Morgunblaðið - 15.12.1988, Blaðsíða 70

1
I
70
I '.■>--
MORGUNBLADIÐ, FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1988
Margrét Jóns-
dóttir - Kveðjuorð
Fædd 30. maí 1927
Dáin 24. nóvember 1988
„Að hryggjast og gleðjast hér um fáa daga,
að heilsast og kveðjast,
- það er lífeins saga.“ (PJ. Árdal)
Eitt ár er liðið frá því að við
Margrét frá Gunnhildargerði mætt-
umst og tókumst í hendur í fyrsta
sinn með þeim hætti, að leiddi til
traustrar vináttu.
Og fðstudaginn 2. þ.m. var ég
þar, sem hún með fullfallegri at-
T höfn í Dómkirkjunni var sungin í
faðm móður jarðar. Við andláts-
fregn Margrétar var sem strengur
brysti í bijósti mínu. Samfara því
var sársauki, sem engin orð náð
að lýsa. Á sjúkradeild Rauða kross-
ins á Hótel Lind við Rauðarárstíg
varð upphaf okkar kynna, — í októ-
bermánuði 1987. í þeim hópi fólks,
sem þá dvaldist þama, vakti hún
mesta athygli mína, þeirra er ekki
voru hér áður kunnir. En á þessum
stað mætist sama fólkið gjaman
mörgum sinnum ár eftir ár. Tengsl
verða til og vináttubönd eru hnýtt.
Ég tók strax eftir Margréti. Yfír
henni var sérstæð reisn, tignarlegt
og fast svipmót, sem vakti virðingu
og traust. — Mér virtist sem Mar-
grét gengi ein sína mörkuðu braut,
að hún efndi ekki til kunnleika við
þá, sem þama dvöldust og deildu
kjömm. Eg hafði áhuga fyrir að
ná sambandi við hana. En heil vika
leið án þess að við næðum saman.
Þá ákvað ég að svo skyldi ekki
verða öllu lengur og fór því til fund-
ar við hana.
Við tókumst í hendur og kynnt-
um okkur. Fljótlega fórum við svo
að ræðast við, fyrst stutt og stop-
ult, en innan tíðar lengur og ítarleg-
ar. Fór svo að við sóttumst eftir
að talast við og tókum fyrir að sitja
saman þegar horft var á sjónvarp-
ið. Og mér fannst mikið tóm væri
Margrét ekki mér við hlið.
Ég leit nokkmm sinnum inn á
stofuna þar sem hún bjó og hún
endurgalt heimsókn mína. Gmnnur
var lagður að þeirri vináttu, sem
átti eftir að gjöra okkur glatt í
geði og hlýtt fyrir bijósti og gjöra
þetta eina ár, sem við fengum að
haldast í hendur, næsta minnilegt.
Nefnt haust var ég nokkra daga
inni á Landakoti og á meðan fór
Margrét af sjúkradeild RKÍ og
heim. Þegar ég kom aftur til míns
góða samastaðar og fann hana ekki,
fannst mér stórt hið auða rúm.
Söknuður settist að mér og til að
sefa hann greip ég símann og
freistaði þess að ná sambandi. Það
gekk greiðlega og ekki stóð á góð-
um undirtektum. Ég sagði Mar-
gréti, að ég hefði hringt til að
kveðja hana og færa henni þakkir
fyrir okkar hugþekku samveru. Hún
svaraði með spumingu: „Stendurðu
í nokkm sérstöku núna? Viltu ekki
koma heim til mín og drekka með
mér kvöldkaffíð? Ég skal sækja
þig.“ Ég tók þessu boði fegins hug-
ar og bjóst fljótt. Á þeirri mínútu,
sem Margrét kvaðst myndi koma
var hún mætt. Fagnaðarfundur.
Síðan yndisstund á kyrru kveldi sem
treysti mjög þau bönd, sem tengdu.
Ég fór norður yfír heiðar og heim
laust fyrir jólin þetta ár og vík
skildi vini. En ég hef lengi stundað
það það í allríkum mæli að beita
símanum til að brúa djúpið. Og vin-
ir og frændlið hafa tíðum komið til
móts við mig og launað líku líkt. —
Margrét var þeirra á meðal. AU-
mörg samtöl í síma áttum við, og
fyrir kom að bréf fóru á milli, þó
að það þyki nú á öld hraðans og
tækninnar heldur um of seinvirkt
til samskipta. Samband okkar var
mjög virkt, það var beggja vilji. —
Svo vék vetur úr sæti og vorið
heilsaði með „blóm í fangi og bros
um vangann".
Ég átti erindi til Reykjavíkur, þó
nokkur og sum brýn, sem þau að
ganga á fund lækna. Én líka stefndi
ég að því að hitta vini og skyld-
menni og eiga með þeim góðar
stundir. Og eitt það fyrsta, sem ég
gjörði í því sambandi, var að hringja
til Margrétar Jónsdóttur og láta
hana vita um mig. Seinna sama dag
hringdi hún og bauð mér að koma
til sín að kveldi.
Að sjálfsögðu kom hún í bíl sinum
að sækja mig. Allt stóð sem stafur
á bók varðandi tímasetningu endur-
fundanna, skeikaði ekki upi mínútu
frá því, sem ákveðið hafði verið.
Gullvæg regla, sem verðskuldar að
vera mikilá metin.
Á meðal manndyggða Margrétar
voru stundvísi og orðheldni. Hjá
henni voru það lög að orð skyldu
standa. — Myndir minninganna
birtast og eru greyptar í vitundina.
Kvöldið, sem hér um ræðir, var
fagurt og brugðið var á það ráð
að aka út á Seltjamames og víðar
var farið og litast um. Síðan var
farið heim í Samtún 14. Húsmóðir-
in bar fram valdar veitingar og það
var hlýtt við arin heimilisins. Við
Margrét ræddum saman í fyllsta
næði. Ekkert varð til að trufla
ánægju samvistanna og viðræðna,
sem spönnuðu yfír vítt og fjölbreytt
svið, og fullvíst má telja að móður-
málinu var ekki misboðið í þessu
samtali.
Margrét talaði fallegt og þrótt-
mikið mál og hafði mjög næma til-
fínningu fyrir því, sem öðm, er vóg
i
Minning:
*
Margrét Arnadóttir
frá Gunnarsstöðum

\
t
i
%
i
I
Fædd 28. september 1904
Dáin 2. nóvember 1988
Nýlega lést í allhárri elli hjá dótt-
ur sinni í Toronto í Kanada heiðurs-
konan Margrét Ámadóttir frá
Gunnarsstöðum í Þistilfírði í Norð-
ur-Þingeyjarsýslu. í dag, fímmtu-
daginn 15. desember, kl. 13.30 fer
fram í Dómkirkjunni í Reykjavík
minningarathöfn um hana.
Gunnarsstaðir standa í þjóðbraut
við botn Þistilfjarðar, spölkom frá
sjó. Áður en jörðinni var skipt niður
í fleiri býli á fyrri hluta þessarar
aldar var hún tvímælalaust ein hin
landmesta í sveitinni, útbeit allgóð
og jarðsælt, trjáreki í fjöru og veiði-
von í Hafralónsá.
Margrét fæddist á Gunnarsstöð-
um 1904 og var yngst systkina
sinna en átta þeirra komust til full-
orðinsára. Foreldrarnir vom Ámi
Davíðsson, f. 1855, d. 1912, og
kona, hans Ambjörg Jóhannesdótt-
ir, f. 1861, d. 1908. Að Gunnars-
stöðum_bjuggu þau frá árinu 1888
og var Árni oddviti Svalbarðshrepps
um skeið.
Systkini Margrétar vom þessi í
aldursröð: Ingiríður, húsfreyja í
Holti í Þistilfírði, kona Kristjáns
Þórarinssonar, bónda þar; Þuríður,
húsfreyja á Gunnarsstöðum, kona
Halldórs Ólasonar, bónda þar; Jó-
hannes, bóndi á Gunnarsstöðum,
tvíkvæntur, átti fyrr Önnu G. Stef-
ánsdóttur, en eftir andlát hennar
Aðalbjörgu Vilhjálmsdóttur; Davíð,
starfsmaður Ríkisútvarpsins, átti
fyrr Þórhöllu Benediktsdóttur en
eftir lát hennar Þóm Steinadóttur;
Sigríður, húsfreyja að Grýtubakka
í Höfðahverfi, kona Ara Bjamason-
ar, bónda þar; Guðbjörg, lengi mat-
ráðskona við sjúkrahúsið á Akra-
nesi, gift Jóni Karlssyni lækni; og
Gunnar, skrifstofustjóri og gjald-
keri Búnaðarfélags Islands, giftur
Olgu Jenny f. Nygaard frá Noregi.
— Nú em Gunnar og Guðbjörg ein
á lífí þessara systkina.
Margrét var fjögurra ára er hún
missti móður sína og mundi vart
eftir henni. Fjómm ámm síðar dó
faðir hennar. Margrét ólst síðan upp
hjá eldri systkinum sínum og má
segja að Þuríður hafí gengið henni
í móður stað. Margrét fékk ung
ofurlitla tilsögn sem nægði henni
til þess að komast 16 ára inn í 3.
bekk Kvennaskólans í Reykjavík.
Þá var ekki venja að stúlkur, síst
úr sveit, væm til langframa í skóla,
og að afloknum þessum námsvetri
vann hún um skeið við afgreiðslu-
störf í Reykjavík, bæði í hannyrða-
búð og í bakaríi.
Árið 1935 giftist Margrét Áma-
dóttir Gísla Guðmundssyni, ritstjóra
Tímans 1930-40 og alþingismanni
frá 1934, en hann var frá Hóli á
Langanesi, þannig að þau Margrét
vom því sem næst sveitungar. Þau
eignuðust eina dóttur barna,
Kristínu, sem er læknir, nú búsett
í Toronto í Kanada.
Þann skugga bar að laust fyrir
1940, að Gísli veiktist af berklum.
Um skeið var hann á Vífílsstöðum
og hlaut nokkum bata, en síðan
tóku veikindin sig upp og í fjögur
ár lá hann heima fyrir í gipsi. í
veikindunum hafði hann fádæma
mikinn styrk af Margréti konu
sinni, sem annaðist hann af stakri
nærgætni. Gísli lét af þingmennsku
vegna veikindanna 1945 og tók í
rúmlegunni til við að þýða bækur,
bæði úr ensku og Norðurlandamál-
um, en Margrét vélritaði eftir hans
fyrirsögn. Þessi samvinna hjónanna
við erfíðar aðstæður var til mikillar
fyrirmyndar.
Það er m.a. í frásögur fært og
sýnir þann hug sem Þingeyingar
bám til þeirra hjóna, að Þingey-
ingakórinn undir stjórn Ragnars
H. Ragnar gerði sér ferð að sjúkra-
beði Gísla á fertugsafmæli hans til
að syngja fyrir hann.
Svo vel tókst til, að Gísli endur-
heimti heilsuna og var kjörinn á
þing fyrir Norður-Þingeyjarsýslu
að nýju 1949. Þingmennskunni
gegndi hann síðan til dauðadags
1973.
Meðan á veikindunum stóð
bjuggu þau hjón á Eiríksgötu 27 í
Reykjavík. Síðar, eða frá því um
1956, var heimili þeirra á Hring-
braut 91. Ætíð stóð hús þeirra opið
öllum Norður-Þingeyingum, sem
komu til borgarinnar, svo og ætt-
ingjum hjónanna beggja, og var þar
um mikið Qölmenni að ræða. Éin
frænka Margrétar, sem alloft kom
í heimsókn, segist ekki muna eftir
að hafa komið þangað svo að ekki
væm aðrir gestir fyrir og segir það
sína sögu. Að auki fékk venjulega
á hveiju hausti inni í húsi þeirra
einhver frændi eða frænka — stund-
um fleiri en einn — kominn til náms
að norðan. Meðal þeirra, sem þar
komu við sögu, vom systur þess
er þetta ritar.
Undirritaður kom oft á Hring-
braut 91 á ámnum 1962—70.
Stundum var haft við mig samband
undir því yfírskini að það vantaði
fjórða mann í bridge eða — fyrir
jólin — að skera þyrfti laufabrauð.
Þetta vom ánægjuíegar stundir, og
var það ekki síst fyrir tilstilli Mar-
grétar frænku. Sérstaklega skal hér
minnst með þakklæti prýðilegrar
veislu, sem Margrét stóð fyrir 12.
febrúar 1963 í tilefni af kandídats-
prófí Kristínar.
Margrét Árnadóttir var yfirleitt
alltaf í góðu skapi, og hún vildi
öllum vel. Hún var hófsöm kona
og búin flestum þeim dyggðum, sem
prýddu svonefnda aldamótakyn-
slóð. Heimilið einkenndist af hinu
góða samkomulagi á milli hennar
og Gísla. Þeim var gefin sú gæfa
að kunna að umgangast hvort ann-
að með hæfílegri glaðværð og gagn-
kvæmri virðingu. Hjónaband þeirra
var því til óvenjulegrar fyrirmyndar.
Eftir andlát Gísla fyrir fimmtán
ámm var Margrét stundum í Tor-
onto hjá dóttur sinni, en stundum
heima á íslandi. Heilsu hennar
hrakaði, og 1985 lamaðist hún að
nokkm leyti. Hún fór síðast frá
íslandi til Toronto í maí 1986.
Kristínu em hér með sendar inni-
legar samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning Margrétar
Árnadóttur.
Björn Teitsson
Margrét Árnadóttir er látin. Hún
fæddist að Gunnarsstöðum í Þistil-
firði 28. sept. 1904. Foreldrar henn-
ar vom Árni Davíðsson og Ambjörg
Jóhannesdóttir. Árni fæddist 15.
október 1855 í Sandvík í Bárðar-
dal, sonur Davíðs Jónssonar og
Þuríðar Ámadóttur frá Sveins-
strönd í Mývatnssveit. Fluttist hann
ungur með foreldmm sínum að
Heiði á Langanesi og ólst þar upp.
Arnbjörg, móðir Margrétar, fæddist
9. janúar 1861 á Víðihóli á Hóls-
Qöllum. Foreldrar hennar vom Jó-
hannes Árnason frá Víðihóli og
Ingiríður Ásmundsdóttur frá Hóli í
Köldukinn. Árni og Arnbjörg gift-
ust árið 1884 og byijuðu búskap á
Ytra-Álandi í Þistilfirði. Þau flutt-
ust í Gunnarsstaði árið 1888 og
bjuggu þar til æviloka. Ambjörg
andaðist 24. nóvember 1908 en
Árni 5. nóvember 1912. Börn þeirra
voru: Þuríður, Jóhannes, Davíð,
Sigríður, Guðbjörg, Gunnar og
Margrét sem var yngst og aðeins
fjögurra ára er hún missti móður
sína og föður sinn aðeins fjórum
ámm síðar. Bjuggu systkinin á
Gunnarsstöðum eftir iát foreldra
sinna og margir afkomendur þeirra
síðan.
Margrét fór ung að heiman til
náms í Kvennaskólanum og síðar
vinnu. Einnig dvaldi hún í Noregi
þungt að gildi. Um margvísleg efni
og á mörgum sviðum fóm skoðanir
okkar mjög saman og ýmis áhuga-
mál okkar áttu sér líkar rætur.
Kæmu fram andstæður var þeim
mætt af skilningi, og þannig komið
í veg fyrir að skuggi félli á ánægju
samræðnanna. Hvor okkar um sig
hélt sínum hlut í fyllstu sátt.
Kvöldsins var notið ríkulega og
kynnin dýpkuðu að mun. Á kveðju-
stund reyndi ég að á festi minninga
minna hafði fjölgað perlum af dýr-
ustu gerð.
Fáeinum dögum síðar á þessu
vori, eða nánar tiltekið þann 8.
maí, sat ég inni á herbergi mínu á
sjúkradeild Hótels Lindar, og var
að taka á móti afmælisóskum í
símanum. Þá var kvatt dyra —
mildilega og inn kom Margrét Jóns-
dóttir, broshýr og glöð og hafði ég
ekki áður séð hana með svo björtu
yfirbragði. Hlý og heilhuga bar hún
mér óskir sínar og færði mér fagra
gjöf. Áttum við saman stutta og
ógleymanlega stund.
En ein minning. Heima á Akur-
eyri sl. sumar. Veður eins og það
getur blíðast og fegurst orðið. Ég
var að hugsa um að fara út til að
njóta þessa yndis. En fór hvergi,
því að það var líkt og mér bærist
boð um að einhver væri í nánd, sem
vildi vitja mín og ætti við mig er-
indi. Ég tók mér því bók í hönd og
bjóst til að lesa. En að andartaki
Iiðnu var hringt í dyrasímann og
þegar ég svaraði og nam rödd gests-
ins varð ég harla glöð. Margrét frá
Gunnhildargerði var komin í heim-
sókn. Hún var á ferð um Norður-
og Austurland ásamt Urði dóttur
sinni, sem hafði brugðið sér annað
um stund. Vel var nýttur til sam-
ræðna sá tími sem gafst og allt um
kring var birta, sem Ijúft var að
njóta. Þegar Urði bar að var sest
og Danmörku um hríð. Árið 1935
giftist Margrét Gísla Guðmundssyni
frá Hóli á Langanesi, þá ritstjóra
Tímans og síðar alþingismanni.
Heimili þeirra varð miðstöð ætt-
ingja og vina og þar var leyst úr
mörgum vanda, ekki síst þeirra sem
komnir voru um langan veg úr
Norðursýslu. Tel ég að þar hafi
hlutur Margrétar ekki verið minni
en bónda hennar alþingismannsins.
Margt ungt fólk sem komið var
til Reykjavíkur til náms eða vinnu
átti heimili hjá Margréti og Gísla
um lengri eða skemmri tíma. Minn-
ist ég sérstaklega gestafjölda á jól-
um, stórkostlegrar risnu, leikja og
söngs.
Margrét Ámadóttir bar sterkan
persónuleika og laðaðist fólk að
henni. Hún var skarpskyggn kona,
mikill mannþekkjari og kunni að
greina kjarnann frá hisminu. Einnig
var hún glaðlynd, bjartsýn og hrók-
ur alls fagnaðar. Drengskapur var
henni í blóð borinn. Segja má að
Margrét hafí verið miðdepill í stór-
um hópi fjölskyldu og vina um ára-
tuga skeið.
Margrét og Gísli eignuðust eina
dóttur barna, Kristínu, lækni í Tor-
onto, Kanada. Hjá henni var Mar-
grét oft langdvölum á síðari árum.
Naut hún þess mjög og kunni þar
vel við sig.
Þau Gísli vom mjög samhent
hjón. Gísli átti löngum við heilsu-
brest að stríða. Barðist Margrét við
hlið eiginmanns síns og gætti heilsu
hans eftir mætti, en með þeim
hressileika sem henni var svo eigin-
legur. Man ég eitt sinn er Kristín
var komin í heimsókn frá Ameríku.
Það var sunnudagur og Margrét
bauð í kaffi vinum og vandamönn-
um. Farið var út í garðinn og
„hlaupið í skarðið". Margrét lagði
svo fyrir að þegar Gílsi þyrfti að
hlaupa hring yrði andstæðingurinn
að hlaupa- tvo hringi. Allir vom
glaðir og sólin skein. Gísli lést 4.
nóvember 1973.
Ég var svo lánsöm að geta heim-
sótt Margréti síðastliðið vor. Hún
dvaldi þá á yndislegu heimili
Kristínar dóttur sinnar í Toronto.
Þar bjó Margrét við mikla um-
hyggju Kristínar og enn sem fyrr
vinsældir allra sem henni kynntust.
Góð kona er gengin.
Ég þakka Margréti frænku minni
langa samfylgd.
Hólmfríður Jónsdóttir