Morgunblaðið - 12.07.1988, Qupperneq 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚLÍ 1988
H
„Pelle sigurvegari“ í Cannes
Rós í hnappagat
^danskrar kvik-
myndagerðar
eftir Gunnstein
*
Olafsson
Nýlega stóð dönsk mynd með
gullpálmann í höndunum á kvik-
myndahátíðinni í Cannes, — „Pelle
sigurvegari" (Pelle erobreren). Hún
er gerð eftir samnefndri skáldsögu
__ Martins Andersens Nexö sem er einn
þekktasti rithöfundur Dana á þess-
ari öld.
Hann er fæddur árið 1869 en ólst
upp í Kaupmannahöfn og á Borg-
undarhólmi. Auk Dittu mannsbarns
er bókin Pelle sigurvegari (Pelle
Erobreren) þekktasta skáldsaga
hans, og segja margir að bókin sé
lýsing á æsku skáldsins sjálfs.
Margur hefur látið sig dreyma um
að gera kvikmynd byggða á þroska-
sögu Pelle en enginn samt látið verða
af því fyrr en danski kvikmynda-
gerðarmaðurinn Bille August reið á
vaðið sumarið 1986, nákvæmlega
80 árum eftir að fyrsta bindi skáld-
sögunnar kom út. Myndatökur stóðu
r allt fram í janúar 1987 en um jólin
sama ár var myndin frumsýnd.
Nokkru síðar gafst mér kostur á að
sjá „Pelle sigurvegara“.
Feðgar freista gæfunnar
Sagan gerist á Borgundarhólmi í
lok síðustu aldar. Pelle, níu ára,
kemur þangað ásamt föður sínum,
Lassa, að freista gæfunnar. Þeir eru
fetjaðir á bát frá Svíþjóð en auk
þeirra er fjöldi landa þeirra um borð
og allir í sömu erindagjörðum: leita
sér að atvinnu svo þeir geti haft í
' sig og á og kannski ögn betur en það.
Lassi er gamall og lúinn og lætur
sig dreyma um náðuga daga í Dana-
veldi. Honum verður samt ekki
kápan úr því klæðinu; þeir feðgar
eru vistaðir á herragarði nokkrum,
Steinbænum, og er það galeiða hin
versta. Lassi gamli er látinn moka
flórinn og Pelle nýttur í það sem til
Bille August ásamt Pelle Hvenegaard við upptöku myndarinnar.
fellur hveiju sinni. Fyrir herragarð-
inum sitja virðuleg hjón sem koma
þó hvergi nálægt búrekstrinum. í
stað þess hafa þau ráðsmann á
bænum sem segir vinnufólkinu til
verka og gengur sá ágæti maður
ekki gruflandi að verki sínu. Fólkið
þrælar myrkranna á milli og fær litla
umbun erfíðisins. Landi þeirra feðga,
Erik, er sá eini sem þorir að mót-
mæla harðræðinu en uppsker aðeins
hatur og frekari áníðslu ráðsmanns-
ins. Erik dreymir um að halda til
Ameríku um leið og hann losnar úr
vistinni og lofar Pelle að taka hann
með þegar stundin mikla renni upp.
Pelle er ungur og brennir sig
margoft á eigin hrekkleysi. Sumir
vinnumennimir draga dár að honum
en hvernig sem þeir fara með strák-
inn lætur Pelle ekki bugast og stend-
ur alltaf aftur upp. Hann eignast
góðan vin á bænum er er Rúð, hálf-
gerður vanskapningur og sonur óf-
rýnilegrar kerlingar sem ber annað
veifíð á dyr herragarðsins og heimt-
ar meðlag með syni sínum af hús-
bóndanum. Þeir félagar, Pelie og
Rúð, eru saman í skóla ásamt öðrum
börnum í sveitinni og gjalda þar
báðir galla sinna; Rúð geldur lítils
áhuga á náminu en Pella þess að
vera útlendingur. Sá síðarnefndi
ákveður á miðjum vetri að sýna hin-
um hvað í honum býr og stekkur
niður um vök á ís við skólann, en
er bjargað frækilega af einum skóla-
félaga sínum. Öðru sinni hrekja fé-
lagar hans hann út á hafís í niða-
þoku og skipa honum að hypja sig
heim til Svíþjóðar. Pelle tekst að
stikla á hálfbráðnum ísjökum í land
aftur og sleppur við illan leik en
hugsar drengjunum þegjandi þörf-
ina.
Kaffi í rúmið a sunnudags-
morgnum
Lassi er ávallt reiðubúinn til þess
að svara fyrir son sinn en lítið verð-
ur úr framkvæmdum. Hafi hann
nokkurn tímann verið maður mikilla
átaka þá er það liðin tíð. Hann fer
með löndum í samskiptum sínum við
ráðsmanninn og frammi fyrir hús-
bændunum kemur hann vart upp
orði svo Pelle þarf oft og tíðum að
bjarga heiðri þeirra feðga.
Lassi er ekkjumaður en á sér von
um að eignast aðra konu sem geti
fært honum kaffí í rúmið á sunnu-
dagsmorgnum. Kvenfólkinu á bæn-
um líst þó lítt á hann til ásta, svo
þegar Pelle finnur óbeint handa hon-
um ekkju sem misst hefur mann sinn
í sjóinn lætur gamli Lassi til skarar
skríða og biður hennar. Allt virðist
ætla að ganga að óskum þar til einn
góðan veðurdag að maður ekkjunnar
kemur heim, sprelllifandi, og ekkert
verður úr ráðahagnum.
A nóttunni heyra feðgarnir stund-
um ómótlegt væl einhversstaðar inn-
an úr bænum. Í ljós kemur að upp-
taka þessa hávaða er að leita í íbúð-
arhúsi húsbændanna. Húsfreyja
grætur yfir ótrúum eiginmanni
sínum sem ekki hefur gert henni
barn og ekki aflað ættinni erfingja
en gert víðreist í rekkjuvoðum ann-
arra kvenna og getið þeim börn þótt
leynt fari. Óhamingja frúarinnar er
jafn mikil og ólán annarra sem bæ-
inn gista, nema hvað hún virðist sú
eina sem fær storkað örlögunum.
Nótt eina eru þeir feðgar vaktir af
værum svefni og Lassa skipað að ná
í lækni. Pelle fer út á hlað og sér
fólk streyma upp tröppurnar að húsi
óðalseigendanna. Hann berst með
straumnum inn í húsið og heyrir
kvalafull öskur berast niður stigana
eins og verið sé að slátra svíni í
svefnherbergi hjónanna.
Þegar Pelle loksins sér hvað um
er að vera liggur húsbóndinn saman-
krepptur í rúmi sínu, heltekinn sárs-
auka og heldur um blóðugar hreð-
jarnar, en kona hans alklædd sitj-
andi við rúmstokkinn með höndina
á öxl hans, hughreystandi eins og
móðir að hugga barn sem ekkert
amar að nema ólundin.
Uppgjörið við ráðsmanninn
Um sumarmál sýður upp úr á
milli vinnufólksins og ráðsmannsins.
Erik leggur til atlögu við fjandvin
sinn á hlaðinu vopnaður kornljánum,
en í atganginum fær hann lóð á
brunndælunni í höfuðið og hlýtur
varanlegar heilaskemmdir af högg-
inu. Honum er komið fyrir í kjallara
Steinbæjarins og fær að dúsa þar —
ósjálfbjarga fáviti — þar til vistar-
bandinu lýkur. Þá er honum ekið á
Ráðhúspistill
eftirAsgerði
Jónsdóttur
i
Ég er fylgjandi þess að byggja
ráðhús í Reykjvik en eilífúr and-
stæðingur þess að reisa það við og
í Reykjavíkurtjöm.
Ég var ekki nærstödd, er Davíð
borgarstjóri tók skóflustungu að
ólöglegri ráðhúsbyggingu á ólög-
legum stað. Ég varð því ekki áheyr-
-H<mdi að ræðu hans við það tæki-
færi en las hana í blöðum og mun
hér eftir vitna til þeirra kafla, er
dagblaðið Tíminn tekur orðrétt upp
úr henni þann 15. apríl sl. eða í
gærdag. (Þetta er skrifað 16. apríl
1988).
I ræðu sinni fer Davíð borgar-
stjóri með ýmis öfugmæli við raun-
veruleikann eins og honum hættir
oft til í fjölmiðlum í vörn fyrir slæm-
an málstað. Hann segir þar: „Sjald-
an eða aldrei hefur betur undirbúin
verið bygging hér á landi en ein-
mitt sú, sem við erum að hefja
núna“.
Ég trúi því ekki, að maður með
þá vitsmuni og dómgreind, er ég í
raun og sannleika ætla Davíð borg-
arstjóra, geti af heilindum talað
þannig um byggingu, sem hefur
tekið sífelldum breytingum um
stærð og skipulag á skamms tíma
fresti, byggingu sem ekki er sam-
þykkt í deiliskipulagi Reykjavíkur,
— byggingu sem vegna staðarvals
rís á óþekktum grunni — byggingu
sem vegna staðarvals verður dýr-
asti valkostur ráðhúsbyggingar sem
um er að ræða — og um byggingu
sem vegna staðarvals hefur kallað
yfír sig kærur (þær eru nú orðnar
fimm) og margs konar annað and-
óf. En ef þetta er í raun og veru
hinn besti undirbúningur að mati
borgarstjóra ættu Reykvíkingar að
leggja þá skoðun á minnið.
í ræðu sinni talar Davíð borgar-
stjóri um vanrækslu gagnvart
Reykjavíkurtjörn og hefur þar lög
að mæla. Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur stjómað málum Reykjavíkur-
borgar í marga áratugi og Davíð
Oddsson nógu lengi til þess að veita
þessari náttúruperlu þá umönnun
sem hún verðskuldar ef umhyggja
og vilji hefðu verið fyrir hendi.
Nú er allt í einu nóg til af hvoru
tveggja og því beint með miklum
þunga inn í þann farveg að vernda
Reykjavíkurtjörn ásamt umhverfi
með því að grafa hana sundur og
saman og reisa í henni stórbygg-
ingu af ennþá óþekktri stærð og
fyrirferð.
I umræddri ræðu nefnir Davíð
borgarstjóri nokkurn hóp manna
er „hefur haft sig í frammi við að
gera mál þetta allt tortryggilegt og
hefur þar verið lengra seilst en ég
man til, í nokkru dæmi öðru.“ Þann-
ig talar borgarstjórinn um lýðræðis-
legt andóf Reykvíkinga gegn hinni
frekustu ágengni við fegurð og
lífríki náttúrunnar sem um getur í
sögu Reykjavíkurborgar og þá við-
leitni húseigenda og íbúa að veija
eignir sínar og umhverfi fyrir yfir-
gangi borgarráðs. Davíð borgar-
stjóra þykir undirskriftahópur and-
ófsmanna heldur smár og telur
hann þannig sannindamerki um lítið
málsfylgi. Honum ber þá að minn-
ast þess, að menn voru opinberlega
varaðir við undirskriftum, er gætu
komið þeim í koll af hálfu pólitískra
ráðamanna. Nýjustu stöðuveitingar
sjálfstæðisflokksráðherrans, Birgis
ísleifs Gunnarssonar, sýna að þessi
viðvörun var ekki ástæðulaus. —
Öll orðræða Davíðs borgarstjóra um
það, sem hann nefnir „vafasamir
undirskriftalistar“ svo og annað
andóf gegn byggingu ráðhúss á
hinum fyrirhugaða stað borgar-
ráðs einkennist af því óheflaða
málfari, sem hann notar í riti og
ræðu við andstæðinga sína og allir
kannast við úr fjölmiðlum en á ekki
við í ræðu borgarstjóra við jafn
hátíðlega athöfn og þessi skóflu-
stunga átti að vera samkvæmt
sömu ræðu.
í lok ræðu sinnar ákallar Davíð
borgarstjóri þann guð er sólina
skóp, og þá væntanlega einnig
Reykjavíkurtjörn, til fulltingis við
að spilla þessu guðs eigin sköpunar-
verki.
Þar nokkur að undrast þótt mér
ógni öfugmælin eða mótsagnimar
í ræðu borgarstjóra og áfellist þær?
Ásgerður Jónsdóttir
„Þannig talar borgar-
stjórinn um lýðræðis-
legt andóf Reykvíkinga
gegn hinni frekustu
ágengni við fegurð og
lífríki náttúrunnar sem
um getur í sögu
Reykjavíkurborgar og
þá viðleitni húseigenda
og íbúa að verja eignir
sínar og umhverfi fyrir
yfirgangi borgarráðs.“
II
Sennilega hefði hefði þessi fram-
anskráði þáttur fyrnst í glatkistu
minni ef ekki hefði birst í Morgun-
blaðinu þ. 10 júní sl. grein eftir
Bessí Jóhannsdóttur (hér eftir til-
greind B.J.) um ráðhúsmál.
Þessi grein er til þess ætluð að
renna stoðum lýðhylli, ráðdeildar,
stjórnvisku, tilfínninga og smekk-
vísi undir fyrirhugað ráðhús í
Reykjavíkurtjörn. Greinin er slíkt
sambland stóryrðum, tilfinninga-
semi og ýmiss konar fáfengilegum
flotholtum, að hlýtur að vekja menn
til athugasemda, a.m.k. mig.
Ég gæti tekið undir við B.J. í
einstökum atriðum:
Félagsmálaráðherra hefur sýnt
ámælisvert ístöðuleysi ekki síst nú
á síðustu dögum.
Bygging ráðhúss í Reykjavík er
sjálfsögð framkvæmd — Bara ekki
á þessum fyrirhugaða stað. B.J.
lýsir einnig andstöðu við hann —
vel sé henni fyrir þann drengskap
— og virðist hafa leitað rækilega
að öðrum byggingarstað. Sá staður
er vandfundinn nú, svo ekki sé
meira sagt. Borgarstjórnir
Reykjavíkur, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur ráðið yfír í marga ára-
tugi, hafa aldrei sýnt lit á því að
velja ráðhúsi Reykjavíkur verðugan
stað (nema þá við Reykjavíkurtjöm)
heldur selt öll bestu og heppileg-
ustu hússtæði borgarinnar í hendur
kaupsýslumönnum og verslunarríki
þeirra svo og alls konar athafna-
mönnum öðrum. — Mér verður eink-
um hugsað til Kringlumýrarinnar,
þar sem ég hefði fremur viljað sjá
rísa ráðhús í stað óþarfra verslunar-
halla. Glæsilegt ráðhús í grennd við
glæsilegt borgarleikhús með nægu
og fögru svigrúmi fyrir báðar bygg-
ingarnar. Þessari hlið mála hafa
borgarstjórnir Reykjavikur, undir
stjórn Sjálfstæðisflokksins, ekki