Morgunblaðið - 12.07.1988, Side 33

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚLÍ 1988
33
ðveita
þjóða
ívæmdastjóri Evrópuráðsins, sem
ídi.
skyldu að stuðla að aukinni og
bættri menntun ungs fólks í öllum
aðildarríkjunum. Stefnt verður að
því að gera þetta að forgangsverk-
efni ríkisstjórna allra aðildarríkj-
anna.“
Viðhald og trygging mannrétt-
inda eru í öndvegi hjá Evrópuráð-
inu. Hveijar eru áherslumar í
framtíðinni í þeim efnum?
„Mannréttindasáttmáli Evrópu-
ráðsins er mjög mikilvægur áfangi
í þessum efnum. í framtíðinni hljót-
um við að leggja áherslu á að bæta
starfsemi þeirra tveggja stofnana
sem mestu skipta í þessu sam-
bandi, mannréttindadómstólsins og
mannréttindanefndarinnar í því
augnamiði að flýta málsmeðferð og
færa út lögsögu dómsins yfir á
fleiri svið s.s. efnahagslegra, félags-
legra og menningarlegra réttinda.
Síðustu mánuði hafa verið stigin
stór skref í þessa átt. Öll aðildarrík-
in viðurkenna kærufrest einstakl-
inga og sömuleiðis hafa þau undir-
ritað sáttmála sem bannar pynting-
ar og niðurlægjandi meðferð á
fólki.“
Hver eru helstu viðfangsefni
Evrópuráðsins í framtíðinni?
„A sviði mannréttinda er sátt-
málinn gegn pyntingum mjög mikil-
vægur, hann hefur þegar verið und-
irritaður af öllum aðildarríkjunum.
Enn sem komið er hafa einungis
fjórar ríkisstjórnir staðfest hann,
við þörfnumst þriggja enn til þess
að geta sett upp nefnd sem fylgist
með framkvæmd sáttmálans.
Menntun er eitt af forgangsverk-
efnum Evrópuráðsins í framtíðinni
og sömuleiðis að færa út gildissvið
þeirra sáttmála sem þegar eru í
gildi s.s mannréttindasáttmálans.“
Eftir inngöngu Finnlands og San
Marinó eru öll Vestur-Evrópuríkin
aðilar að Evrópuráðinu, en líklegt
að Austur-Evrópuríki sæki um aðild
í framtíðinni?
„Auðvitað hafa orðið breytingar
í Austur-Evrópu, annars er vafa-
samt að tala um Austur-Evrópu
sem eina heild. Þar eru margar ólík-
ar þjóðir. Það er hins vegar Ijóst
að enn sem komið er hefur engin
þeirra náð að uppfylla þau skilyrði
sem Evrópuráðið setur um lýðræði
og mannréttindi. Þetta kemur auð-
vitað ekki í veg fyrir að við höfum
samstarf við þessi lönd. Þannig eru
Júgóslavar aðilar að menningar-
sáttmála Evrópuráðsins og sömu-
leiðis að þróunarsjóðnum. Það eru
augjóslega mörg svið sem eru
ákjósanleg til samvinnu við þessi
ríki en af aðild þeirra getur ekki
orðið fyrr en þau viðurkenna sömu
leikreglur og við.“
Hvemig leggst heimsóknin til
Islands í framkvæmdastjórann?
„Ég hlakka til að koma til ís-
lands m.a. til að heimsækja aðsetur
elsta löggjafarþings í veröldinni.
Hitta ráðherra og þingmenn og
ræða við þá um málefri Evrópu og
Evrópuráðsins. Aðild ríkja á borð
við Island er Evrópuráðinu mjög
mikilvæg. “
tinig fundarstaður þings Evrópubandalagsins.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÁSGEIR SVERRISSON
„Glasnost“ og hörm-
ungar fortíðarinnar
Enn er þagað um þjóðarmorðið 1 Úkraínu 1932-33
I lokaályktun hinnar sögulegu ráðstefnu sovéska kommúnista-
flokksins sem haldin var á dögunum í Moskvu er lagt til að komið
verði á fót sérstakri stofnun til að fylgjast með málefnum hinna
ýmsu þjóða og þjóðarbrota sem búa í Sovétríkjunum. Hvatt er til
þess að landsvæði þessi fái „aukið sjálfstæði" einkum á sviði menn-
ingarmála en jafnframt lögð áhersla á að aðskilnaður eða einhvers
konar sjálfstjórn sé óhugsandi. „Við verðum að gera skýran greinar-
mun á hagsmunum einstakra þjóða og afbrigðilegum þjóðernisremb-
ingfi,“ segir í skjalinu. Því hefur verið haldið fram að mótmæli og
sjálfstæðiskröfur þjóða og þjóðarbrota, t.a.m. Armena og Krím-
tatara, séu alvarlegasta vandamálið sem Míkhaíl S. Gorbatsjov Sovét-
leiðtogi á við að glíma. Það er ef til vill af þessum sökum sem
ráðamenn sovéskir eru enn ekki tilbúnir að ræða viðurstyggileg-
asta þjóðarmorð þessarar aldar; hungursneyðina sem Jósef Stalín
leiddi yfir íbúa Ukraínu 1932-33 og kostaði rúmar sjö milljónir
manna lífið.
RRáðamenn í Sovétríkjunum
hafa fram til þessa neitað þvi
að atburðir þessir hafi átt sér stað
og þeirra hefur vitaskuld ekki ver-
ið getið í sovéskum kennslubókum.
Þótt sovéskir fjölmiðlar fjalli nú
um „mistök“ fyrri ráðamanna í
anda „glasnost“-stefnu Gorb-
atsjovs hefur lítið sem ekkert verið
látið uppi um hungursneyðina í
Úkraínu. Samt skortir ekki upplýs-
ingar um hugmyndafræði stalínis-
mans og sjálfur hefur Gorbatsjov
oftlega sagt að harðstjórinn hafi
gerst sekur um „hryllileg mistök"
er hann var við völd.
Rannsóknarnefnd neitað
um upplýsingar
Sjö manna alþjóðleg nefnd
virtra fræðimanna vinnur nú að
rannsóknum á þjóðarmorðinu í
Úkraínu, að því er segir í frétt
breska dagblaðsins The Independ-
ent nú nýverið. Stjórnvöld í Sov-
étríkjunum hafa reynst ófáanleg
til að veita rannsóknarnefndinni
upplýsingar um þennan óhugnan-
lega atburð, sem kostaði fleiri
mannslíf en helför nasista gegn
gyðingum í valdatið Adolfs Hitl-
ers.
Ótrúlegar frásagnir
Nýverið svaraði þekktur bresk-
ur blaðamaður, Malcolm Mugg-
eridge, spurningum nefndar-
manna en hann ritaði fjölda greina
frá Úkraínu í dagblaðið Manch-
ester Guardian. í greinum sínum
skýrði hann frá hræðilegum örlög-
um smábænda í Úkraínu er Stalín
ákvað að innleiða þar samyrkju-
búskap. Mótmæli íbúanna voru
barin niður af miskunnarlausri
hörku og í kjölfarið sigldi hung-
ursneyð. Malcolm Muggeridge,
sem nú er 85 ára að aldri, segir
í viðtali við The Independent að
hann sjái enn fyrir sér bændurna
sem fluttir voru með járnbrautar-
lestum í fangabúðir. Muggeridge
var á ferð um Úkraínu vorið 1933
og hvar sem hann kom mátti sjá
fórnarlömb harðstjórnarinnar; lát-
ið fólk og dauðar skepnur. í einni
greininni sagði hann að undir
stjórn Stalíns væru Sovétríkin „að
þróast í átt til þrælaríkis, lög-
regluríkis. Styijaldarástand ríkir
í sveitunum og þær eru hersetn-
ar. Akrarnir eru vanræktir og þar
vex aðeins illgresi; búfénað er
hvergi að sjá; hermennirnir og
öryggislögreglan eiga nógan mat,
íbúarnir líða greinilega skort og
eru augljóslega beittir ógnunum
og ofbeldi".
Þegar greinar Muggeridge birt-
ust neituðu menn að trúa honum
og starfsbræður hans úthrópuðu
hann sem lygara. Erlendir blaða-
menn í Sovétríkjunum bjuggu
flestir í Moskvu og í fréttum þeirra
Sagði að uppskeran væri góð og
að fullyrðingar um hungursneyð
í Úkraínu væru aðeins áróður
runninn undan rifjum þjóðernis-
sinna þar. Ættingjar Muggeridge
neituðu einnig margir hveijir að
leggja trúnað á frásagnir hans.
Sumir efuðust um geðheilsu hans.
Hörmungarnar þagaðar
íhel
En leyndarhyggjan og siðblind-
an náði út fyrir landamæri Sov-
étríkjanna. Rannsóknir sagnfræð-
inga hafa leitt í ljós að stjórn-
völdum í Bandaríkjunum og Bret-
landi var kunnugt um hryllinginn
í Úkraínu en samkvæmt fyrirskip-
unum „að ofan“ var allt gert til
að þaga hann í hel. Því hefur
verið haldið fram að stjórnvöld.á
Bretlandi hafi ekki viljað „rnóðga"
- Sovétmenn þar eð Hitler var að
bijótast til valda í Þýskalandi á
þessum tíma. í bók sem kom út
á Bretlandi nú nýverið og nefnist
„Utanríkisráðuneytið og hungurs-
neyðin“ (The Foreign Office and
the Famine) kemur fram að
starfsmenn breska sendiráðsins í
Moskvu sendu breska utanríkis-
ráðuneytinu rúmlega 80 skeyti
um hörmungarnar í Úkraínu.
Þessar upplýsingar voru ekki
gerðar opinberar þar sem Bretar
óttuðust að slíkt gæti skaðað sam-
skipti þeirra og Sovétmanna.
Aukinheldur keyptu Bretar kom
af Sovétmönnum sem Stalín seldi
til útlanda til að afla gjaldeyris-
tekna á meðan milljónir Úkraí-
nubúa sultu í hel. Það var ekki
síst af þessum sökum sem Úkraí-
nubúar fögnuðu í fyrstu hernámi
nasista á árum síðari heimsstyij-
aldarinnar en sú gleði breyttist
fljótt í martröð því harðræðið var
miskunnarlaust.
Sagan þvættingur og lygi
Þótt Míkhaíl S. Gorbatsjov hafi
ekki verið lengi við völd í Sov-
étríkjunum hefur „glasnost"-
stefna hans, sem kveður á um
aukið upplýsingafrelsi og opinská-
ar umræður, þegar haft mikil
áhrif. Stjórnvöld viðurkenna að
sagnfræðibækur geymi eintóman
þvætting og lygi og því þarf að
umskrifa sögu föðurlandsins.
Hugsjónamenn fyrri tíma hafa
margir hveijir verið „endurreistir“
á þeim forsendum að þeir hafi
verið sannir fylgismenn lenínism-
ans og síðast en ekki síst hefur
verið ákveðið að reisa minnis-
merki í Moskvu um fórnarlömb
harðstjórnar Stalíns.
Þjóðernishyggja og
„glasnost“
Þetta eru sögulegar umbreyt-
ingar í ljósi þeirrar hugmynda-
fræðilegu stöðnunar sem einkennt
hefur Ráðstjórnarríkin og raunar
flest öll ríkin austan Járntjaldsins.
Þrátt fyrir þetta hafa ráðmenn
enn sem komið er ekki treyst sér
til að skýra frá þjóðarmorðinu í
Úkraínu í anda „glasnost". Líkast
til er þetta einn hroðalegasti
glæpur sem framinn hefur verið
í nafni kommúnismans og vafa-
laust ættu margir Sovétborgarar
erfitt með að trúa því að slíkir
atburðir hefðu í raun gerst þótt
þeir séu á síðustu árum orðnir
ýmsu vanir. Stjórnvöld virðast
hins vegar óttast að umfjöllun um
glæpaverkin í Úkraínu gaéti kynt
undir þjóðernishyggju íbúa þar og
hugsanlega í fleiri lýðveldum Sov-
étríkjanna með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum. Erfiðlega hefur
gengið að bijóta á bak aftur þjóð-
ernisvakningu í Armeníu og hafa
stjórnvöld neyðst til að beita her-
valdL Hungursneyðin sem reið
yfir Úkraínu var einmitt afleiðing
þess að hervaldi var beitt án nokk-
urrar miskunnar til að uppræta
þjóðernisvitund íbúanna.
Það er ef til vill af þessum sök-
um sem stjórnvöld eystra hafa
neitað að veita rannsóknarnefnd-
inni upplýsingar um harmleikinn.
Engu að síður hyggjast nefndar-
menn halda áfram störfum sínum
og verða niðurstöður rannsóknar-
innar að líkindum gerðar opin-
berar á næsta ári.
Sveltandi börn í Úkraínu er hungursneyðin heijaði þar 1932-1933.