Morgunblaðið - 12.07.1988, Page 43

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚLÍ 1988
4$
gangi sögunnar frekar en frásögn-
inni sjálfri, því þær gefí verkinu fyrst
og fremst gildi. Svo leikstjórinn
mætti fullgera draum sinn fékk Bille
August sænsku kempuna Max von
Sydow í hlutverk Lassa, hins ein-
falda föður og sveitamanns.
FVammistaða þessa einstaka leikara
gerir myndina eflaust að þeirri eftir-
minnilegustu mynd sem Danir hafa
gert á síðustu árum. Mörgum er enn
í fersku minni leikur Max í Vestur-
förum Jan Troells hér um árið og
virðist sem hann hafi brugðið sér í
gervi Karls Óskars á nýjan leik til
þess að leika Lassefar, án þess þó
að trufla áhorfandann hið minnsta.
Leikurinn er svo einlægur, hreinn
og mikill galdur að enginn efast um
að hann sé trúr hlutverkinu. Liggur
nær að álykta að Max von Sydow
hafi alla tíð staðið í landflutningum
síðan í lok síðustu aldar, — að vísu
stundum siglt í vestur og stundum
austur en alltaf samur við sig og
þó nýr maður hveiju sinni.
Hetja af yngri kynslóðinni
Ungur Kaupmannahafnarbúi,
Pelle Hvenegaard, leikur nafna sinn
í myndinni. Pelle er aðeins 11 ára
og reyndar skírður í höfuðið á
drengnum í bókinni. Þeir Max
mynda sketnmtilegan samhljóm í
leik sínum. í augum drengsins lifir
ávallt hin eilífa spurn um undur tilve-
runnar en úr augum föðurins skín
deyfðin og minnimáttarkenndin.
Saman eru þeir eitt og mynda þéttan
kjama sögunnar.
Aðrir eftirminnilegir í myndinni
eru Björn Granath í hlutverki Eriks
og Erik Paaske í hlutverki ráðs-
mannsins — að ógleymdum Troels
Asmussen sem lék Rúð mjög vel og
fellur að ósekju í skuggann fyrir
jafnaldra sínum Pelle Hvenegaard.
Kvikmyndataka var í höndum
Svíans Jörgens Persson og er fátt
annað en gott um hana að segja.
Janus Billeskov Jansen klippti mynd-
ina mjög „hratt“ og hélt henni alltaf
á mikilli ferð — myndskeiðin stutt
og mikil hreyfing á hveiju þeirra.
Leikmynd og tónlist
Enda þótt „Pelle sigurvegari" ger-
ist á Borgundarhólmi er myndin að-
eins að litlu leyti tekin þar. Hún er
fyrst og fremst tekin á Suður-Sjál-.
andi og sá sænski leikmyndahönnuð-
urinn Anna Asp um að breyta þar-
lendu eyðibýli í sögusvið bókarinnar.
Erik (Björn Granath) og Pelle (Pelle Hvenegaard) ætla til Ameríku
um leið og vistarbandinu lýkur.
Lassi (Max von Sydow) á góðri
Ólsen (Karen Wegener).
brott, — enginn veit hvert. Pelle tek-
ur brottför Eriks mjög nærri sér og
ákveður að yfirgefa Steinbæinn.
Hann kveður föður sinn í birtingu á
frostbitnum akrinum við bæinn og
heldur af stað, einn síns liðs, burt —
að sigra heiminn.
Að kvikmynda skáldsögu
Engan þarf að undra þótt þessi
mikla örlagasaga skuli hafa snert
streng í bijósti lesenda og ekki síst
stundu ásamt ekkjunni, maddömu
í bijósti þeirra sem fást við kvik-
myndagerð. Bille August, leikstjóri
myndarinnar og handritshöfundur,
var þó strax í upphafi þeirrar skoð-
unar að ekki mætti kvikmynda bók-
ina eins og hún kemur fyrir sjónir
lesandans, heldur ætti aðeins að
nota hana sem grunn að mikilli
epískri frásögn um manninn í sinni
upprunalegu mynd. Hann segir
markmið sitt hafa verið að koma til
skila þeim tilfinningum sem ráða
Leikmyndin virtist hönduglega gerð
og ekki áberandi stílbrot í henni.
Hins vegar má deila um það hvort
tónlistin hafi átt heima í myndinni,
enda þótt hún hafi verið ágætlega
samin. Hún er eftir enn einn Svíann,
Steffan Nilsson, en frekari deili á
manninum eru á huldu. Tónlistin er
í síðrómantískum stíl, minnir á Grieg
eða öllu heldur á Síbelíus og leikin
af voldugri sinfóníuhljómsveit. Eftir
því sem líður á myndina minnkar
hlutverk tónlistarinnar og í lokin er
það orðið svo lítið að ekkert stendur
eftir nema eitt visið píanó. Ekki verð-
ur betur séð en hér sé um „anti-
klimax" að ræða — tónlistin lognast
út af í hreinni andstöðu við máttugan
endi myndarinnar, þegar Pelle slítur
af sér hlekki þrældómsins og brýst
út í hinn stóra heim.
Ef hins vegar er litið á skáldsög-
una í bókmenntasögulegu samhengi
þá er „Pelle sigurvegari" hrópandi
andstæða gegn rómantískum bók-
menntum 19. aldar. Lesandinn líður
ekki lengur um laufskála hefðarfólks
heldur horfist í augu við nakta neyð
alþýðunnar. Tónlistin er því í heild
sinni hálfgerð tímaskekkja í þessu
tilliti. Stefið sem leikið er á píanó í
lok myndarinnar nálgast næstum því
að vera expressíónískt og því sam-
svarar það þrátt fyrir allt miklu bet-
ur byltingarkenndum anda bókarinn-
ar — og þá um leið myndarinnar —
heldur en rómantíski hljómsveitar-
leikurinn sem ríkir mestalían timann.
Leikstjóri og norræn sam-
vinna
Sigurvegari myndarinnar — ef svo
mætti að orði komast — er leikstjór-
inn Bille August. Hann stendur á
fertugu um þessar mundir og á að
baki litríkan feril sem kvikmynda-
gerðarmaður. Hann er menntaður
við Danska kvikmyndaskólann en
vann síðan um árabil í Svíþjóð við
kvikmyndatöku. Helstu myndir hans
eru „Hunangstungl" (Honningmáne,
1978), Zappa (1983), Trú, von og
kærleikur“ (Tro, háb og kærlighed,
1984) og loks „Pelle sigurvegari
(Pelle Erobreren, 1987). Hann hefur
vakið mikla athygli í heimalandi sínu
fyrir kvikmyndagerð og „Pelle“ á
eflaust eftir að bera hróður hans um
víða veröld.
Höfundur stundar nám í tónsmíð-
um og iiljóms vcitarstjórn í Frei-
burgí Vestur-Þýskalandi.
Ferðamenn:
Bandaríkja-
menn flest-
• p • p p
ir í jum
AF ÞEIM erlendu ferðamönn-
um sem komu til landsins í júní
voru Bandaríkjamenn flestir
eða um þijú þúsund. Samkvæmt
upplýsingum frá útlendingaeft-
irlitinu kom 18.431 útlendingur
til landsins í júní en 18.921 úp“
lendingur á sama tíma í fyrra.
Frá áramótum til 30. júní hafa
50.459 útlendingar komið til
landsins og er um að ræða ör-
litla fölgun frá því í fyrra en
þá komu á sama tíma 50.385.
Þá fjölgaði komum Islendinga
og voru þær 57.787 talsins frá
áramótum til 30. júní í ár en
50.382 á sama tíma í fyrra.
Danir sem heimsóttu landið í
júní voru tæplega þijú þúsund
talsins en næstir á eftir þeim í
§ölda voru Svíar en þeir voru unmj
2.500 talsins. Norðmenn sem
komu hingað í júnímánuði voru
rúmlega tvö þúsund en Finnar
rúmlega eitt þúsund.
Þjóðveijar voru um 2.300 en
Bretar, sem dvöldu hér í júní, voru
um þrettán hundruð. Frakkar sem
heimsóttu Island í júní voru tæp-
lega sjö hundruð en frá Sviss komu
um sex hundruð manns. Milli tvö
og þijú hundruð Hollendingar
lögðu leið sína hingað í júní.
Um tvö hundruð manns komu
frá Kandada, Póllandi og Ítalíu.
Belgar sem heimsóttu landið voru
um eitt hundrað talsins. Færri
komu frá öðrum löndum en alls
komu menn af 67 þjóðernum til
landsins í júní.
(Úr fréttatilkynningu)
sinnt. Þess vegna þarf Davíð borga-
stjóri nú að beijast fyrir erfiðum
málstað.
Ég get í þriðja og síðasta lagi
tekið undir þau ummæli B.J., að
opinberar byggingar hafa fyrr verið
umdeildar þótt ekki viljum við án
þeirra vera. Að því er varðar Þjóð-
leikhúsið og Hallgrímskirkju vil ég
minna á, að þessi hús voru upphaf-
leg hluti af skipulegri háborg
Reykjavíkur, sem Guðjón Samúels-
son teiknaði og gerði af líkan það,
er við fengum að sjá í sjónvarpi í
vetur. Það má telja nokkum veginn
víst, að almenningur hafi ekki séð
þetta líkan fyrr en nú og jafnvel
ekkert um það vitað. Það hefur því
varla verið reykvískur almenningur
sem sundraði hugmynd Guðjóns
Samúelsson um háborg Reykjavík-
ur og setti þessi tilteknu hús niður
í núverandi stöðum, sem menn nú
gagnrýna, heldur þáverandi ráða-
menn Reykjavíkur í umboði Sjálf-
stæðisflokksins. Þannig getur B.J.
rakið flestan vanda Reykjavíkur-
borgar til sinna flokkslegu föður-
húsa.
B.J. nefnir seðlabankahúsið sem
umdeilda en fallega byggingu. Það
er eflaust umdeildasta bygging á
íslandi ásamt með ráðhúsi
Reykjavíkur. En ég minni á og
undirstrika, að í báðum þessum til-
vikum er það staðarvalið, sem
deiit er um en ekki húsin sjálf
eða fegurð þeirra. Ég leyfi mér
að undrast stórlega þennan hug-
takarugling B.J. Seðlabankahúsið
er úr svo fögru efni, að það getur
aldrei orðið Ijótt hús. En það er og
verður um alla framtíð hinn stóri
þymir umhverfis síns. Því er það,
að þótt menn horfi á hús þetta í
þögn eða öllu heldur líti undan í
þögn þá merkir sú þögn ekki sam-
þykki heldur ævarandi hryggð yfir
þessum mannlegum mistökum, sem
ekki verða jöfnuð við jörðu né á
brott numin. Þar sem Jóhannes
Norðdal komst upp með að skyggja
á Ingólf Amarson og gera Arnar-
hól að hundaþúfu við hlið Seðla-
bankans má vera að Davíð Odds-
syni þyki við hæfi að yfirskyggja
Reykjavíkurtjörn. En vemm minn-
ug þess, að einn fordæmanlegur
verknaður helgar ekki annan.
B.J. ræðir um að viðhalda gamla
miðbænum sem sameiningarkjama
borgarbúa. Þar emm við mjög sam-
mála. En hún mælir þar í rauninni
gegn efni greinar sinnar. Sú eina
stílmynd, sem enn stendur af
Reykjavík fyrri daga er einmitt
Reykjavíkurtjörn og umhverfi
hennar. Ráðhús af enn óþekktri
stærð mun eyðileggja þessa
stílmynd að fullu, því það geta aldr-
ei myndast þau tengsl fortíðar og
nútíðar, sem B.J. talar um, milli
braggabálksins fyrirhugaða og hús-
anna við tjörnina. Og ráðhús á
hvaða stað sem er verður aldrei
samfélagsstaður borgarbúa. Það er
borin von B.J.
Greinarhöfundur telur fram ýmis
atriði til huggunar og stuðnings við
byggingu ráðhúss í Reykjavíkur-
tjörn, svo sem fegmn tjarnarbakk-
ans (eins og Davíð borgarstjóri),
heilsusamlegar gönguferðir að og
frá bílastæðum, að byggingartími
hússins muni verða stuttur (þetta
hlýtur að vera goðsvar), að góðæri
sé í borgarsjóði, það kemur skatt-
greiðendum ekki á óvart, og svo
orðrétt: „Um þensluna má segja að
teikn em á lofti um samdrátt í
byggingariðnaði þannig að auknar
líkur em á hagkvæmni við bygging-
una.“ Þetta er býsna langsótt hugg-
•un og öll em þessi stuðningsatriði
lýr í roðinu svo ekki sé meira sagt.
B.J. leggur mikla alúð við að
mæra Davíð Oddson sem afburða-
mann við stjómun og uppbyggingu
borgarinnar og það skilst vel á orð-
anna hljóðan, að þess vegna skulum
við Reykvíkingar hlíta ráðum hans
möglunarlaust. Ég dreg ekki í efa
að hann sé knár og ósérplæginn
starfsmaður hvar sem hann leggur
hönd á plóg. En að þakka honum
einum uppbyggingu Reykjavíkur er
auðvitað fjarstæða. Það er því líkast
sem B.J. viti ekki þann alkunna
sannleik, að með lögum um bindi-
skyldu hefur ómældu fé frá öllum
landshlutum verið beint til Seðla-
bankans í Reykjavík þar sem póli-
tískir gæðingar ráða ferð fjármuna.
Og þeir renna með stórstreymi
óbeint til Reykjavíkurborgar gegn-
um braskara, verktaka, veslun og
opinberar stofnanir svo eitthvað sé
nefnt, e.t.v. má einnig telja Lista-
hátíð í Reykjavík þama með. Þá
hafa ríkisstjómarhættir valdið
sívaxandi streymi fólks og fjármuna
þess frá landsbyggð til höfuðborg-
arinnar. Þetta tvennt, er ég nú hef
nefnt, hefur valdið meiru um upp-
byggingu Reykjavíkur en stjómun
hennar, góð eða slæm.
Það jaðrar við lága greindarvísi-
tölu að bregða landsbyggðarfólki
um öfundsemi við Reykvíkinga
vegna vaxtarhraða borgarinnar.
Allir heilbrigðir menn vita, að of-
vöxtur er óhollur hvort sem hann
fer fram í mannslíkama eða þjóð-
arlíkama.
B.J. lofar mjög leiðtogahæfni
Davíðs Oddssonar, kjark hans og
harða málafylgju. Þessa sömu eig-
inleika mundi „Húsmóðir" Morgun-
blaðsins trúlega kalla yfirgang og
valdahroka hjá pólitískum andstæð-
ingum sinum. Því er ekki að leyna,
að þeir setja ærinn svip á stjórnun
Davíðs Oddssonar sem borgar-
stjóra. Hann „talar niður" til and-
stæðinga sinna, ekki síst andstæð-
inga í ráðhúsmálinu, á svo áberandi
og auðmýkjandi hátt, að líkast er
því sem þeir séu ormar í mold en
ekki uppréttir menn. B.J. ætti að
vita, að samkvæmt sagnfræði varð-
ar slík háttsemi ekki veginn til þess
að stýra almennings heill. Davíð
Oddsson hefur, í áheym alþjóðar,
afneitað hlutdeild allra byggðarlaga
utan Reykjavíkur í höfuðborg Is-
lands og sagt, að þeim komi hún
ekkert við. Þetta er háalvarlegur
atburður, sem þarf meiri umræðu
við en hér er kostur á. Svo dettur
B.J. í hug að allir landsmenn lúti
höfði í aðdáun á Davíð Oddssyni.
Það er síður en svo þótt síst sé það
ætlan mín að gera lítið úr fylgi
manna við hann. Þangað leitar,
meðal annarra, sé stóri hópur með-
aljóna með smákóngaþrá, sem öll
þjóðfélög eru býsna auðug af.
B.J. ver nokkru af grein sinni til
þess að víta andstæðinga Davíðs
Oddssonar og einkum þá, sem
andvígir eru fyrirhuguðu staðarvali
ráðhúss. Hún nefnir í því sambandi
persónulegar ofsóknir, hávaða,
skítkast, ofstæki og tækifærissinn-
uð tilþrif pólitískra öfgahópa. Ég
hef sótt flesta eða alla auglýsta
fundi samtakanna Tjörnin lifi og
það fólk, sem þar ber mér jafnan
fyrst fyrir sjónir eru afkomendur
reykvískra sjálfstæðismanna gam-
algróinna í marga ættliði. Þetta er
hámenningarfólk og ekki heimaríkt
í husi Davíðs.
I grein B.J. er hjartnæm tilvitnun
í gamla vinkonu, er ólst upp í torf-
bæ og gleðst þess vegna yfir því
að fá „fallegt ráðhús við Tjörnina."
Þetta er stórmerkileg huggun og
kemur væntanlega einhveijum að
gagni. Ég ólst einnig upp í torfbæ
og ég finn ekki að það hafi nokkur
áhrif á þá virðingu og væntum-
þykju, er ég ber til þeirrar kyrrlátu
stílmyndar, sem enn býr í umhverfí
Reykjavíkurtjamar og ég vil ekki
láta hrófla við. Á hinn bóginn get
ég frætt B.J. um það, að þegar
torfbæjum var valið staður vaf6*
ávallt hugað gaumgæfílega að um-
hverfi og línum landslagsins. Það
hefur jafnan vakið athygli listrænna
manna hversu íslensku torfbæirnir
og umhverfí þeirra féllu fagurlega
saman. Þessi mikilsverði þáttur
hefur gleymst eða verið látinn falla
niður í allri umræðu ráðhúsbyggj-
enda í Reykjavíkurtjöm.
B.J. talar um mismunandi smekk
manna á húsum og húsagerðarlist
og tekur sjálfa sig til vitnis. Hún
hefur nú ákveðið að fyrirhugað ráð-
hús verði fallegt. Samkvæmt opin-
berum fréttum virðist mér sem end-
anleg stærð þess sé enn á huldu
og þannig endaleg gerð þess utan
braggaþak og súlur.
A árum síðari heimsstyijaldar
var kunnur þýzkur listamaður, Kurt
Zier, myndlistarkennari við Kenn-
araskóla íslands. Hann flutti þar
m.a. þijú erindi um húsagerðarlist
og hvemig hún geymir hug og sál
samfélagsins á hveijum tíma. Hann
nefndi til þess opinberar byggingar
og þá einkum kirkjur. Þessi stór-
kostlégu erindi hafa ekki liðið mér
úr minni og þar sem ég hef ferðast
hef ég skoðað þessi hús með opnum
augum og hliðsjón af tíma þeirra í
sögunni.
Mér verður hugsað til þess, er
listræn sagnfræði síðari tíma tekur
að íhuga samfélagsandann í fyrir-
huguðu ráðhúsi Reykjavíkur, þar
sem það ber sitt braggaþak á háum
súlum.
3.-5. júlí 1988
Höfundur er kennari.