Morgunblaðið - 24.12.1996, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 24. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
*
LISTIR
MÓTETTUKÓR Hallgrímskirkju spreytir sig nú í annað sinn á Jólaóratóríu Bachs.
Eitt vinsælasta
söngverk allra tíma
Mótettukór Hallgrímskirkju, einsöngvarar og hljómsveit flytja
fjórar af sex kantötum Jólaóratóríunnar eftir Johann Sebastian
Bach óstyttar á tvennum tónleikum í Hallgrímskirkju, sunnudaginn
--------------------------------------------
29. desember og mánudaginn 30. desember. Hörður Askelsson
skrifar hér um höfundinn og verkið.
Loftur Rannveig Fríða Þóra Gunnar
Erlingsson Bragadóttir Einarsdóttir Guðbjörnsson
Sérdeilis fallegt verk
JOHANN Sebastian Bach var
mikill jólamaður. Um það
vitnar aðventu- og jólatón-
listin hans, bæði magnið og
gæðin. Fjöldi orgelverka og kantata
tengd þessu góða tímabili hafa
varðveist og eru flutt í kirkjum vítt
um lönd. Nefna má sem dæmi
orgelverkin pastorale og fjölda
sálmforleikja við aðventu- og jóla-
sálma, sem gleðja kirkjugesti árlega
svo og margar aðventu- og jóla-
kantötur. Hápunktur alls þessa er
án efa kantötumar sex, sem mynda
hina svokölluðu Jólaótatóríu en hún
verður flutt bæði norðan og sunnan
heiða nú um jólin.
Jólaóratórían er án efa eitt vin-
sælasta söngverk allra tíma, en
flutningur hennar er árviss atburð-
ur i jólaundirbúningi margra safn-
aða. Þar er eins og efni standa til
verið að fjalla um fæðingu frels-
arans. Jólaguðspjallið úr Lúkasar-
guðspjalli er kjami textans og það
er sungið af guðspjallamanninum,
tenórsögnvara, en kórinn, ein-
söngvararnir fjórir og hljómsveitin,
túlka útlegginguna með orðum
óþekkts textahöfundar og valinna
sálmversa. Útleggingin, prédikun
guðfræðingsins og túlkun tón-
skáldsins birtist í formi tónless,
einsöngsaría og kórþátta en svar
safnaðarins er sálmamir, þekktir
aðventu- og jólasálmar sem næsta
líklega hafa verið sungnir með
þegar verkið var flutt á sínum stað
í helgihaldi hátíðarinnar.
Hvernig verk er
jólaóratóría Bachs?
Hún er ekki óratóría í venjuleg-
asta skilningi, samfelld dramatísk
framsetning biblíulegrar frásögu.
Hún er röð af kantötum sem voru
hefðbundnar tónsmíðar til flutn-
ings í guðsþjónustu sem útlegging
á guðspjalli dagsins, þ.e. sungin
og leikin prédikun. Kantötur jóla-
óratóríunnar eru sex að tölu, ætlað-
ar til flutnings í guðsþjónustum á
þremur jóladögum, nýársdag,
sunnudag eftir nýár og á þrettánd-
anum. Bach samdi þær til flutnings
á þessum dögum um áramótin
1734-1735. Hann lagði til grund-
vallar jólaguðspjallið úr Lúkasar-
guðspjalli 2. kafla og textann um
komu vitringanna úr 2. kafla Matt-
heusarguðspjalls. Þó svo að Bach
hafi ekki flutt jólaóratóríuna í sam-
hengi eru menn sammála um að
hún myndi eina heild enda bendir
nafngift og yfirskrift Bachs til þess
svo og sú staðreynd að textar kant-
atanna sex voru prentaðir saman.
MOTETTUKOR Hallgrímskirkju
flutti Jólaóratóríu Bachs í fyrsta
skipti í fyrra við góðar undirtekt-
ir leikra sem lærðra. Þá flutti
kórinn fyrri helming verksins,
kantötur 1-3, sem fjalla um fæð-
ingu frelsarans, en bætir nú við
fimmtu kantötunni, sem sjaldan
heyrist, en hún fjallar um komu
vitringanna.
Einsöngvararnir eru að þessu
sinni allir sóttir í raðir yngri
söngvara landsins, frá Lundúnum
kemur Þóra Einarsdóttir sópran-
söngkona, frá Vínarborg Rann-
veig Fríða Bragadóttir altsöng-
kona, Gunnar Guðbjörnsson te-
nórsöngvari kemur frá Lyon og
Loftur Erlingsson barítonsöngv-
ari frá Hveragerði, en hann sneri
fyrr á þessu ári heim eftir margra
ára nám í Bretlandi. Öll hafa þau
umtalsverða reynslu af óratóríu-
söng, þótt ekkert þeirra hafi í
annan tíma sungið Jólaóratóríuna
í Reykjavík.
Gunnar Guðbjörnsson, sem syng-
ur hlutverk guðspjallamannsins,
segir að Jólaóratórían, „þetta sér-
deilis fallega verk“, sé erfið og
krefjandi en skemmtileg við að
glima. „Hlutverk guðspjallamanns-
ins gerir í senn miklar kröfur til
söngs og túlkunar enda verður
hann að halda athygli áhorfandans.
Ég þarf því að vera vel á verði.“
Gunnar hefur haft augastað á
hlutverkinu frá því hann byijaði
að kynna sér það á námsárunum
en fékk ekki tækifæri til að leysa
það af hendi fyrr en Jólaóratórían
var flutt í fyrsta sinn á Akureyri
á dögunum. Það er því skammt
stórra högga á milli. „Það er virki-
lega gaman að fá að syngja verkið
í fyrsta sinn á Islandi með þessum
frábæru en skemmtilega ólíku kór-
um,“ segir söngvarinn og á þar við
Mótettukór Hallgrímskirkju og
Kór Tónlistarskólans á Akureyri.
Sem kunnugt er kemur guð-
spjallamaðurinn jafnframt við
sögu í öðrum helstu kórverkum
Bachs, Jóhannesarpassíunni og
Matteusarpassíunni.
Hefur Gunnar hug á að fylgja
honum þangað?
„Já, svo sannarlega. Það er hins
vegar rökrétt að byija á Jólaórat-
óríunni enda er sagan um fæðingu
frelsarans að mörgu leyti auðveld-
ari viðfangs en sagan um píslar-
göngu hans.“
Hljómsveitin, sem styðja mun við
bakið á söngfólkinu, er skipuð
þijátíu hljóðfæraleikurum.
Strengjaleikararnir eru margir
hveijir við nám erlendis en þeir
sem leika á blásturshljóðfærin eru
flestir hinir sömu og fluttu Jólaór-
atóríuna fyrir jólin í fyrra. Hörður
Áskelsson sljórnar flutningnum.
Á okkar dögum er algengast að
flytja á tónleikum kantötumar þijár,
sem tilheyra jólalögunum og jóla-
guðspjallinu. Þannig var og á tón-
leikunum í Akureyrarkirkju þann
21. desember en á tónleikum Mót-
ettukórs Hallgrímskirkju verður auk
þess flutt kantata númer 5, en hún
ijallar um komu vitringanna.
Hver kantata samanstendur af
kórþáttum, sálmaversum, tónlesi
og aríum. Frásögnin er í formi tón-
less (secco resitatíf) og borin uppi
af tenórsöngvaranum, guðspjalla-
manninum, en hann nýtur stuðn-
ings lítils orgels og sellósins. Kór-
þættimir em ýmist hástemmd lof-
gjörð, eins og í inngangskór fyrstu,
þriðju og fimmtu kantötunnar, eða
túlkun á orðum fjöldans í frásögn-
inni svo sem englanna, hirðanna
og vitringanna í annarri, þriðju og
fímmtu kantötunni. Hljómsveitin
undirstrikar framsetningu kórtext-
anna. Aríur og tónleskaflar með
undirleik ólíkra hljóðfæra (accomp-
anio resitatíf) em hugleiðingar
hinnar kristnu sálar um boðskapinn
eins og t.d. undir lok þriðju kantötu
þegar altröddin syngur margendur-
tekna bæn um að í hjarta sínu
megi lokast hið dásamlega undur,
sem orð hirðanna kunngjörðu Mar-
íu og Jósef og guðspjallið segir að
hún hafi geymt í hjarta sér. Sálm-
versin með þekktum aðventu- og
jólalögum era eins og lögð í munn
safnaðarins, sem svar hans við
framvindu frásagnarinnar.
Sá sem hlutar á jólaóratóríuna
og opnar hug og sál fýrir áhrifum
hennar og jólastemningu, á bágt
með að trúa að tónlistin hafi ekki
öll upphaflega verið samin við
texta hennar en svo er alls ekki.
Stórir hlutar jólaóratóríunnar,
sumir stóru kórarnir og flestar
aríurnar fékk Bach að láni úr ver-
aldlegum kantötum sem hann
hafði samið áður til að hylla fyrir-
fólk síns tíma og gerði því ekki
annað en skipta um texta og að-
laga hann tónlistinni. Svo vel tókst
til að einungis fá dæmi eru þess
að sérfræðingar telji þetta lýti á
jólaóratóríunni. Auðvelt er að
rökstyðja markvissa fylgni tóna
og texta í mörgum þessara aría
sem Bach tók að láni og ef ekki
hefðu varðveist hinar veraldlegu
frumgerðir, dytti engum í hug að
efast um að þær væru ekki upp-
runalega samdar við texta jóla-
óratóríunnar.
Höfundur er stjórnundi
Mótettukórs Haltgrímskirkju.