Morgunblaðið - 15.12.1988, Blaðsíða 18

18
ÍUUULU-..
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. DESÉMBER' 1988'
Eðvalds saga
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Einar Sanden: ÚR ELDINUM
TIL ÍSLANDS. Ævisaga Eð-
valds Hinrikssonar. Þorsteinn
Siglaugsson þýddi. 252 bls. Al-
menna bókafélagið. Reykjavík,
1988.
Hvað vitum við um Eistland?
Að það er hálfu minna en ísland,
að þjóðin er um milljón talsins og
talar mál sem skylt er finnsku.
Og eitt enn: höfuðborgin heitir
Tallinn. Eistland naut sjálfstæðis
á árunum milli stríða. Aður laut
það Rússakeisara. í stríðinu var
það svo innlimað í Sovétríkin eftir
að herveldin höfðu til skiptis
þrammað þar fram og aftur með
allri þeirri ógn og skelfingu sem
því fylgir að verða vígvöllur í
heimsstyijöld. Hvort stórveldið um
sig þurfti hveiju sinni að losna við
»andstæðinga« þá sem fyrirfund-
ust í landinu. Og til andstæðinga
töldust að sjálfsögðu allir sem ekki
vildu lúta skilyrðislaust því her-
veldinu sem sat þar hveiju sinni,
þar með taldir þeir sem hvorugu
vildu hlýðnast. Og þeir voru nokk-
uð margir. Nokkrum tókst að flýja
ósköpin. Einn þeirra var sá sem
segir þessa sögu. Ófögur er hún.
En þar sem það var að lokum ógn-
arstjóm Stalíns — sigurvegarans —
sem sögumaður flýði var hann lit-
inn homauga af þeim sem trúðu á
dýrðarríki einræðisherrans. Hæg-
ast var að flýja yfir til Svíþjóðar.
En Svíar, sem lítt eru bagaðir af
tilfinningasemi en láta hagsmuni
jafnan ráða, tóku þann kostinn að
senda til baka Eistlendinga þá sem
leitað höfðu á náðir þeirra — með
þeim ummælum að Sovétríkin
væru réttarríki og þar væri ekkert
að óttast! Eðvald vissi betur. Hann
vissi hvað hann var að flýja. Með
heppni og velviljaðri aðstoð tókst
honum að sleppa frá Svíþjóð. Síðan
réðu því tilviljanir — eða kannski
bara örlögin — að hann barst til
Islands og settist hér að og hefur
átt heima hér síðan. I æsku stund-
aði hann íþróttir af kappi; komst
reyndar svo hátt að teljast íþrótta-
stjarna. Það er heilmikil íþrótta-
saga í þessari bók. Fleiri en Islend-
ingar geta stuðst við orðasam-
bandið »miðað við fólksijölda« því
Eistlendingar áttu á árunum milli
stríða marga ólympíumeistara
þrátt fyrir fámenni þjóðarinnar.
Eðvald Hinriksson
Eftir að hingað kom urðu íþróttirn-
ar að hluta lifibrauð Eðvalds.
Saga þessi er annars sögð af
heitri tilfinningu, harmi blandinni;
stundum líka af reiði og henni að
mínum dómi réttlátri. Þar sem
sögumaður varð að hverfa á braut
nauðugur er varla að furða þótt
hann þylji engar ástaijátningar til
þeirra sem rændu völdum í landi
hans. Fram undir þetta hefur því
verið haldið í heljargreipum kúgun-
ar; og raunar stefnt að því vísvit-
andi að útrýma þjóðinni með því
að tvístra henni og afhenda svo
öðrum landið til búsetu. Ef ekki
væru fleiri til frásagnar en einn
maður sem flýði ógnarstjórnina
mætti svo sem draga í efa hlut-
leysi sögumanns. En nú hafa
margir nákvæmlega sömu sögu að
segja. Getur það þá allt verið til-
búningur? Svo er vitanlega ekki.
Enda eru Rússar sjálfir nú farnir
að játa »mistökin«, hikandi að vísu,
en eigi að síður nógu opinskátt tii
að maður megi sannfærast um að
sögur eins og þær, sem Eðvald
Hinriksson segir hér, séu sannleik-
anum samkvæmar. Saga hans er
spennandi með köflum en oft líka
hryggileg. Með áhrifamiklum
hætti lýsir sögumaður eðli þess
valds sem hann varð að flýja. En
sem lögreglumaður gat hann öðr-
um betur fylgst með því sem gerð-
ist á bak við tjöldin þegar Rússar
voru að seilast til áhrifa og síðan
að koma sér fyrir með her manns
í landi hans. Og þá rifjast upp það
sem Solzhenitsyn sagði um stjórn-
arfarið í Sovétrikjunum: Einræðið
er ekki verst heldur lygin.
Ekki má heldur láta hjá líða að
geta þess að í minningum Eðvalds
Hinrikssonar er ærinn hlutlægur
fróðleikur um land hans, Eistland.
Svo vill til að fréttir berast þaðan
alltítt um þessar mundir. Eistlend-
ingar hafa, einir Eystrasaltsþjóð-
anna, krafist fulls sjálfstæðis sem
á mælikvarða austantjaldslanda
sýnist furðu djarft. Eftir lestur
þessarar bókar er sem þær fregnir
fái aukið vægi, þetta stendur
manni allt mun ljósar fyrir hug-
skotssjónum. Eðvald hefur áttað
sig á hve íslendingar vita lítið um
land hans. Því gerir hann sér far
um að kynna það sem ítarlegast
og tekst það að mínu viti skilmerki-
lega. Og víst gæti landið, legunnar
vegna, talist til Norðurlanda, engu
síður en t.d. Finnland.
Sögumaður fylgist náið með því
sem gerist í landinu, nú sem fyrr.
»Eistlendingar eru miklir föður-
landsvinir og þeir finna að núver-
andi slökunarstefna getur orðið
síðasta tækifæri þeirra til að
tryggja tilvist þjóðar sinnar og
menningar,« segir hann í lokakaf-
lanum. Vonum að það tækifæri
nýtist.
Þó lífsreynsla sú, sem sögumað-
ur á að baki frá heimalandi sínu,
sé svo framandleg sem mest má
verða fyrir okkar sjónum, má saga
hans vel kallast evrópskur aldar-
spegill. Margur jafnaldri hans í
Mið- og Austur-Evrópu hefur feng-
ið að reyna eitthvað svipað og
hann um dagana — nema hvað
þeir eru ekki allir til frásagnar.
Fráleitlega væri hann það sjálfur
ef Svíum hefði tekist að fleyta
honum til baka yfir Eystrasaltið.
Hann vissi of mikið!
TVEIR MEISTARAR ORDSINS
Sigurður A. Magnilsson
BBKUP
cvioGsnwr
Trúarkraftur og orðsnilld séra Sigurbjöms
Einarssonar biskups hefur látið fáa
íslendinga ósnortna. Að baki þessa meistara
orðsins liggur svipvindasamur og fjölþættur
æviferill, sem Sigurður A. Magnússon
bregður hér ljósi á.
Æviskeið séra Sigurbjöms hefur legið um
kröpp kjör bemskuára í Meðallandi, erfið
námsár í Reykjavík og Uppsölum,
prestskaparár á Skógarströnd og í
Reykjavík, kennsluár í Háskóla íslands og
langan embættisferil á biskupsstóli. Inn í þá
fjölskrúðugu sögu fléttast þættir úr
þjóðvamarbaráttunni og baráttunni fyrir
endurreisn Skálholtsstaðar.
Höfúndur bregður upp sérlega Ijósri og
blæbrigðaríkri mynd af séra Sigurbimi í þeim
margvíslegu hiutverkum, sem hann hefur
gegnt og bregður um leið birtu yfir marga
málsmetandi samferðamenn hans.
í bókinni em yfir 100 ljósmyndir.
TVEIR PULLTRÚAR HEIMSBÓKMENNTANNA
Nóbelsverðlaunahafínn
Isaac Bashevis Singer:
JÖFUR SLÉTTUNNAR
Sagan gerist á löngu liðnum tímum á söguslóðum
þar sem fólk er að feta sig út úr myrkviði hjátrúar,
fáfræði og frunistæðra lifnaðarhátta. í heimi þess
togast á lágar hvatir og háleit markmið. Þessi nýja
saga Singers er sjöunda bók hans, sem Hjörtur
Pálsson hefur þýtt. JÖFXJR SLÉTTUNNAR
staðfestir eftirfarandi ummæli bandaríska
stórblaðsins NEW YORK TIMES: „Singer er
höfundur, sem skrifar í anda hinnar miklu
frásagnarhefðar. Þar er mitt á meðal vor ósvikinn
listamaður, sem á erindi að gegna í bókmenntunum".
Verðlaunahafi Norðurlandaráðs
Anttí Tuuri:
VETRARSTRÍÐIÐ
Bókin segir frá því hvemig óbreyttur hermaður upp-
lifir hinn skelfilega hildarleik þegar finnska þjóðin
þurfti að verjast innrás sovétmanna veturinn 1939-40.
Vetrarstríðið stóð einungis í 105 sólarhringa, en er ein-
hver mannskæðasta og grimmilegasta orrahríð, sem háð
hefur verið. Sagan sýnir á áhrifamikinn hátt æðruleysi
þess manns, er leysir af hendi það hlutverk, sem
honum er ætlað að gegna i þágu föðurlandsins, en að
vísu er ekki laust við að kaldhæðni og beiskju gæti
stundum frammi fyrir yfirþyrmandi ofurefli.
Þýðandi sögunnar er Njörður P. Njarðvík.
SETBERG