Morgunblaðið - 15.12.1988, Blaðsíða 28

28
MORG.UNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1988
Ein undir fargi
eftirAsgeir
Jakobsson
Hún er viðvarandi þessi óværa í
jólabókalífínu, konur berandi sjálfar
sig á torg. Nútímakonum er mál að
sýna sig, en er nokkur þörf á að
bókfesta, það sem allir vissu, að
kvenlífið er punkturinn ég með hring
utanum, og hjá þeim sumum á bók,
er punkturinn EG stór, en lítill um
hann hringurinn. Konur af eldri kyn-
slóð virðast í bókum sínum ekki
hafa þörf fyrir þessar nektarsýning-
ar.
Mörg þarfa bókin leggst undir
rusl af ýmsu tagi í jólabókastaflan-
um. Ég óttast dálítið um þá bók sem
hér er lýst.
Bókin Loftskeytamenn og §ar-
skiptin eftir ólaf K. Bjömsson sem
kom út síðastliðinn vetur, er mikil
bók að vöxtum, nær 500 síður í stóru
broti. Loftskeytamenn gáfu sjálfír
bókina út, og er hún hin vandaðasta
að öllum búnaði. Texti er ritaður á
þeirri íslenzku, sem töluð var og rit-
uð fyrir mannsaldri, og menn héldu
sígilda íslenzku eftir hreinsun alda-
mótamannanna af dönskunni. Það
tekur eitt við af öðru fyrir þessu
útkjáikamáli þjóðar, sem varð til
lyrir misskilning, og tók síðan að
lifa í misskilningi, og á líf sitt undir
því að verða aldrei með réttu ráði,
— skáldin myndu orða það svo að
hún dæi, ef hún vaknaði af draumi
sínum.
Bókin er í tveimur aðalhlutum,
og fyrri hlutinn Loftskeytamanna-
tal, 660 manns, en síðari hlutinn
saga fjarskiptanna: ritsímans,
talsímans og þráðlausu skeyt-
anna, fyrst almenna sagan og síðan
hin íslenzka, er bókin því stórt inn-
legg í sjómannasöguna og ekki síður
í hina almennu þjóðarsögu, svo mik-
il áhrif sem ofannefnd tæki höfðu á
íslenzkt þjóðlíf.
Bók Ólafs hefur verið ágætlega
kynnt fyrr í Morgunblaðinu af Guð-
rúnu Guðlaugsdóttur frá Bolunga-
vík. Skilmerkilegri blaðamenn eru
ekki í stéttinni, en sumar konumar
á Morgunblaðinu, þótt þar séu grall-
araspóar í bland, eins og gengur á
öilum blöðum. Mér er skylt að minna
á þessa merku bók Ólafs K. Bjöms-
sonar, þar sem hún riíjar margt upp
fyrir mér, sem ég þarf að muna og
segir mér þó fleira, sem ég hef aldr-
ei vitað, en þarf að vita. Efni bókar
(síðari hluta) er í hrárri frásögn svo-
fellt: í I. kafla er sagt frá fyrstu
tilraunum til lagningar símastrengs
yfír Atlantshafíð og hvemig ísland
kemur þar við sögu í bollaleggingum
um sæstreng lagðan norðurleiðina-.
milli Nýfundnalands og Skotlands
um fsland. Séra Amljótur Ólafsson
kemur þar við sögu. Það var harður
karl, Amljótur, enda Húnvetningur
(Skeggstaðamaður). Þegar skip leið-
angursmanna til könnunar á lagn-
ingu strengsins yfír Grænlandsjökla
var að farast í Davissundi við Græn-
land, mótmælti Amljótur því, sagði
það ekki samkvæmt ferðaáætlun,
að farast þama, og hafa menn líkleg-
ast hresst við svo kjarkað tal, nema
haidið var áfram að berjast við að
halda skipinu á floti og náði það um
síðir landi í Fredrikshavn, laskað og
skipshöfn hremmd, en ekki varð af
lagningu yfír Grænlandsjökla. Áætl-
un um lagningu sæstrengs norður-
leiðina fór öll út um þúfur í það sinn,
og strengur lagður þvert yfir hafið
milli stranda frlands og Nýfundna-
lands.
f II. kafla er rakin almenn sköpun-
arsaga ritsímans og þá getið fomra
boðsendinga með sýnilegum merkj-
um, svo sem þeirri íslenzku, að
breiða hvítan dúk á bæinn, til að
kalla fólk til matar af engjum, en
Ólafur getur ekki hins, sem styðst
þá líklega ekki við heimildir, að kon-
ur sem áttu sér elskhuga á ná-
grannabæ, hafí átt til að breiða rauð-
an dúk á bæjarburst til þess að elsk-
huginn kæmi ekki erindisleysu.
I þessum kafla segir frá ýmsum
uppfínningum á 18du öld í raf-
magnsfræðum og áfram á 19du öld-
inni að þeir koma til sögunnar Morse
og Vail og það lukkast að gera not-
hæfan ritsíma.
í III. kafla er rakin sköpunarsaga
talsímans og þar höfuðpersónan
Bell, en í þessum köflum almennu
sögunnar er getið fjölda vísinda-
manna, sem unnu að sköpun ritsíma,
talsíma, loftskeyta og radíós, þótt
hér séu aðeins nefnd stærstu nöfnin.
í IV. kafla er svo rakin sköpunar-
saga þráðlausa símans, loftskeyt-
anna, og í þeirri sögu er Marconi
nafnfrægastur.
í V.-VIII. kafla segir frá því sem
gerðist í símamálum á íslandi, að-
dragandanum frá því fyrst var lagð-
ur sími milli staða á Islandi (1889,
Ásgeirsverzlun) og Skúli Thorodd-
sen og Jens Pálsson fluttu frumvarp
sitt 1891 um símalagningu og þar
til lokið var síma- og loftskeytastyij-
öldinni 1904/6 og ritsíminn kominn.
Ólafur segist neita sér um að rekja
ítarlega orðaskipti manna í ræðum
og riti í þeirri styijöld. Þau séu ekki
eftir hafandi mörg hver. í þann tíma
sögðu menn meiningu sína umbúða-
laust á kjamgóðri íslensku og vond-
ur maður var alvondur meðan deila
stóð og réttdræpur. Nú þorir enginn
maður að nefna skúrkinn skúrk og
. asnann asna, og nú er enginn aum-
ingi eða hálfviti. Öll þjóðin undir
einum hatti þroskaheft.
Af hveiju mátti hún ekki vera
áfram vanþroska og vangefin.
í IX,—XIV. kafla er almenna sag-
Ásgeir Jakobsson
an rakin áfram á ný, og sagt frá
endurbótum á ritsíma, talsíma og
loftskeytasambandi og fram til tal-
stöðva og útvarps. í XV. er sagt frá
seinlæti Islendinga í loftskeytamál-
um og í XVI. kafla frá fyrstu
ísienzku radíóamatörum og í XVII.
kafla frá baráttu Vilhjálms Finsen
og fleiri á árunum 1909-12 fyrir að
hérlendis verði byggð loftskeytastöð.
Loftskeytin áttu hér gróna andstæð-
inga frá síma- og loftskeytastríðsár-
unum og í þessu síðara loftskeyt-
astriði, komst sú saga í gang, og
höfð eftir Jóni Ólafssyni, ritstjóra;
að „loftskeytin gætu verið stór
hættuleg, til dæmis hefðu þau drep-
ið belju uppi í Kjós, alveg nýlega."
í XVIII.-XX. kafla er sagt frá
Titanic-slysinu og áhrifum þess og
fleiri slysa á þróunina að því er laut
að aukinni og fastmótaðri alþjóða-
stefnu í notkun loftskeyta um borð
í skipum.
í XXI. kafla er svo enn snúið til
íslands og í lokaköflunum XXI.-
XXX. er sagan íslensk til loka bókar-
innar og XXI. kafli hefst ájþví að
Kristján Jónsson ráðherra flytur
frumvarp til laga um ritsíma og
talsíma og í greinargerð fyrir frum-
varpinu er gert ráð fyrir öflugri loft-
skeytastöð, sem geti haft samband
við erlendar loftskeytastöðvar. {
þessum lokaköflum bókarinnr, segir
frá byggingu loftskeytastöðvarinn-
ar, fyrstu íslenzku loftskeytamönn-
unum og fyrstu íslenzku skipunum
sem fengu loftskeyti.
Þessi stórt stiklaða upptalning
ætti að gefa hugmvnd um hversu
umfangsmikil saga ðlafs K. Bjöms-
sonar er og fróðleg auk hins vand-
aða loftskeytamannatals. Það er
óhætt að fullyrða að saga ritsíma,
talsíma og loftskeyta hefur ekki jafn
ítarlega og skilmerkilega áður verið
rakin á. bók hérlendis. Ólafur á
tvímælalaust þakkir skilið fyrir verk
sitt. Það er honum og stétt hans til
sóma í allan máta.
Loftskeytastéttin á margt frægra
manna í sjómannasögunni, manna,
sem sátu við tæki sín fram í rauðan
dauðann, og hafa þeim víða verið
reist minnismerki. í bók Ólafs er
sagt frá nokkrum slfkum, erlendum,
en í síðara bindi bókar, sem ráðgert
er, koma íslenzkir afreksmenn stétt-
arinnar til sögunnar, því að við eig-
um í okkar sögu loftskeytamenn,
sem hafa staðið á verðinum þar til
yfír lauk, og einnig menn sem með
árvekni sinni hafa forðað slysum.
Nú má heita að þessi stétt sé horfín
af íslenzka skipaflotanum og hefur
hennar þó sjaldan verið meiri þörf.
Störf hafa hlaðist á skipstjómar-
menn í brúnni, með sífjölgandi tækj-
um, sem þeir þurfa að vinna við, og
það sem verra er að kjaptagangur
er orðinn svo mikill í loftinu, að er-
fítt er orðið að koma að nauðsynleg-
um orðsendingum eða neyðarköllum.
Neyðarbylgjan er nær orðin óvirk.
Þetta er orðið hið mesta vandræða-
mál, og það nýjast að frétta, að fund-
in sé upp einskonar vekjaraklukka
tengd neyðarbylgju.
Höfundur er rithöfundur.
Skáldsaga effcir
Catherine Gaskin
ÚT ER komin hjá Iðunni Eign
aðalsmanns eftir Catherine
Gaskin.
í kynningu Iðunnar segir: „Sag-
an segir frá því er Joanna Roswell
fer eftir lát móður sinnar til
Thirlbeck, hins foma og afskekkta
seturs Askew-ættarinnar, á vegum
uppboðsfyrirtækisins sem hún vinn-
ur hjá. Þar fínnur hún fyrir dulúð-
uga ævintýrahöll, fulla af málverk-
um, fomum húsmunum og öðrum
dýrgripum sem enginn hefur augum
litið árum saman. En húsráðandinn,
Robert jarl af Askew, er dularfullur
maður sem á sér dökka fortíð og
bölvun hefur hvílt á nafni ættarinn-
ar um aldir — bölvun sem einnig
fylgir mestu gersemi hennar, gim-
steininum stórkostlega, Spænsku
konunni. Joanna kemst brátt að því
að í myrkum sölum Thirlbeck-hall-
arinnar dyljast ekki aðeins ómetan-
legir dýrgripir, heldur einnig ógnír
og ókunnar hættur.
Magnea Matthíasdóttir þýddi
bókina.

RITVÉLIN
sem fylgir þér hvert sem er
Feröaritvél i sérflokkl einungis 6,5 kg og með innbyggöum
spennubreyti, loki og handfangi.
Skólaritvél í sérflokki með lyklaborð aðlagað að fingrunum sem
auðveldar hraða og villulausa vélritun.
Skrifstofuritvél i sérflokki með ásláttarjafnara, síendurtekningu á
öllum tökkum, leiðróttingarminni o.m.fl. sem tryggir góðan frágang
án fyrirhafnar.
, OLYMPIA CARRERA
er tengjanfeg við allar tölvur.
ÚTSÖLUSTAÐIR:
Penninn, Hallarmúla2, Austurstræti 10, Kringlunni, Rvk.
Tölvuland við Hlemm, Rvk.
Bókabúð Brynjars, Sauðárkróki.
Bókabúðin Edda, Akureyri.
Bókhlaðan, (safirði.
Bókaskemman, Akranesi.
Fyrirtækjaþjónustan, Hvolsvelli.
K.f. A-Skaftfellinga, Höfn.
Tölvuvörur, Skeifunni 17, Rvk.
K.f. Árnesinga, Selfossi.
K.f. Borgfirðinga, Borgarnesi.
Prentverk Austurlands, Egilsstöðum.
Radíóver, Húsavík.
Bókabúð Böðvars, Hafnarfirði.
Stapafeil, Keflavík.
BIBLÍAN
\ III IdDII <) \ I) I M
Lúkasarguðspjall
Sigurbjorn Kinarsson les
Hið íslenska Biblíufélag
hefur hafið útgáfu á Biblíunni
á hljóðböndum. í fyrstu koma
út þrjú rit, hvert um sig í
snoturri öskju. Lestur og
frágangur er hinn vandaðasti.
Stjórnandi upptöku er
Guðrún Ásmundsdóttir, leikkona.
íslenskt sement raka-
heldara en talið var
- segir Hannes Kr. Davíðsson arkitekt
RAKAMÆLINGAR, sem Rannsóknastofnun byggingariðnaðarins
hefúr gert fyrir Hannes kr. Davíðsson, arkitekt, hafa leitt í ljós að
islenska sementið er rakaheldnara en talið var, segir Hannes í tíma-
ritinu Arkitektúr og skipulag. Hann vitnar þar í rit Rannsóknastofh-
unar byggingariðnaðarins nr. 54 þar sem sagt er að rakamagn steyp-
unnar sé ráðandi þáttur þegar veðrunarþol steypu sé annars vegar.
Þurr steypa geti ekki orðið fyrir frostskemmdum og besta steypa
molni niður i frosti ef allt holrými hennar sé fyllt með vatni.
Hannes segir að það virðist því
ljóst að gera þurfi frekari og
víðtækari samanburðarrannsóknir
á íslenska sementinu um fleiri eig-
indi en brotstyrk. Hann hafí verið
það hár að sementið hafí reynst
steypuframieiðendum vel þegar að-
eins hafí verið um brotþolsskilgrein-
ingu að ræða við steypupöntun, til
dæmis S.250, S.300 og svo fram-
vegis, en algengt sé að verkfræð-
ingar láti þá skilgreiningu nægja
um steypu.
Hannes segir að mikill munur sé
á aðföngum til sementsgerðar hér-
lendis og á gömlu meginlöndunum.
Við mokum nýdauðri skel af hafs-
botni, mettaðri salti og öðrum efn-
um úr sjónum en meginlandsþjóð-
imar geti gengið í milljóna ára
gömul fergð kalklög.
„Við vísum því á bug að íslenska
sementið sé verra en erlent sem-
ent," sagði Guðmundur Guðmunds-
son, tæknilegur framkvæmdastjóri
Sementsverksmiðju ríkisins, í sam-
tali við Morgunblaðið. „Það er um
sömu efnasambönd að ræða í
íslensku og erlendu sementi. Við
notum líparít og skeljasand í stað
leirsambanda og kalksteins.
Rannsóknastofnun byggingar-
iðnaðarins hefur eftirlit með sem-
entsframleiðslu okkar. Stofnunin
tekur sýni úr sementinu og sendir
til dæmis Qórum sinnum á ári til
Danmerkur. Það er mikið til af sam-
anburðarrannsóknum á íslenska
sementinu um fleiri eigindi en brot-
styrk sem Hannes virðist ekki hafa
kynnt sér. Hins vegar byggist grein
hans í Arkitektúr og skipulag á
rannsóknum sem við þurfum að
kanna betur," sagði Guðmundur
Guðmundsson.
Við byggingu biskupsbústaðar
og prestahúsa í Landakoti var notuð
steypa með íslensku portland-
sementi annars vegar og Robur A
háofnasementi frá Hollandi hins
vegar. 2. júní 1980 var steyptur
þar stoðveggur sem íslenska sem-
entið var notað í og daginn eftir
bflskúrsveggur sem hollenska sem-
entið var notað í.
Þegar steypan var 18 mánaða
gömul mældi Rannsóknastofnun
byggingariðnaðarins rakann í henni
fyrir Hannes. Rakinn í steypunni
með íslenska sementinu mældist þá
6,3% en 5,3% í steypunni með hol-
lenska sementinu. 27. maí 1988
mældist rakinn 'í steypunni með
íslenska sementinu 4,9% en 4,05%
í steypunni með hollenska sement-
inu, segir í Arkitektúr og skipulag.
Hannes segir þar að við athugun
á efnagreiningu hollenska háofna-
sementsins og íslenska portland-
sementsins sjáist að þessar sem-
entstegundir séu um margt ólíkar.
Orsakimar fyrir rakaheldni íslenska
sementsins viti hann hins vegar
ekki og frekari rannsókna virðist
þörf.