Morgunblaðið - 12.07.1988, Side 51

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚLÍ 1988
51
Holmfríður B.
Petersen - Minning
Fædd 9. febrúar 1902
Dáin 30. júní 1988
Þessi orð eru tileinkuð ömmu og
langömmu, Hólmfríði Benedikts-
dóttur Petersen, sem lést 30. júlí
síðastliðinn, 86 ára gömul. Þrátt
fyrir líkamleg ellimerki síðustu árin
var ekki að sjá að andlega hliðin
legðist í elli. Allt fram á síðustu
daga spjallaði hún um allt milli him-
ins og jarðar, enda fylgdist hún vel
með því sem var að gerast í þjóð-
félaginu. Smáatriði eins og krónu-
tölur og ártöl, bæði gömul og ný,
hafði hún á hreinu. Sýnir það ef til
vill hve skörp og minnug hún var
alla tíð.
Hún giftist afa, Adolf J.E. Pet-
ersen, 29. október 1927 og áttu þau
saman tvo syni, þá Emil, föður
undirritaðs, og Gunnar.
Sem lítill snáði og langt fram
eftir árum var ég tíður gestur á
heimili þeirra, fyrst í Blesugrófinni,
þaðan sem ég á mínar fyrstu minn-
ingar og síðar í stóra húsinu við
Hrauntungu í Kópavogi. Margar
urðu þær sögumar sem hún sagði
mér frá því hún var lítil stúlka vest-
ur í Miðdölum. Heimsóknimar voru
oft gerðar gagngert til að fá að
heyra sögumar aftur, þó svo að
sveinninn færi einnig til að metta
gogginn. Sumar þeirra vora ævin-
týram líkastar fyrir dreng sem alinn
er upp í steinsteypu. Eitthvað virt-
ist mér þær ótrúlegar, var mér tjáð
að ég hafi oft sagt að ég tryði ekki
sögunum, en vissi þó að amma plat-
aði aldrei. Nokkuð sem ég hafði
sjájfur gleymt.
í gegnum fjölmargar bækur afa
safnaði amma að sér mörgum fróð-
leiksmolum og ber þar hæst að
nefna ættfræðina. Satt að segja gat
hún rakið heilu ættirnar eftir pönt-
un svo til átakalaust.
Fyrir þremur áram missti hún
afa og tók því með miklu hug-
rekki. Hún hélt m.a. ótrauð áfram
að stunda jóla- og afmælisboð þar
til nú síðla vetrar að heilsan leyfði
það ekki. Síðasta árið gisti hún á
samtíýli aldraðra við Skjólbraut í
Kópavogi og fékk þá umönnun sem
hún þurfti.
Hún verður lögð til hinstu hvíldar
í dag í kirkjugarðinum að Mosfelli
við hlið afa. Höfðu þau pantað þar
reit af tveimur ástæðum; annars
vegar lágu leiðir þeirra fyrst saman
í Mosfellssveitinni fyrir rúmum 60
áram og hins vegar hvílir Guðrún,
föðursystir ömmu, við hlið þessa
reits, en þau kynntust í gegnum
hana. Hvernig það bar að veit ég
ekki í smáatriðum, en ég minnist
þess eitt sinn að hafa spurt. Forvit-
inn drengur fékk litlu ágengt, enda
þeirra einkamál sem þau hafa nú
tekið með sér saman inn í hið óend-
anlega.
Við kveðjum ömmu og lang-
ömmu. Bestu þakkir fyrir allt sem
hún gaf. Hvíli hún í friði við hlið afa.
Adolf H. Petersen
og fjölskylda.
Jafnvel þótt talað sé um að í vor
og sumar hafi verið óvenju mikið
um dauðsföll fínnst manni að slíkt
sé vandamál einhverra annarra og
muni alls ekki snerta fjölskyldu
manns sjálfs.
En allt í einu deyr amma. Hún
gekk að vísu ekki heil til skógar
hin síðar ár en samt bregður manni.
Dauðinn er alltaf svo víðs fjarri.
Minningamar rifjast upp. Flestar
era þær tengdar bernskudögunum
þegar amma og afi bjuggu inná
„Víði“ við Blesugróf — þegar barna-
barnahrúgan kom í heimsókn á
næstum hverjum sunnudagsmorgni
og lagði undir sig stofuna. Þar var
ekki hægt að láta sér leiðast. Alltaf
fjör. Amma átti nefnilega kynstrin
öll af dúkkum, bílum og litabókum
að ógleymdum öllum legó-kubbun-
um. Þá var það óvenjulegt að við
bömin voram ekki bara sett út í
horn með allt dótið heldur lék amma
sér við okkur eða fylgdist vandlega
með. Hún spilaði, byggði hús og
litaði í litabækurnar. Um leið sagði
hún okkur sögur úr sveitinni þegar
hún var lítil og lék sér að leggjum
og skeljum og þótt okkur hafi þótt
það lítið leikfangaúrval fundum við
að þegar amma talaði um sveitina
var hún að tala um minningar sem
vora henni afar kærar.
Amma var bam síns tíma, hús-
móðir og eiginkona fram í fingur-
góma. Andstætt við afa var hún
alls ekki mannblendin en studdi
hann samt í öllu hans félagsstarfí
og mannamótum. Þau vora bæði
mikið fyrir bækur enda töldu þau
bæði menntun vera gulls ígildi. Við
barnabömin fóram ekki varhluta
af því. Það var fylgst vel með ár-
angri okkar í skóla og við eindregið
studd til náms. Þegar við stækkuð-
um fengum við alltaf þær bækur í
afmælis- og jólagjafír sem auðvelda
mættu okkur námið. Annars vora
uppáhaldsbækur ömmu ætt-
fræðibækur. Það þurfti varla annað
en að nefna nafn á bóndabæ þá
vissi hún allt um ættina í þeirri
sveit. Ennfremur þekkti hún landið
mjög vel. Afí og amrha nutu sín
líka best þegar þau ferðuðust um
ísland. Amma og afí skipulögðu í
nokkur ár í röð stór fjölskylduferða-
lög um ísland — þá fannst mér þau
einmitt vera að sameina það tvennt
sem var þeim mikið mál: að styrkja
fjölskylduböndin og mennta okkur
yngra fólkið í sögu og landafræði
enda var ekki hægt að hugsa sér
betri leiðsögumenn en afa og
ömmu.
Afi, Adolf J.E. Petersen, dó fyrir
þremur árum. Eftir það fannst mér
heilsu ömmu hraka veraléga. Hún
var þó andlega hress og fylgdist
vel með fjölskyldu- og þjóðmálum
alveg fram í andlátið. Hennar fram-
lag til fjölskyldunnar og þjóðfélags-
ins var unnið af mikilli samvisku-
og ræktarsemi.
Megi amma eiga þökk okkar og
blessun skilið.
Barnabarn
Hólmfríður fæddist í Kirkjuskógi
í Miðdalahreppi, Dalasýslu. Þar
bjuggu foreldrar hennar, Benedikt
Snorrason, fæddur 6. apríl 1878,
og Guðrún Guðmundsdóttir, fædd
9. ágúst 1879. Þau hjón bjuggu
fyrst á Kirkjuskógi, síðar á Erps-
stöðum í sömu sveit og þar ólu þau
upp sinn stóra bamahóp, sjö dætur
og einn son, auk tveggja fóstur-
bama.
Benedikt og Guðrún bjuggu
þannig á Erpsstöðum að landið hef-
ir verið nýtt til þess ýtrasta. Sam-
kvæmt fasteignamati 1942, fóðraði
túnið fjórar kýr og þar vora þá 120
fjár og 8 hestar, líklegt er að við
líkan bústofn hafi þau bjargast af
foreldrar Hólmfríðar. Helftinni af
ánum hefir verið fært frá fyrstu
búskaparárin og því viðhaldið fram
á þriðja tug þessarar aldar og því
hafa syskinin kynnst af eigin raun
búskaparháttum feðra sinna, enda
kunni Hólmfríður frá öllum þeim
vinnubrögðum að segja.
Rúmlega tvítug að aldri hefir
Hólmfríður farið að heiman og þá
til Reykjavíkur, þá var föðursystir
hennar farin suður, Guðrún Snorra-
dóttir, síðar ráðskona hjá Halli
Jónssyni bónda á Bringum í Mos-
fellssveit.
Sumarið 1926 var Hólmfríður
kaupakona á Bringum, það ár var
Adolf — bróðir minn — þar vinnu-
maður, 21 árs fullhugi, hafði þá
verið vetrarmaður á Arbæ í Olfusi,
veturinn þar áður til sjós frá
Straumsvík og eitt sumar í Hafnar-
firði.
Sumarið sem þau Hólmfríður og
Adolf vora samtíða á Bringum og
unnu þar að heyskap og skyldum
störfum, felldu þau hugi saman og
bundust þeim tryggðaböndum sem
entust þeim ævilangt.
Næsta vetup var Hólmfríður í
Reykjavík, Adolf hirti skepnurHalls
á Bringum. Á vordögum 1927 voru
þau bæði laus úr vistum, þá tóku
þau saman föggur sínar og fluttu
til Akureyrar. Þar fengu þau inni
á Melbrekku í Glerárþorpi hjá kunn-
ingjum Ádolfs.
Þegar Adolf tók sig upp frá Ak-
ureyri haustið 1925 fór hann rak-
leiðis suður í Garðahrepp og réð sig
á bát sem réri frá Straumi, þá var
hann 19 ára, öllu óvanur sem að
sjósókn laut og skyldum störfum,
vakti það fyrir honum að leita sér
varanlegrar atvinnu, sú leit bar
lítinn árangur, en það að hann dreif
sig suður, varð til þess að hann
kynntist Hólmfríði. Það var erfítt
að fá húsaskjól fyrir sunnan og því
fór hann norður.
Á vetumóttum 1927, þann 29.
október, gengu þau Hólmfríður og
Adolf fyrir Akureyrarprest og létu
hann gefa sig saman í hjónaband.
Um sumarið hafði Adolf orðið vel
tll um vinnu og því litu þau ungu
hjónin björtum augum til framtíð-
arinnar. Þau voru kyrr í Melbrekku,
Adolf stundaði hlaupavinnu og
Hólmfríður sá að mestu um að-
drætti til heimilisins og henni tókst
þá sem ætíð síðan að búa þeim
notalegt og hreinlegt heimili.
Vorið 1928, þann 17. maí, fædd-
ist þeim hjónum sonur, sem hlaut
nafn föður okkar Adolfs, Emil H.P.
Petersen. Hann er nú bygginga-
meistari í Reykjavík.
Nú verð ég að nefna að vorið
1928 hóf ég búskap í Bakkaseli í
Öxnadal. Allt fór þar vel á stað,
vorverk og heyskapur gekk að ósk-
um. En um haustið síðla veiktist
ég af berklum, fyrst lengi vel með
brjósthimnubólgu og graftarkýlum
í andliti. Þar með var mér svo til
kippt inn í rúm frá útiverkum og
aðdráttum. Þegar leið að áramótum
náði ég sambandi við Adolf bróður
minn með hjálp farandmanns, sem
varð til þess að hann og Hólmfríður
tóku sig upp úr Glerárþorpinu og
lögðu leið sína fram að Bakkaseli
ásamt Emil, sem þá var enn á
brjóstum og höndum.
Það var bóndinn í Gloppu, Jón
Ólafsson, sem flutti þau á hestum
fram dalinn og léði mér son sinn
til að annast skepnuhirðingu á
meðan. Það var fagnaðarfundur
þegar þau ungu hjónin gengu í
bæinn og Emil lét í sér heyra. Rúm-
föt bára þau í baðstofuna og dót
sitt nauðsynlegt og settust að til
vors. Strax tók Adolf að sér útiverk-
um og Hólmfríður lagðist á eitt
með Steinunni að annast bæjar-
verkin og þá gesti sem að garði
komu. Við Steinunn voram vel birg
með hey og haustmat sem nauðsyn
krafði í Bakkaseli þar sem sú kvöð
hvíldi á heiðarbýlinu að hýsa póst-
inn sem þá fór mánaðarlega vestur
að Stað í Hrútafirði oft með marga
hesta, allt að 20, og var kröfuharð-
ur um úrvals hey og hirðingu. Þá
varð að vaka og vinna. Eins var
um aðbúnað og mat í stofu, allt var
gert til þess að þjóna póstinum sem
best og þeim sem vora með honum,
þreyttir menn og mikils þurfandi.
Þá kom strax fram hve Hólmfríður
var mikil matreiðslukona og varð
því önnur hönd Steinunnar.
Með komu Hólmfríðar og Adolfs
færðist nýtt líf í tilverana í Bakka-
seli þar sem mæðgurnar Steinunn
og Fanney, þriggja ára, vora fyrir
með bóndann oft fársjúkan, áhyggj-
ur vegna skepnuhirðingar og gesta-
móttöku voru svo til úr sögunni og
það var lagst á eitt með að gera
baðstofulífíð eins líflegt og framast
var unnt. Adolf hafði bækur í sínu
fartesti sem lesnar vora og ræddar,
hann var frá unga aldri vandur að
bókum og því var það sem hann
bar í bæinn okkur Steinunni nýtt
lesefni.
Þannig leið veturinn að búpening
varð bjargað fram úr, tíðarfar var
með besta móti. Seint í apríl fór
Adolf, þar sem fréttir bárast af all-
góðri atvinnu á Akureyri. Hólm-
fríður og Emil vora fram í maímán-
uð og undu vel hag sínum, en þá
barst bréf frá Adolf þar sem hann
fór þess á leit að ég sæi um að
Hólmfríður fengi flutning inn eftir.
Þá var ég allhress orðinn og fór
strax að fínna Gloppubóndann sem
tók að sér að annast flutninginn.
Eg setti hest undir Hólmfríði og
hún reiddi soninn á hnakknefinu,
nema hvað Jón bóndi tók hann á
sitt hnakknef við og við.
Við Steinunn og Fanney kvödd-
um Hólmfríði með kærleikum og
þökkuðum fyrir vel unnin störf og
góða framkomu svo af bar, hún
kvartaði aldrei og var alla daga
sama prúðmennið í allri framkomu.
Enn munu þau hafa búið í Mel-
brekku um skeið og á Akureyri
vora þau fram á vor 1931 að þau
kvöddu Norðurland og fluttu suður
til Reykjavíkur. Að sjálfsögðu urðu
þau að sætta sig við leiguíbúðir
næstu árin.
Árið 1934 vora þau á Bragagöt-
unni, þann 3. febrúar það ár fædd-
ist þeim annar sonur, Gunnar Bene-
dikt Adolfsson. Báðir þessir dreng-
ir, Emil og Gunnar, ólust upp með
foreldram sínum, vora hraustir og
hugþekkir og auðguðu líf foreldra
sinna. Sem fyrr er nefnt lærði
Emil húsasmíði, og Gunnar lærði
rennismíði og bifvélavirkjun og er
nú starfsmaður Bifreiðaeftirlits
ríkisins.
Á þeim kreppuáram sem gengu
yfír fjórða áratuginn, var við sífellt
atvinnuleysi að etja og því engum
verkamanni fært að koma yfír sig
þaki. Krafa verkamanna um vinnu,
atvinnubótavinnu, varð til þess
meðal annars, að stofnað var til
Flóaáveitunnar, þar fékk Adolf
vinnu, í fyrstu viku í senn en þar
varð hann fljótlega flokksstjóri sem
leiddi til þess að þar með lauk at-
vinnuleysisgöngu Adolfs. Hann
gerðist aðstoðarverkstjóri hjá
Vegagerðinni og aðalverkstjóri
1941.
Við Flóaáveituna sáu konur um
matareldun og þar var Hólmfríður
eitt sumar, alla aðra daga þessi ár
þegar Adolf var fyrir austan fjall,
var hún heima með drengina sína,
sem þó vora oft í sveit á sumrin.
Á árinu 1937 byggði Adolf sér
sumarbústað við Nýbýlaveg í Kópa-
vogi, þar áttu þau samastað um
árabil, grófu brann í holtinu fyrir
ofan skúrinn og sprengdu sig niður
í klöpp sem varð til þess að þar
spratt fram vatn sem Adolf leiddi
í pípum heim í hús. Þá reysti hann
trönur fyrir vindrafstöð sem tókst
vel og því höfðu þau vatn og ljós
í sumarbústaðnum sínum sem þess-
vegna var notalegur og sem varð
til þess að þegar frá leið bjuggu
þau stundum árlangt í þessum bú-
stað.
Þegar ég skrapp til Reykjavíkur
á árinu 1944, bjuggu þau Adolf og
Hólmfríður á Kjartansgötunni,
höfðu þá fest kaup þar á góðri íbúð.
Þar var mér vel tekið, og þar sat
ég að veisluborði hvern dag. Þá
átti Adolf bíl og á honum fórum
við til Þingvalla, það var ánægjuleg
ferð. Þá voru þau hjón orðin kunn-
ug landslagi og sögu þess. Skömmu
þar á eftir munu þau hafa eignast
fólksbíl og þá keyrðu þau flestar
helgar vítt um landið, þá höfðu þau
þann háttinn á að Hólmfríður sat
með landakortið og því urðu þau
þaulkunnug því iandsvæði, þau
lögðu á minnið nöfn á ám og fljót-
um, vötnum og landinu, fjöllum
þess og hæðum, túnum og engjum
og bæjum. Þannig var skemmtilegt
að ferðast og njóta landsins. Þegar
við ræddum um öll þessi landsvæði
Islands, laut ég höfði og undraðist
þá þekkingu. Bæði höfðu þau gott g
minni og bættu hvort annað upp.
Nokkur síðustu árin bjuggu þau I
Hólmfríður og Adolf á Hrauntungu |
15 í einbýlishúsi sem þau byggðu
frá granni, hlúðu að tijágróðri
kringum húsið og ekki síður að öllu
innanstokks og þá sérstaklega að ■
menntunar- og menningarþörfum.
Með tímanum varð húsið að bóka-
safni, bókum sem þau lásu og
ræddu um. Auk þess er í húsinu
þeirra safn fjölbreytilegra náttúra-
undra, steina sem þau söfnuðu á
ferðalögum um landið, göngum um
fjöll og fjörar, hver steinn þjónaði
þeim tilgangi að minna á staðinn
þar sem hann var fundinn, slíkir
steinar era dýrgripir, og húsprýði.
Eins og kunnugt er tók Adolf
mikinn og virkan þátt í félagsstörf-
um verkstjóra, hann var ritstjóri
blaðsins „Verkstjórinn" um árabil
og skrifaði mikið í blaðið, sá um
útgáfu þess. Hólmfríður tók einnig
mjög virkan þátt í þeim störfum
öllum, og það var hún sem öðram
fremur las prófarkir að blaðinu. Þá
las hún og prófarkir að þeim bókum
sem Adolf sá um útgáfu á, svo sem
bókinni „Verkstjóm og verkmenn-
ing“ 1968, „Verkstjóm" sem út
kom á 60 ára afmæli Verkstjórafé-
lagsins 1979. Og loks að sögu
Kópavogs 1983. Allt þetta starf lék
henni í hendi. Svo þegar verkstjórar
byggðu sér sumarbústað við
Skorravatn, var Hólmfríði falið að
gefa húsinu nafn sem hún gerði.
Það nafn er „Einisfold" sem festist
við bústaðinn.
Þegar Hólmfríðar er minnst hlýt-
ur Adolfs að vera minnst ,svo var
lífsferill þeirra samtvinnaður, svo
vora þau samhent í öllum sínum
áformum og athöfnum og því var
mjög ánægjulegt að koma í húsið
þeirra, hvort sem um var að ræða
timburskúr við Nýbýlaveg forðum
eða einbýlishúsið þeirra á Hraun-
tungu 15 þar sem allt var á seinni
áram þakið bókum og fagursköpuð-
um steinum. Viðtökurnar vora þær
sömu, sama alúðin, það var fræð-
andi að eiga við þau samtöl um
dægurmálin og það sem sagan
geymir.
Hólmfríður og Adolf vora mjög
samhent í allri sinni lífsbaráttu og
þau nutu þess bæði af heilum hug
sem ávannst. Adolf féll frá á vor-
dögum 1985. Nokkram dögum áður
áttum við tal saman þar sem hann
sat enn við skriftir, og þá barst tal
að vökustarfí Hólmfríðar og ég man
orðrétt það sem Adolf sagði við
mig: „Hólmfríður mín gleymdi aldr-
ei að trekkja heimilisklukkuna."
Milli þeirra hjóna ríkti gagn-
kvæm virðing og órofa vinátta sem
aldrei bar skugga á, þar vora mað-
urinn og konan eitt. Að endingu
kveð ég Hólmfríði með heitum
þökkum fyrir öll góðu kynnin á
langri lífsgöngu. Ég sendi sonum
hennar, konum þeirra og afkomend-
um hugheilar samúðarkveðjur. '
Tryggvi Emilsson
Birting afmælis- og
minningargreina
Morgunblaðið tekur afmælis- og minningargreinar til birting-
ar endurgjaldslaust. Tekið er við greinum á ritstjórn blaðsins á
2. hæð í Aðalstræti 6, Reykjavík og á skrifstofu blaðsins í Hafn-
arstræti 85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að greinar verða að berast með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í miðvikudagsblaði að
berast síðdegis á mánudegi og hliðstætt er með greinar aðra daga.
í minningargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður. Ekki eru tek-
in til birtingar framort ljóð um hinn látna. Leyfilegt er að birta ljóð
eftir þekkt skáld, 1—3 erindi og skal þá höfundar getið. Sama gildir
ef sálmur er birtur. Meginregla er sú, að minningargreinar birtist
undir fullu nafni höfundar.