Morgunblaðið - 15.12.1988, Blaðsíða 66

66
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1988
=4
J)
Baráttusaga
athafnamanus
— Kaflar úr endurminningum Skúla á Laxalóni —
Baráttusaga athafnamanns
nefiiast endurminningar Skúla
Pálssonar á Laxalóni. Þær eru
skráðar af Eðvarð Ingólfssyni.
Hér á eftir verða birtir stuttir
kaflar úr uppvaxtarsögu Skúla
vestur í Onundarfirði.
Ég átti 13 systkini og er þriðji
yngstur í röðinni. Við erum aðeins
tveir bræður eftir á lífi, ég og Páll.
Hann var í mörg ár bryti hjá Skipa-
útgerð ríkisins og á einnig heima í
Reykjavík. Faðir okkar lést úr
lungnabólgu 20. ágúst 1930, á 66.
ári, en móðir okkar dó í hárri elli,
88 ára, 7. júlí 1955.
Heimili mitt var aldrei erfitt þó
að systkina§öldinn væri mikill og
margt kaupafólk að auki. Jörðin og
búskapurinn gáfu þokkalega af sér
og faðir minn hafði góðar tekjur
sem skipstjóri. Kirkjuból var nokk-
urs kona höfuðból í sveitinni. Hjá
okkur dvöldust margir góðir gestir,
m.a. farkennarar. Námið fór fram
í litlum bamaskóla hjá Efri-Húsum.
Skólinn var hálfan mánuð í senn,
síðan var okkur sett fyrir næsta
hálfa mánuðinn heima við.
Ég vil minnast tveggja vinsælla
farkennara sem dvöldust lengi hjá
okkur. Það voru þau Sigríður Magn-
úsdóttir og Gísli Jónasson. Sigríður
kom úr Reykjavík og var systir
Einars Magnússonar, rektors
Menntaskólans í Reykjavík. Hún
var skemmtileg og vönduð kona.
Gísli Jónasson var ættaður úr
Skagafírði. Hann er faðir sr. Jónas-
ar, kennara í guðfræðideild Háskól-
ans, og afi alnafna síns sem er nú
sóknarprestur í Breiðholtspresta-
kalli. Þau Sigríður og Gísli voru
afbragðskennarar og dáð af okkur
bömunum. Ég er þakklátur fyrir
að hafa notið leiðsagnar þeirra og
fengið að kynnast þeim. — Auk
þess að vera í farskólanum að Efri-
Húsum var ég einn vetur í skóla
hjá Snorra Sigfússyni á Flateyri.
Já, það var alltaf nóg rúm fyrir
alla á Kirkjubóli og engum visað
1
■
I
I
i A
X I
/ N
I

Jámhillur I ýmsum lítum - upplagdar á
vinnustaöi, á lagerinn, f geymsiur, bílskúr-
inn o.fl.
Skjala- og geymsluskápar á sporbraut;
fádæma gód nýting á geymslurými.
TRAUSTAR
HILLUR
LUNDIA-skápar, eða járnhlllur á
brautum, hafa þann meginkost að
með þeim má fullnýta geymslu-
rými. Hægt er að fá skápana með
keðjudrifi, handdrifi eða rafdrifi og
þeir eru afar einfaldir (uppsetningu.
Hilluraðir má fá I mörgum stærðum
og I allt að 10 metra lengd.
Verðdæmi:
6 hillur 80x30 ásamt tveimur
uppistöðum 200x30
= kr. 5.890.00.
RGr-S
SUÐURLANDSBRAUT 20 - SlMI 84090
frá sem beiddist þar gistingar. Ás-
geir Ásgeirsson, fyrrum forseti,
sem þá var þingmaður Vestfirð-
inga, gisti m.a. alltaf hjá okkur
þegar hann var á ferð um kjördæm-
ið. Hann var mikils metinn maður.
Til gamans má geta að jólaböll
sveitarinnar voru alltaf haldin
heima. Við systkinin lögðumst á
eitt um að láta þau takast vel. Syst-
ur mínar fléttuðu sælgætiskörfur
úr jólapappír og krakkahnir fengu
sína körfima hvert með einhveiju
góðgæti í. Ómur þessara jóla-
skemmtana lifir mér enn í minni.
Allan jólamánuðinn var hlakkað
mikið til þeirra.
Við þetta má bæta að ósjaldan
voru haldnir fundir heima og þá var
ekki síður margt um manninn.
Eins og áður hefur komið fram
var faðir minn mjög félagslega
sinnaður. Hann sat áratugi í
hreppsnefnd. Hreppsnefndarmenn
vildu aldrei taka neitt mál til
ákvörðunar nema bera undir hann
áður. Svo var hann í matsnefnd sem
ferðaðist um Vestfirði og tók út
eignir fyrir ríkið. Hann var einn af
stofnendum Sparisjóðs Önundar-
fjarðar og Kaupfélags Önfirðinga á
Flateyri. Margir litu á föður rninn
sem sveitarhöfðingja. Hann var
hjálpsamur og hollráður við sveit-
unga sína og þess vegna voru hon-
um falin mikil trúnaðarstörf. Hann
var frjálslyndur í skoðunum og fylg-
inn sér.
Foreldrar mínir voru samhentir
og lifðu í farsælu og hamingjuríku
hjónabandi. Ég minnist þess ekki
að nokkum tíma hafí borið skugga
á sambúð þeirra. Móðir mín gætti
bús og bama þegar faðir minn var
á sjó. Hún var einstök dugnaðar-
kona, meðalhá, grannvaxin og létt
í hreyfíngum. Hún var vönd að virð-
ingu sinni og sveitungar okkar litu
upp til hennar. Ég sé hana enn í
anda standa við eldhúsgluggann
heilu nætumar á vorin og vaka
MINOLTA
LJÓSRITUNARVÉLAR
NETTAR, LITLAR 0G LETTAR
D-10
Lítil, einföld og því traust. Fyrirtak á skrifboröiö!
Sú ódýrasta á markaðnum.
D-100
Japönsk snilldarhönnun, þýsk ending og
nákvæmni. Lágt verð og rekstarkostnaður.
MINOLTA EP 50
5 lita prentun ef vill, innsetning einstakra arka,
hágæðaprentun og hagkvæmni í rekstri.
iííj^áRáM
Wterkurog
kJ hagkvæmur
auglýsingamiöill!

yfír túnunum. Þá var lítið sofíð,
kannski rétt undir dagrenningu —
en svo var hún komin upp fyrir
allar aldir til að hugsa um heimilið.
Móðir mín var skapgóð, mild og
réttlát — en þó ákveðin í fasi enda
nauðsynlegt þar sem hún þurfti að
hugsa um fjölmennt heimili og
barnahópurinn var stór. Hún lagði
áherslu á að við hlýddum henni til
að allt gengi betur fyrir sig. Á sumr-
in voru sjaldan færri en tuttugu
manns í heimili og því í mörgu að
snúast fyrir hana. Þá var faðir minn
að heiman. Veiðar hjá honum hóf-
ust í mars og stóðu fram í ágúst.
Það hefur oft verið sagt um mig
að ég sé líkastur föður mínum í
orði og æði af öllum systkinunum.
Ég get ekki annað en litið á það
sem hrós því að hann var framsýnn
og mikill framkvæmdamaður. M.a.
má nefna að hann hóf fyrstur súr-
heysverkun á Vestfjörðum heima á
Kirkjubóli. Við eignuðumst eina af
fyrstu sláttuvélunum sem komu til
landsins. Hún hét Herkúles, ég man
það svo vel. Við gátum reyndar lítið
notáð hana því að túnið okkar var
svo þýft.
Faðir minn var forgöngumaður
um stofnun heyforðafélags sem
reisti stóra heyhlöðu og lögðu menn
þar inn umframhey á haustin og
unnt var að grípa til að hjálpa þeim
sem uppiskroppa urðu með hey á
vorin. Þetta var eitt af fyrstu hey-
forðafélögum sem stofnuð voru hér-
lendis — ef ekki það fyrsta. Félags-
menn lögðu til engjar og fengu
menn til að slá þær þegar tími
gafst. Þetta framtak í sveitinni
vakti að vonum mikla athygli í öðr-
um sýslum og varð til eftirbreytni.
Heyforðabúið kom að góðum
notum því að alltaf urðu einhveijir
uppiskroppa með hey þegar leið nær
vori. Ég man að áður en félagið
kom til sögunnar leituðu menn
stundum ásjár föður míns. Ég man
sérstaklega eftir éinu atviki.
Ónefndum sveitunga okkar þótti
greinilega miður að þurfa að leita
sér hjálpar og viðurkenna um leið
úrræðaleysi sitt. Hann var niðurlút-
ur þegar hann bar upp erindið og
hélt á tómum strigapoka í annarri
hendi.
„Þú ræður hvort þú lætur í hann,
Páll,“ sagði hann og henti pokanum
á jörðina.
Skúli Pálsson
Og auðvitað fékk hann það sem
hann þurfti.
Faðir minn kom sér upp, fyrstur
manna í sveitinni, kornmyllu. Hann
malaði kom til eigin nota og einnig
fyrir aðra. Lækjarspræna, sem rann
í gegnum túnið, var virkjuð til að
snúa spöðunum. Ég fylgdist með
myllunni því að mér þótti hún mik-
ið undratæki. Vísindamaðurinn í
mér hafði nóg að gera.
Bréf frá Einari Ben
Náttúrufegurð er mikil í Önund-
arfírði. Ég unni átthögunum mikið,
fólkinu, skepnunum og umhverfínu.
Fuglalíf var litríkt. Yfír bænum
gnæfði íjallið Hafurhestur sem
þekkt er úr Gísla sögu Súrssonar.
Undir því bjó bróðir Gísla, Vé-
steinn, um tíma. Fjallið er hátt og
mikið og ókleift venjulegu ferða-
fólki. Ég dáði það mest allra fjalla,
kannski einkum vegna nálægðar-
innar.
Mikið vatn hefur runnið til sjávar
síðan ég sleit bamsskónum í Ön-
undarfírði. Nú eru margir bæir þar
komnir i eyði. Gamlir leikbræður
eru horfnir yfír móðuna miklu og
maður getur ekki lengur notið átt-
hagastemmningar í þeirra hópi.
Engu að síður hvarflar hugurinn
oft til bemskuáranna og minning-
arnar ylja um hjartarætur.
Ég heyrði stundum talað um
huldúfólk og álfa í sveitinni en varð
sjálfur aldrei var við neitt. í túninu
heima hafði eitt sinn verið kirkju-
garður sem nú var allur grasi vax-
Ingilín úr borginni
Bókmenntir
Sigurður HaukurGuðjónsson
Höfúndur: Aage Brandt.
Þýðing: Rúnar Ármann Arthúrs-
son.
Teikningar: Jens Lund Kirke-
gaard.
Prentverk: Oddi hf.
Útgefandi: Iðunn.
Þetta er ein þessara bráðfyndnu
sagna, sem dönskum er svo lagið
að segja. Logandi háð um tilburði
okkar við að sýnast menn. Kaup-
mannahafnarstelpa kemur sér í
sveit, og lífið á bænum verður allt
annað eftir. Ingilín heitir hún,
hverra manna færðu ekki að vita,
heldur ekki, hví hún valdi Mýrarkot
til sumardvalar. Hinu kynnist les-
andinn, að í augum borgarbams er
þörf á að færa ýmislegt til betri
vegar hjá bændum. Svín em sett í
bað; gamall jálkur færður nær
hártízku borgarstráka; hundi breytt
í ljón; Valda vinnumanni valin ný
unnusta, sú gamla hrakin af bæ
með músum; kattasvelgur breytist
í kattafóstra; og inn í svefninn hrist-
ast litlir drengir og hundur undir
æsisögum. Drifljöður þessa alls, og
ótalmargs annars, er furðufuglinn
Ingilín, sem hverfur til síns heima
jafn dularfull og hún kom, öllum,
nema þá Stefáni Óla, bónda, eftir-
sjá. Já, Aage kann að segja sögu,
gerir það svo listavel, að hlátur ylj-
ar lesturinn, og saknaðaraugum
rennir lesandinn eftir lestinni, er
ber ærslabelginn burt.
Þýðing Rúnars er bráðvel gerð.
Það er vandi að fara með danska
kímni, en þá list kann hann, málið
lipurt og oftast mjög fallegt. Oftast
já, það orð læddist úr penna mínum,
því að enginn fær mig til þess að
sættast við orð eins og: helling af
einhveiju; helling að gera; elska
risa-biffborgara; eða að sköllóttur
nái að lýsa rökuðum skrokki og
rófu hunds. Lengi starði ég á orðin
„spretta klaufum". Man ekki til að
hafa heyrt eða séð áður. Að spretta
úr spori, kannast ég við, líka sletta
úr klaufum. I minni sveit fór eftir
um hvað var rætt, hvort orðasam-
bandið var valið. Svo snjall stílisti,
Ljósmynd/Heimir Óskarsson
inn. Þar var aðeins eitt leiði þekkt,
Káraleiði svokallað.
Tvíbýli var á Kirkjubóli fyrst eft-
ir að foreldrar mínir byijuðu að búa
þar. Einn daginn ætlaði hinn bónd-
inn, Kristján Guðlaugsson, að jafna
út leiðið og byijaði að rista af því
öðru megin. Annað gerði hann ekki
þann daginn. Um nóttina dreymdi
hann skrýtinn draum. Til hans kom
maður og bað hann um að hreyfa
ekki meira við leiðinu, þar lægju
kona og þijú böm hennar. — Já,
það er margt í lífínu sem er hulið
sjónum okkar. Við höfum svo tak-
markaðan sjóndeildarhring.
Ég er ekki skyggn og hef aðeins
einu sinni á ævinni séð furðulega
sjón. Þá var ég rétt innan við ferm-
ingu og lá vakandi í rúmi mínu.
Bjart var í herberginu. Allt í einu
varð mér litið til dyranna og varð
hverft við. í gættinni sá ég stóran
ólögulegan fugl. Ég virti hann fyrir
mér eitt andartak en svo hvarf
hann sjónum mínum. Hann líktist
einna helst gasellu-fugli. Mér varð
svo mikið um þessa sýn að hún
hefur ekki horfíð úr huga mér síðan.
Ég hef hvorki þá né síðar getað
skýrt hvað þetta átti að merkja.
Ég tel mig alls ekki gæddan
dulrænum hæfíleikum en verð þó
að játa að mig hefur alla tíð dreymt
fyrir daglátum. Ég veit reyndar oft
ekki hvað draumamir merkja fyrr
en dagur er að kveldi kominn. En
ég fínn gjarnan hvort það er gott
eða slæmt sem ég á í vændum.
Fyrir framan Kirkjuból ar stórt
malarholt. Þar var víst grafreitur í
sem Rúnar vissulega er, ætti ekki
að vera í neinum vandræðum með
að varast tískuslettur, það sannar
mál hans annað.
Teikningar em Ingilín við hæfí,
fyndnar, snjallar.
Sá háttur útgáfunnar, að feit-
letra sumar setningar, gefa þeim
þannig þyngra vægi, er skemmti-
legur, lífgar síður bókarinnar.
Hér er í engu til sparað, og úr.
verður prýðisbók útgáfunni til
sóma, og íslenskum bömum til
gleði.