortíð þeirra
nær lengst aftur til árs-
ins 1945 eða jafnvel
aðeinstil 1968.
„samþætting". En sú bók er mun
betri heimild en „skólastofubók"
Námsgagnastofnunar, sem hann
vitnar til. Þá mun hann sjá, að orð-
ið „samþætting" hefur víðari merk-
ingu en hann virðist halda.
Greinargóð upplýsing G.J.G. um
sérstæða útgáfustarfsemi Náms-
gagnastofnunar er þakkarverð.
Slíkir útgáfuhættir og tilraunir til
laumuspils og beinna falsana eru
einkum vafasamir þegar ríkisútgáfa
á í hlut þ.e. Námsgagnastofnun.
Kristindómsfræðsla
G.J.G. virðist álíta að kristin-
dómsfræðsla hafi verið sú eina
fræðsla sem stunduð var í bama-
skólum 18. og framan af 19. öld
og talar í því sambandi um „kristin-
dómsfræðslu" og „alþýðufræðslu“.
Hann virðist ekki vita að fleiri
greinar en kristinfræði voru kennd-
ar í þessum skólum og einnig að
kristindómsfræðsla var jafnframt
alþýðufræðsla, en það er tötra-
marxistum fyrirmunað að skilja.
Þessi umgetning G.J.G. leiðir hug-
ann að nokkuð sérstæðum ritdómi,
sem birtist í 3ja tölublaði Nýrra
menntamála 1987, og ber titilinn
„Kristin fræði handa grunnskól-
um“. Ritdómurinn er um útgáfu
Námsgagnastofnunar á nokkrum
kristnifræðibókum, þýddum og út-
gefnum að tilhlutan Sigurðar Páls-
sonar. í þessum ritdómi er þessi
klausa: „Kennsla í kristnum fræð-
um, sem áður var tilgangur skóla-
starfs, hefur síðustu áratugi verið
nokkuð feimnismál í þessum
„kristnifræðiskólum“ sem skyldu-
námsskólar Vesturlanda í raun eru.
Áherslan á „aukagreinarnar“ með
meiri upplýsingum (m.a. lesefni)
hefur snúið dæminu við.“ Einhvem
tíma var skrifað „Þama var skrítin
þula“. Ogþulumar eru fleiri nokkuð
sérstæðar í samantekt Guðmundar
Inga Leifssonar. Hér er önnur:
„Nýju bækumar (þ.e. Lífíð, Ljósið,
Vegurinn, Heimurinn, Krossinn)
kasta ekki fyrir róða hinni gömlu
hefð biblíusagnanna, en auka við
hana og leitast við að tengja þessar
frásögur heimi nemenda. Einn
fremsti skólamaður okkar lét sér
þau orð um munn fara, er kristin-
fræðikennsla var rædd, að menn-
ingarsöguleg rök ein sér dygðu
varla þegar réttlæta ætti kennslu
kristinna fræða í grunnskólum. Til
þyrftu að koma rök, sem réttlættu
að þetta efni ætti erindi inn í líf
nemenda." Hér birtist skoðun ein-
staklings sem greinarhöfundur kall-
ar „einn fremsta skólamann okkar“
en nafngreinir ekki. Séu „fremstu
skólamenn okkar“ sama sinnis, þá
er þekkingu þeirra á íslenskri menn-
ingarsögu meira en lítið ábótavant.
Kristni, siðfræði og menning eru
samofin íslenskum menningararfí
og sögu í þúsund ár, tungan sjálf
ber í sér kristin viðhorf og hugtök,
sem verða ekki aðgreind lífi þjóðar-
innar. Islensk menning, bókmenntir
og meðvitund er mótuð og samofin
kristinfræðinni. Menningarsöguleg
rök hníga öll að því að kenna þá
grundvallar texta, sem hafa orkað
því um aldir, að íslendingar töluðu
og tala enn eigin þjóðtungu. Því
hefur verið haldið fram af annarri
tegund íslenskra skólamanna, að
Guðbrandsbiblía hafi beinlínis
bjargað íslenskri tungu. Og lestur
biblíu og kvers var grundvöllur
íslenskrar meðvitundar og menn-
ingar, sú alþýðfræðsla sem tryggði
menningarlegt framhald hér á
landi. Játningarrit íslensku kirkj-
unnar er auk þess samkvæmt rök-
um eins fremsta lögfræðings ís-
lendinga á fyrri hluta aldarinnar,
Helgakver. (Einar Arnórsson: Játn-
ingarrit ísl. kirkjunnar —Studia Is-
landica 12. Rv. 1951). Höfundurinn
talar um gömlu biblíusögurnar, sem
voru „án útskýringa eða skírskotun-
ar til nemenda eða samtíma“. Hon-
um fínnst þurfa skírskotun og út-
skýringar, en svo einkennilega vill
til að góður og skýr texti ritning-
anna virðist komast vel til skila,
það er nefnilega svo, að skýr fram-
setning og vandað mál hittir í mark
jafnvel þótt viðkomandi hafí verið
fóðraðir á flautum frá Námsgagna-
stofnun.
Aftur á móti eru þessi fomu og
nýju tengsl við tungumál og menn-
ingararf hindrun á leiðinni til þess
samfélags, sem ýmsir telja að muni
leysa flest vandamál.
Höfundur ræðir þennan kristni-
fræðibókaflokk og telur að þær
megi flokkast undir hina svokölluðu
sköpunarguðfræði eða fijálslynda
guðfræði, sem Karl Barth taldi vera
umbreytingu kristninnar í hug-
myndafræði og þaðan er greið leið
við vissar aðstæður yfír í nútíma
frelsunarguðfræði og síðan í
„christo-marxisma". Guðmundur
Ingi Leifsson talar um að kirkju-
söguleg efni ritanna geti skarast
við samfélagsfræði og fellur það
vel að kenningum í síðustu nám-
skrám um flokkun kristindóms-
fræðslu sem undirgrein við sam-
félagsfræði. Nú eru komin út 5
bindi í þessum kristnifræðibóka-
flokki auk viðamikilla kennsluleið-
beininga. Ógjörlegt er að kenna
allar bækurnar og virðist talsverður
hluti þeirra því vera lítt notaður og
því hlýtur að vakna sú spurning,
hver tilgangurinn sé með því að
gefa út slíkar langlokur í grein, þar
sem eru fyrir henni auðlesnar og
styttri textar og á allan hátt að-
gengilegri. Bækur þessar eru þýdd-
ar úr norsku og virðast miðaðar við
norska samfélagsskörun. Útgáfa
þessara bóka og notkun, sem hlýtur
að verða mjög takmörkuð, er síst
vænleg til þess vekja með nemend-
um þó ekki væri nema grun um það
sem Rudolf Otto nefnir hið „numin-
osa“, efni sem er ofar mennskri
skynsemi og fjarri neyslusamfélög-
um nútímans, en hefur um aldir
verið kveikja bókmennta og lista í
hinum vestræna heimi og þeirra
eiginda, _ sem gerir manninn að
manni. Útgáfa þessar bóka fellur
aftur á móti mjög vel að skoðunum
þeirra sem vilja skilja tilveruna á
forsendum marxískrar söguskoðun-
ar. Það var einu sinni orðhepppinn
sóknarprestur, sem sagði um stétt-
arbróður sinn, „að hann gæti af-
kristnað heilt sólkerfi" með því
frjálslyndis-guðfræði-moði, sem
hann hélt mjög fram. Þessar norsku
bækur eiga margt sammerkt með
þeirri langsömu moðsuðu.
Tungumálið
Sú menningar-fírring sem birtist
í skoðunum þeirra, sem Guðmundur
Ingi Leifsson nefnir „fremstu skóla-
menn okkar“; varðandi mat á þýð-
ingu kristninnar og kirkjunnar í
íslenskri menningarsögu, kristallast
í útgáfustarfsemi Námsgagna-
stofnunar. Varðandi grundvöll
íslenskrar menningar, tungumálið,
virðist þessum sérstæðu „skóla-
mönnum“ hafa tekist að koma skoð-
unum sínum inn í námskrár eins
og Arnór Hannibalsson lýsir og af:
hjúpar í „Skólastefna" Rv. 1986. í
VI. kafla þess rits: „Málskemmdir
með kenningaskæklum", er rakin
útgáfustarfsemi Námsgagnastofn-
unar og Menntamálaráðuneytisins
(námsskrár) á bókum ætluðum til
íslenskukennslu. Tveir höfundar
hafa verið einkar iðnir að gefa út
tilraunaútgáfur á snærum Náms-
gagnastofnunar og hafa ýmsir
kennarar í íslensku haft það við orð
að bækur þessara höfunda væru
verri en engar bækur í málfræði-
kennslu. Halldór Halldórsson próf-
essor hefur einnig ritað um „mál-
stefnu" stjómvalda, eins og hún
birtist í námsskránni 1976. Hann
kveðst ekki hafa fundið orðin
„íslenzka, móðurmál og bókmennt-
ir“ í atriðisörðaskrá við „Lög um
grunnskóla með áorðnum breyting-
um“. Þessi grein Halldórs Halldórs-
sonar hefur einnig að geyma „mál-
stefnu" íslenskra stjómmálaflokka.
Halldór gagnrýnir ekki námsskrána
beint, en virðist hún „ekki nógu
skýr og sundurbitin um of til þess
að kennarar geti fylgt henni ná-
kvæmlega" (Halldór Halldórsson:
Ævisögur orða. 5. þáttur: Mál-
stefna og stjómmál. Rv. 1986.)
skýrleikanum er ekki fyrir að fara
í samantektum hinna tveggja mál-
fræðihöfunda Námsgagnastofnun-
ar, en ef nokkurt námsefni krefst
ótvíræðni, þá er það íslensk mál-
fræði. Hugtakið málfræði heitir á
máli tvímenninganna „málvísi“.
Málfræði-fírring og þar með menn-
ingar-firring nær hámarki í bók
Baldurs Ragnarssonar: Móðurmál.
Rv.1977.
Þar koma fram hinar sérstæðu
kenningar Benjamins S. Blooms,
gleyptar hráar og aðlagaðar
íslensku málkerfí. Útlistun Amórs
Hannibalssonar á þessum kenning-
um í íslenskum búningi ætti að
vera skyldugur lestur þeirra sem
stunda íslenskunám, einkum þó í
efri bekkjum grunnskóla og í fram-
haldsskólum.
Skólamálaráð og
skólastefna
Ein em þau félagssamtök sem
virðast standa vörð um Náms-
gagnastofnun og taka með þökkum
öllu því sem sú stofnun gefur út,
en það er Skólamálaráð Kennara-
samtaka Islands eða stytt „kenn-
arasovéttið". Skólamálaráð sam-
takanna telur sig eiga að móta
skólastefnu landsmanna, ráða
skólahaldi og námstilhögun. Þess
vegna var hafinn undirbúningur á
vegum þessa ráðs, þegar 1984, að
mótun skólastefnu skólamálaráðs,
samkvæmt samþykkt Kennarasam-
bandsins, „meginverkefni skóla-
málaráðs sambandsins yrði að
marka heildarstefnu þess í skóla-
málum.“ Uppeldismálaþing var
haldið 1986 og þar virðist hafa
komið fram gífurlegt tillöguger,
sem safnað var saman af skóla-
málaráði", sem mótaði stefnuna
endanlega fyrir fulltrúaþing Kenn-
arasambandsins, sem haldið var í
júní 1987. Þegar það þing sam-
þykkti síðan lokagerð skólastefn-
unnar, hafði verið unnið að henni
í ein þijú ár og um nærri tvö þús-
und kennarar og ýmsir aðrir höfðu
þá lagt hönd á plóginn“. Svo segir
í yfírliti um Skólastefnu Kennara-
sambands íslands í „Nýjum
menntamálum" 4.tbl. 5. árg. 1987.
í sama hefti tímaritsins eru greinar
um skólastefnuna eftir þijá ein-
staklinga, sem ritstjómin vonar að
verði til þess „að blása í þær glæð-
ur sem nú liggja í Skólastefnu
Kennarasambands Islands"
(síðustu þijú orðin eru feitletruð).
Jónas Pálsson rektor Kennarahá-
skóla ísland telur í grein sinni, að
með útgáfu skólastefnunnar sé
einkum „tekið á þeim ágalla, sem
einkennt hefur uppeldis- og skóla-
mál...“ sem sé takmörkuð um-
fyöllun. Hann heldur síðan áfram:
„í Skólastefnu er að vísu lítið nýtt
að fínna og fátt kemur á óvart“.
Þetta vísar til þess, að honum finnst
margt kunnuglegt í samantektinni,
„efnið hefur verið lengi í umræðu
og mótun“.JÞó telur JÖnas Pálsson
að gott sé að fá þessar „kunnuglegu
setningar settar fram sem markmið
og kröfu af hálfu kennarastéttar-
innar“. Hann gagniýnir að ekki
skuli lögð meiri áhersla á starfs-
menntun kennara, einnig segir
hann að „ekki [sé] nægilega á það
bent að rækta þarf hinn félagslega
akur, sem uppeldis- og skólastarf
sprettur upp úr...“ Hvað hér er
átt við er ekki alveg ljóst. í þriðja
lagi segir að : „íslensk kennarastétt
[hefur] ekki í seinni tíð a.m.k. lagt
nægilega áherslu á að varðveita og
endumýja séríslenskar uppeldis- og
menningarhefðir, sem mótast höfðu
með þjóðinni í þúsund ár við sérstök
skilyrði...“. Umsögn Jónasar Páls-
sonar varðandi það, að fátt sé nýtt
í Skólastefnunni og að fátt komi á
óvart, álítur hann að komi til af
kunnugleikum. En það er ekki hin
raunverulega ástæða, það er ekkert
nýtt í þessari samantekt tvö þúsund
aðstandenda hennar, sem hrúga
saman innantómu almennu fyasi um
sjálfsagða hluti, leggja áherslu á
eða mikla áherslu á alla jiættina
og krefjast eins og annars. Ur þessu
verður heldur leiðinleg moðsuða,
almennt snakk og mas eins og það
gerist leiðinlegast á kennaranám-
skeiðum ( sem „skólamenn" kalla
þroskandi).
Menntun og menntun og starfs-
menntun, menntun og starfs-
fræðsla. Skólastefna skólamálaráðs
virðist vera bundin starfsmenntun
eða starfsfræðslu. Höfundaskari
samantektarinnar hefur þá skoðun
að skólinn sé „óaðskiljanlegur hluti
þess þjóðfélags sem hann er starf-
ræktur í.“. Og enn segir þar: „Við
verðum með öllum tiltækum ráðum
að tryggja að hann fylgi þjóðfélags-
þróuninni og sinni öllum jafnt“. Hér
er margt óljóst.
Einstaklingurinn og
samfélagið
Þjóðfélagsþróun? Þeir sem