Morgunblaðið - 12.07.1988, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚLÍ 1988
Útgefandi MtWUlfetfe Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, ÁrniJörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst IngiJónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Svona viljum við
ekki hafa heiminn!
Míkhaíl Gorbatsjov, aðalrit-
ari kommúnistaflokks
Sovétríkjanna, hóf í gær opin-
bera heimsókn til Póllands. Er
þetta í fyrsta sinn, sem sovésk-
ur leiðtogi kemur þangað í
slíka för síðan 1972. Frá þeim
tíma hefur mikið vatn runnið
til sjávar í samskiptum Pól-
veija og Sovétmanna. í raun
hefiir það gerst í Póllandi, að
kommúnistaflokkur landsins
gafst upp við að stjóma landinu
vegna krafna fólksins undir
forystu Lechs Walesa og ann-
arra leiðtoga Samstöðu um
betri kjör. íferinn tók völdin í
Póllandi. Á sínum tíma var
sagt, að til þess hefði komið í
því skyni að bjarga Pólveijum
undan sovéskri innrás.
Á meðan Gorbatsjov dvelst
í Póllandi á hann eftir að kom-
ast að raun um að talið um
glasnost og perestrojku hefur
vakið vonir þegna í leppríkjum
Sovétríkjanna í Austur-Evrópu
um nýja og betri tíma. Frjáls-
huga Pólveijar vilja til að
mynda að Gorbatsjov segi
sannleikann um griðasáttmála
þeirra Hitlers og Stalíns frá
1939, sem leiddi til skiptingar
Póllands. Þeir vilja einnig að
upplýst sé um ijöldamorðin á
pólskum herforingjum í Kat-
yn-skógi. Til að samskipti
þjóða geti þróast með eðlileg-
um hætti er nauðsynlegt að
þær standi frammi fyrir sann-
leikanum um óhæfuverk, sem
varpa skugga á samskipti
þeirra.
Alexander Dubcek, sem var
leiðtogi kommúnista í Tékkó-
slóvakíu, fyrir réttum 20 árum,
þegar herafli frá Varsjár-
bandalagslöndum undir for-
ystu Sovétmanna ruddist inn í
landið og batt enda á „vorið í
Prag“, lét nýlega orð falla á
þann veg, að hann teldi stefnu
Gorbatsjovs útiloka sambæri-
lega valdbeitingu nú á tímum.
Nikolaj Ryzhkov, forsætisráð-
herra Sovétríkjanna, vildi ekki
fallast á það og leitaðist við
að réttlæta hina freklegu íhlut-
un í nafni sósíalismans; Brez-
hnev-kenningin um takmark-
aða sjálfsstjórn sósíalískra
rílg'a er Iífsseig.
Innan Sovétríkjanna sjálfra
takast þjóðir nú á með þeim
hætti, að sumir telja að vegið
sé að samheldni ríkisins. Lýs-
ingar á blóðugum átökum
Armena og Azerbajdzhana eru
hryllilegar. Herflokkar hafa og
verið kallaðir út til að halda
uppi lögum og reglu í Jerevan
höfuðborg Armeníu. Um helg-
ina gerðist það svo, að í Lithá-
en, við Eystrasalt, beitti hópur,
sem segist starfa í anda Gorb-
atsjovs og til stuðnings honum,
sér fyrir aðgerðum í þágu Arm-
ena, kristinna manna, í deilu
þeirra við múslima í Az-
erbajdzhan.
Rúmenar og Ungveijar hafa
deilt harkalega undanfarna
daga og vikur. Ungverskur
minnihlutahópur innan Rúm-
eníu er beittur harðræði, jafn-
vel meiru en aðrir þegnar þess
lánlausa ríkis, þar sem er nú
einhver versta ofstækisstjórn í
veröldinni og allt til alls er
skammtað, þótt ekki hafi bor-
ist fréttir þaðan um að tann-
krem sé skammtað þar með
sama hætti og á Kúbu. Virðist
litlu hafa munað, að gripið
hafi verið til vopna í deilum
Ungveija og Rúmena og er
óvíst um framhaldið.
Vigdís Finnbogadóttir, for-
seti Islands, fór nýlega að
landamærum austurs og vest-
urs í Berlín. Hún sagði í Morg-
unblaðssamtali, að sér féllust
hendur í hvert sinn sem hún
kæmi að múrnum, sem komm-
únistar reistu í Berlín til að
hindra ferðir fólks frá austur-
hluta Berlínar til hins fijálsa
hluta borgarinnar í vestri. „Að
það skuli vera hægt í upplýstu
þjóðfélagi að hafa þennan múr
milli manna er þyngra en tár-
um taki,“ sagði forsetinn og
lýsti aðdáun sinni á hugrekki
Berlínarbúa. Hún taldi þá hafa
tekið rétta stefnu með því að
gera Berlín að háborg menn-
ingar og kalla þannig á fjölda
gesta. „Það er sterkasta vopn-
ið sem þeir geta beitt til að
minna á sjálfa sig á þessari
eyju mitt inni í Austur-Þýska-
landi. Fólk kemur þangað og
sér þennan múr. Hann hlýtur
að vekja alla til umhugsunar
um að svona viljum við ekki
hafa heiminn."
Orð forseta um Berlínar-
múrinn má nota almennt um
stjómarfarið í kommúnista-
löndunum: Svona viljum við
ekki hafa heiminn. Nú eru það
ekki aðeins við sem njótum
frelsis sem segjum þetta svo
heyrist og eftir er tekið heldur
einnig þeir, sem búa handan
múrsins. Fylgst verður náið
með því, hvemig Gorbatsjov
bregst við sanngjörnum óskum
um breytingar frá Pólveijum,
sem segja einfaldlega: Svona
viljum við ekki hafa heiminn!
Framkvæmdastjóri Evrópuráðsins á íslandi:
Mikilvægast að var
sérstöðu einstakra
Strassborg, frá Kristófer M. Kristinssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
MARCELINO Oreja Aguirre,
framkvæmdastjóri Evrópuráðs-
ins kom í opinbera heimsókn til
íslands í gær. Fréttaritari Morg-
unblaðsins átti nýlega viðtal við
Oreja um starfsemi og framtíð
Evrópuráðsins og heimsókn hans
til íslands. Oreja, sem var áður
utanríkisráðherra Spánar m.a.
meðan aðildarsamningar þess við
EB stóðu yfir, hefur verið fram-
kvæmdastjóri Evrópuráðsins
síðan 1984.
Fréttaritari hitti framkvæmda-
stjórann í Evrópuhöllinni í Strass-
borg en þar eru höfuðstöðvar Evr-
ópuráðsins. Jafnframt Evrópuráð-
inu hefur þing Evrópubandalagsins
þar aðstöðu fyrir þingfundi sína.
Þetta sambýli hefur oft á tíðum
valdið misskilningi og ruglingi með-
al almennings um það hver er hvað
í evrópskri samvinnu. Það lá því
beint við að spyija framkvæmda-
stjórann hvernig Evrópuráðið hygð-
ist tryggja sjálfstæða tilveru sína í
hugum Evrópumanna í framtíðinni.
Oreja sagðist hafa meiri áhyggj-
ur af ímynd Evrópu en Evrópuráðs-
ins en mikið vantaði á að Evrópu-
menn, almennt litu á sig sem borg-
ara Evrópu, Evrópubandalagið
tengist mjög umræðunni um innri
markaðinn árið 1992, sagði Oreja
og kvaðst telja að Evrópuráðið ætti
eftir megni að samsama sig hug-
sjónum frelsis og einingar í álf-
unni. „Ef okkur tekst að ná réttum
áherslum þá er vandi sjálfstæðrar
ímyndar úr sögunni."
Oreja var næst spurður um af-
stöðu hans til samtaka annars veg-
ar 12 Evrópuþjóða og hins vegar
21, mögulega samvinnu og pólitíska
framtíð Evrópuráðsins í skugga
Evrópubandalagsins.
„Því lengra sem Evrópubanda-
lagið nær á leið sinni til evrópskrar
sameiningar því mikilvægara verð-
ur samband þess við önnur Evrópu-
ríki“, sagði Oija; „Samvinna á milli
Evrópuríkjanna er nauðsynleg og
ætti að vera sjálfsagður hlutur.
Evrópuráðið á í framtíðinni að ein-
beita sér að tilverugrundvelli sínum,
þ.e. mannréttindum, lýðræði, ein-
ingu og menningarlegri sérstöðu.
Evrópuráðið á að vera vettvangur
fyrir Evrópuríkin til að finna sam-
eiginlega lausnir á vandamálum
nútímasamfélags, s.s atvinnuleysi,
eiturlyíjanotkun, kynþáttamisrétti,
mengun, ofbeldi o.s.frv. Það er
metnaðarmál mitt sem fram-
kvæmdastjóra að Evrópuráðið ein-
beiti sér að þessum málum.“
En hvers konar verkaskiptingu á
milli EB og Evrópuráðsins sér fram-
kvæmdastjórinn fyrir sér?
„Það er ekki í mínum verkahring
að segja Evrópubandalaginu fyrir
verkum", sagði Oreja; „Hlutverk
mitt er að leggja fram tillögur um
mögulegan samstarfsvettvang
ríkisstjóma innan Evrópuráðsins.
Frá því ég tók við embætti hef ég
lagt áherslu á að Evrópuráðið ein-
beiti sér að fáum forgangsverkefn-
um og þá sérstaklega þeim sem það
hefur þekkingu á og umboð til að
fjalla um. Þá á ég fyrst og fremst
við mannréttindi, lýðræði, félags-
lega einingu og menningarlega sér-
stöðu Evrópuríkjanna. Auðvitað er
markmið Evrópubandalagsins og
Evrópuráðsins að mörgu leyti hin
sömu en aðferðirnar eru ólíkar.
Evrópubandalagið leggur áherslu á
að ná markmiðum sínum með sam-
einingu en Evrópuráðið með sam-
vinnu. Best er að þessi bandalög
séu sem mest samstíga og vissulega
hafa þau unnið formlega saman t.d.
að evrópsku tónlistarári og sömu-
leiðis að umhverfisvemd. Nýjasta
dæmið um samvinnu af þessu tagi
er Norður-Suður átakið í ár. Full-
trúi Evrópubandalagsins hefur
möguleika á að fylgjast með starf-
semi okkar, að vísu ekki með at-
kvæðisrétti en málfrelsi."
Nú er unnið að samkomulagi um
sjónvarp og útvarp án landamæra
í Evrópu bæði innan Evrópuráðsins
og Evrópubandalagsins. Væri ekki
betra að hafa einhvers konar sam-
komulag um verkaskiptingu?
„Það verður að hafa það í huga
að aðferðimar em ólíkar. EB leggur
megináherslu á frelsi í fiarskiptum
en okkar áherslur liggja frekar í
því að varðveita sérstöðu smáþjóða
og minnihlutahópa. Við vonumst til
þess að geta undirritað sáttmála
um þetta fyrir árslok en óneitanlega
em mörg ljón í veginum. Ég held
að samkomulag um þetta efni á
milli 23 þjóða sé betra en á milli
12. Það verður að hafa það í huga
að viðleitnin innan Evrópubanda-
lagsins er frekar í þá átt að draga
úr mismun þjóða á meðan Evrópu-
ráðið leggur áherslu á að varðveita
sérstöðu aðildarríkja sinna.“
Er ekki rödd smáþjóða á borð
við ísland mjóróma í samfélagi við
stórar þjóðir?
„Hugtakið lftið ríki, stórt ríki er
ekki til innan Evrópuráðsins. Sér-
hvert aðildarríkjanna hefur sama
rétt og sömu skyldur. A ráðherra-
fundum em allar ákvarðanir teknar
samhljóða. Innan skamms verða
aðildarríkin 23 þegar Finnland og
eitt minnsta ríki veraldar San Mar-
inó gerast aðilar."
Fyrir hveiju getur Evrópuráðið
beitt sér til að draga úr atvinnu-
leysi?
„Evrópuráðið gegnir engu meg-
inhlutverki í baráttunni við atvinnu-
leysi, vandamálið er fyrst og fremst
af efnahagslegum toga og á því
sviði starfar Evrópuráðið ekki. En
auðvitað er atvinnuleysi jafnframt
félagslegt vandamál. A sviði mennt-
Marcelino Oreja Agnirre, framl
dvelst um þessar mundir hér á lai
unar og þjálfunar ungs fólks getur
og vill Evrópuráðið gera eitthvað.
Því betur sem við menntum ungt
fólk því minni líkur em á því að
það verði atvinnulaust, Evrópuráðið
hefur á þessu sviði þá pólitísku