Morgunblaðið - 24.12.1996, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 24. DESEMBER 1996 27
ERLEIMT
Frelsisstríð Bandaríkjanna
rakið til uppskerubrests
ÓÁNÆGÐIR íbúar Nýja Englands fleygja tefarmi í
höfnina í Boston árið 1773.
FRELSISSTRÍÐ Bandaríkjanna
hefur ávallt verið rakið til frelsis-
þrár, en tveir sagnfræðingar hafa
nú lagt fram nýja kenningu. Þeir
kenna veðrinu um.
Bretar höfðu unnið sjö ára stríð-
ið, en með ærnum tilkostnaði, og
Georg III. greip til þess ráðs, sem
enn í dag nýtur ómældra vinsælda
ráðamanna þegar allt annað þrýt-
ur. Hann hækkaði skatta. Tilvalið
þótti að láta tvær milljónir evr-
ópskra landnema í nýlendunum
vestan Atlantsála bera þyngstu
byrðamar.
Þeir áttu að borga kostnað af
því að halda uppi breskum her í
nýlendunum og að auki voru tollar
hækkaðir á helstu innflutningsvör-
ur. Tetollinum mótmæltu innflytj-
endurnir með því að ráðast um
borð í flutningaskip dulbúnir sem
indíánar og varpa tefarmi þess í
höfnina í Boston árið 1773. Sam-
kvæmt flestum sagnfræðingum
voru það þessar álögur, auk hroka
Georgs III. gagnvart íandnemun-
um, sem hleyptu af stað bylting-
unni 1776 og leiddu til frelsisyfir-
lýsingar 13 nýlendna. Þannig er
sagan kennd í bandarískum skól-
um.
Söguskýringar byggðar
á veðurfari
Sagnfræðingamir David Smith,
prófessor í bandarískri sögu við
Maine-háskóla, og William Baron,
sem kennir veðurfarssögu við Ariz-
ona-háskóla, hafa á undanförnum
árum tuttugu árum tekið saman
áhrif veðurfars á uppskeru í Nýja
Englandi, en svo kallast norðaust-
urhorn Bandaríkjanna.
Niðurstöðumar komu út í nóv-
ember. Þar kemur fram að í 37
ár fyrir byltinguna bjuggu bændur
Nýja Englands við „hræðileg veð-
urskilyrði". Vetur voru langir og
frosthörkur miklar. Sumrin voru
stutt og vaxtartími sömuleiðis. Oft
frysti snemma á hausti ogeyðilagð-
ist við það uppskera. Á þessum
tíma var uppskera aðeins góð sjö
sumur. í 30 sumur var hún rýr,
eða var í besta falli í meðallagi.
Eftir 1765 varð skorturinn til-
finnanlegri vegna þess að bresku
nýlenduherrarnir sendu sex þúsund
hermenn til Nýja Englands og
kröfðust þess að bændur fæddu
þá og skytu yfir þá skjólshúsi.
Engín bylting án
uppskerubrests?
Smith segir að án uppskeru-
brests hefði verið létt verk fyrir
bændurna í nýlendunum að sjá fyr-
ir hermönnunum: „Hefði veðrið
verið betra hefði ekki orðið nein
bylting."
Niðurstöður Smiths og Barons
koma þeim, sem aðhyllast þessa
blöndu af sagn- og veðurfræði, lít-
ið á óvart. „í landbúnaðarsamfélagi
getur veðurfarið skipt sköpum,“
sagði Rob Quayle, sem stundað
hefur loftslagsrannsóknir í Norður-
Karolínu.
Aðrir eru hins vegar fullir efa-
semda. Paul Gross, sagnfræðingur
við Virginíu-háskóla, bendir á að í
skrifum hinna bandarísku lands-
feðra, þar á meðal Benjamins
Franklins og Thomasar Jeffersons,
sé ekki stafkrók að finna um að
veðurfarið kveikti byltingareld í
bijóstum manna. „Ef matarbirgðir
voru að hverfa hefðu landnemarnir
byijað á að biðja um hjálp í Lond-
on,“ sagði Gross. „Bylting hefði
verið það síðasta, sem þeim hefði
dottið í hug.“
Vísa gagnrýni á bug
Smith og Baron láta ekki slá sig
út af laginu með þessum rökum.
Þeir benda á að þeir hafí notað
ógrynni heimilda og upplýsinga, þar
á meðal leitað fanga í tugum bóka-
safna í Nýja Englandi og lesið
dagbækur 200 bænda þar sem finna
mátti nákvæma skrá yfir veður og
uppskeru. Þeir telja að kenning
þeirra verði viðurkennd þegar fram
líða stundir. Sú var alténd reynsla
breska veðurfræðingsins Huberts
Lambs, sem fyrir aldarfjórðungi
lagði fram kenningar um að veður
hefði haft úrslitaáhrif á ýmsa helstu
viðburði sögunnar.
Ohefðbundnar kenningar Lambs
voru í upphafi aðhlátursefni, en
þykja nú sjálfsagt kennsluefni.
Hann benti meðal annars á að
spánski flotinn hefði ekki tapað
fyrir þeim breska árið 1588 heldur
mátt lúta í lægra haldi fyrir feikn-
legri óveðurslægð í Atlantshafi.
Byggt á Der Spiegel.
íranar og Rússar
Hvatt til
viðræðna
Persa-
flóaríkja
Dubai. Reuter.
UTANRÍKISRÁÐHERRAR Irans
og Rússlands, Ali Akbar Velayati
og Jevgení Prímakov, voru sam-
mála um það á fundi sínum í Teher-
an á sunnudag að aukið samstarf
ríkja við Persaflóa væri nauðsyn-
legt til að draga úr spennu. Leið-
togar arabaríkja hafa sakað írana
um undirróður og jafnframt að
þeir auki stöðugt hernaðarmátt
sinn að ástæðulausu.
Ráðherrarnir tveir samþykktu
einnig að efla frekar samskipti
þjóðanna en fyrr í mánuðinum var
gerður samningur um aukin við-
skipti. Hyggjast stjórnvöld í Teher-
an m.a. kaupa búnað fyrir neðan-
jarðaijárnbrautir af Rússum.
Prímakov sagði brýnt að deilu-
aðilar á svæðinu ræddu saman og
Velayati tók undir þau ummæli en
lagði áherslu á að framandi stór-
veldi_ skiptu sér ekki af málum
þar. íranar hafa gagnrýnt harðlega
afskipti Bandaríkjanna og annarra
vestrænna stórvelda af málefnum
Persaflóaríkja. Hvöttu íranar í
mánuðinum grannþjóðir sínar til
að taka fyrstu skrefin í átt til svæð-
isbundins öryggiskerfis til að koma
í veg fyrir átök en deilt eru um
nokkrar smáeyjar á svæðinu.

SdfjfíinwB Sjéfcw ‘Salsimsln alMJummR"
mmhdðuK 3 ný Iöíj cneð cmllimum.
Tryggiö ykkur miðo i timo
gestasöngvarar
PáLL ÓskaK, BogoanL Fonr
og Raggi Bjanna.
Miðaverð kr. 1.500.-
Forsala aðgöngumiða í Samspili Laugavegi 168,
s. 562 2710
Húsið opnað kl. 22.00. Miðasala við innganginn
lS^R