Morgunblaðið - 24.12.1996, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 24. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Fjórar smábækur
BÓKMENNTIR
Barnabækur
FÍLÓN FRÁ ALEXANDRÍU
eftir Gumiar Harðarson.
Teikningar: Halldór Baldursson.
VEÐURTEPPTUR
Texti og myndir: Hjörleifur
Hjartarson
HJÖRDÍS
eftir Árna Árnason.
Teikningar: Anna Cynthia Leplar
DAGURí LÍFI SKARPA
eftir Birgi Svan Símonarson:
Teikningar: Halldór Baldursson.
Barnabókaútgáfan, 1996 - 24 bls.
BARNABÓKAÚTGÁFAN hefur
gefíð út fjórar litlar bækur sem eru
mjög ólíkar innbyrðis og eru ætlaðar
yngstu lesendunum. Þær eru í hand-
hægu broti og fallega útgefnar.
Sagan um „Fílón frá Alexandríu"
er tilraun til að útskýra heimspeki-
legan hugsunarhátt og vangaveltur
um hluti sem gjarnan eru taldir sjálf-
sagðir. Fílón veltir fyrir sér hugtök-
um og orðum sem geta haft mismun-
andi merkingu. Hann tekur sem
dæmi orðið dýr sem hefur mjög ólíka
merkingu sem samheiti fyrir öii dýr
en jafnframt eitthvað sem er dýr-
mætt. Eitt af boðorðunum tíu verður
Fílóni líka að umhugsunarefni. Velt
er upp sögninni að heiðra og hvað
það tákni að heiðra föður sinn og
móður. Einnig er fjallað um viljann
og að menn geti vitað hvað þeir vilja
ekki þó að þeir viti ekki hvað þeir
vilja. Frásögnin er nokkuð flókin
þótt umræðuefnið sé þarft og ýmis
aukaatriði eru sett inn í frásögnina
sem lýta hana og flækja að óþörfu
eins og frásögnin af styttunum í
Alexandríu. Myndir Halldórs eru
frumlegar og skemmtileg túlkun á
andblæ forsögulegrar frásagnar.
„Veðurtepptur" er frásögn í
bundnu rnáli og segir frá dvöl lítils
drengs hjá afa í Innstadal á meðan
óveður gengur yfir og húsið fennir
í kaf. Hugmyndin að ljóðasögu um
dvöl í sveitinni er góð en höfundur
er ekki nógu orðhagur til að gera
söguna lipra fyrir unga lesendur.
Vísa á borð við: „Það stendur til ég
stoppi bara stutt hjá honum. En þá
gengur óvænt hjá mér allt að von-
um“ er ekki beinlínis lipurlega sam-
an sett. Ljóðasagan er óbein frá-
sögn. Afi segir ekki söguna heldur
endursegir strákurinn hvað á dagana
drífur. „Svo fræðir hann mig um
fornkappana fræga og merka: Kjart-
an. Bolla, Gunnar, Njál og Gretti
sterka.“ Myndirnar eru einfaldar,
kímnar teikningar og gefa frásögn-
inni aukið gildi.
„Hjördís" sem hefði átt að heita
Fjördís er meira en iítið fjörug. Hún
geysist um heiminn í leit að hamingj-
unni og töfrar karlmenn hvar sem
hún fer. Hún finnur þó ekki þann
rétta fyrr en hún hefur snúið aftur
á heimaslóð. Textinn er að nokkru
leyti í bundnu máli og inni í honum
eru rímorð enda þótt textinn sé ekki
settur fram sem ljóðasaga: „í næði?
... en æði“ sagði Hjördís svo allir
heyrðu. „Mér finnst þú eiga heldur
bágt þegar þú talar svona lágt!““ (s.
7). „Fólkið hló og það hló, þangað
til gamall maður datt niður og . ..
dó“ (s. 8). Tilraun af þessu tagi set-
ur textanum talsverðar skorður og
stíll sögunnar verður oft óeðlilegur
stirður og tilgerðarlegur vegna þess-
ara tilrauna. Myndirnar eru líflegar
og falla vel að efninu.
Dagur í lífið Skarpa segir frá sex
ára polla sem er ekki alltof ánægður
með þá athygli sem foreldrar hans
veita honum. Hann getur líka bent
á hversu illa fullorðið fólk er sjálfu
sér samkvæmt. Pabbi drekkur bjór
þótt hann tönnlist á því hversu
mjólkin sé holl og mamma reykir
þótt Skarpi sé að reyna að benda
henni á hversu óhollt það er. Skarpi
hefur ríkt hugmyndaflug. Kötturinn
breytist auðveldlega í ljón og eldri
borgarar í Hellisgerði verða í einu
vetfangi að stökkbreyttum geimver-
um. Einn daginn er Skarpi búinn
að fá nóg og hann fer í ferðalag til
Afriku enda mikill aðdáandi Tars-
ans. Þar lendir hann í miklum lífs-
háska en bjargast á síðustu stundu
og frásögnin fær ánægjulegan endi.
Sagan er vel sögð, textinn látlaus
og dálítið dapurlegur enda er Skarpi
dapur yfir tilverunni. Myndir Hall-
dórs eru mjög sterkar og styðja vel
við anda sögunnar.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Jólagjafaáhyggjur
BOKMENNTIR
Barnabók
JÓLASÖGUR AF FRANS
Eftir Christine Nöstlinger. Teikning-
ar eftir Erhard Dietl. Jórunn Sigurð-
ardóttir þýddi. Mál og menning, 1996
- 60 s.
CHRISTINE Nöstlinger hefur
skrifað ritröð um strákinn Frans
og er þetta sú áttunda bókin sem
þýdd er á íslensku. í þessum sögum
er hann og umhverfi hans notað til
að koma ákveðnum hugmyndum
og viðfangsefnum á framfæri. Ekki
er beiniínis um boðskap að ræða
en höfundur ræðir mál sem öll börn
skijja mjög vel.
í þessari bók eru það jólin og
jólagjafirnar sem eru viðfangsefnið.
Frans veit að mamma
mun alls ekki gefa hon-
um byssur, sveðjur,
hnífa eða riffla í jóla-
pakkann. Hann getur
keypt það fyrir vasa-
peninga sína ef hann
vill fá eitthvað þess
háttar.
Svo er það forvitnin.
Öll börn þekkja það að
eiga erfitt með að
halda sig frá brúna
umbúðapappíminum
sem geymir gjöfina
langþráðu. En þessi
forvitni getur einnig
leitt menn í ógöngur.
Frans og vinkona
hans Gunna eru vön að skiptast á
jólagjöfum en hann er ekki mjög
hress með jólagjafirnar sem Gunna
gefur honum, enda hefur hún oft
gefið honum óttalegt rusl. Það er
því talsvert sálarstríð
fyrir Frans að kaupa
fallega gjöf handa
henni vitandi að hann
á að fá þijú skrúfjárn
frá henni. En Frans er
snjall og sér við vin-
konu sinni. Jólagjafa-
valið getur verið ákaf-
lega flókið þegar alls
kyns sjónarmið rekast
á en þegar í algert
óefni er komið finnur
amma réttu lausnina
og allir una glaðir við
sitt.
Sagan um Frans er
sögð á einfaldan hátt
og kjarngóðu máii.
Hún er einnig vel læsileg, prentuð
með stóru letri, enda er hún ætluð
fyrir litla lestrarhesta, eins og segir
í kynningu.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Christine
Nöstlinger
KLIPPIMYND eftir Helgu Sighvatsdóttur.
Lífið í
Snotraskógi
BÓKMENNTIR
Barnabók
SNILLINGAR
í SNOTRASKÓGI
Texti: Björgvin E. Björgvinsson.
Klippimyndir og lög: Helga Sighvats-
dóttir. Björgvin og Helga, 1996 - 52 s.
ÆVINTÝRIÐ segir frá Mýslu
og vini hennar Korna sem búa í
Snotraskógi. Mýsla og Korni hitt-
ast í Litlalundi og hjálpast að við
að byggja hús fyrir Mýslu. Korni
er góður húsasmiður og húsið rís
með eldingarhraða með mörgum
herbergjum og öllum nútímaþæg-
indum. Mýsla er mikil myndarhús-
móðir og þegar þau hafa lokið
húsbyggingunni er haidin vígslu-
athöfn og Mýsla heldur tilheyrandi
vígsluræðu. Þau fara í eitt smá-
ferðalag og lenda í kröppum dansi
í viðureign sinni við Boggu brand-
uglu, leika sér við Haustvindinn
og enda með því að fara í skóla.
Sagan er ekki nógu markviss
sem barnabók. Hugmyndir um
atburði og persónulýsingar eru til
staðar en þær eru grafnar í mál-
skrúði og lýsingum á umhverfi. í
upphafi sögu er lýsing á skóginum
og við fylgjum Mýslu (án þess að
vita hver hún er) í gönguferð um
skóginn. Þetta er óþarflega lang-
dregin lýsing þar sem ekkert ger-
ist og langar lýsingar á hjali lækj-
arins og blómum skrýddum engj-
um. Þegar skrifað er fyrir lítil
börn verður kjarni sögunnar að
vera hnitmiðaður, atburðirnir
skýrir og lýsing persónanna skörp.
Alltof miklar málalengingar grafa
þá atburði sem geta gripið huga
ungra lesenda. Tungumálið verður
að flæða fram eðlilega og ekki
þarf sí og æ að vera að tyggja
ofan í lesandann hvað hann eigi
að hugsa og halda um framvindu
sögunnar.
Höfundur textans er sí og æ
að hnýta inn lýsingarorðum þar
sem líklega er verið að hjálpa le-
sanda að sjá inn í hug sögupersón-
anna. Sem dæmi af sömu síðunni
(s. 29): ... sagði Mýsla hálf hissa.
... bætti hann við mannalega, ...
sagði hún reiðilega, ...sagði Mýsla
ábúðarfull, ... spurði Korni og tog-
aði óöruggur í Mýslu, ... sagði
hann og gekk öruggur fram ...
Á límmiða sem fylgir bókinni
segir að leikrit byggt á sögunni
verði tekið til sýningar í febrúar
1997. Væntanlega verður þetta
að hluta til söngleikur því að í
sögunni um Snillingana í Snotra-
skógi eru vísur og í bókarlok eru
nótur yfir söngvana.
Myndirnar eru klippimyndir,
mjög fínlegar og nostursamar.
Stundum verða smáatriðin of
mörg og yfirgnæfandi og aðalatr-
iði myndefnisins hverfur, en í
heildina er myndskreytingin góð.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Veröld, ný og góð
BÆKUR
Sjálfshjálparfræði
HÁMARKS ÁRANGUR
eftir Brian Tracy. Islensk þýðing:
Þorgerður Jörundsdóttir og Guðrún
Sóley Guðjónsdóttir. Leiðarljós 1996.
339 bls.
HÖFUNDUR bókarinnar, Brian
Terry, er Iifandi goðsögn fyrir það
sem á ensku heitir að vera „self-
made man.“ Hann er af fátæku
bergi brotinn; átti erfiða æsku, var
hálfgerður vandræðaunglingur en
braust til metorða af eigin rammleik
og hugviti. Eftir því sem hann segir
sjálfur, býr hann yfir geysimikilli
reynslu; hefur t.d. ferðast og unnið
alis konar störf í meira en áttatíu
löndum, verið flækingur og for-
stjóri, en þrátt fyrir það haft tíma
til að lesa nánast allt heimsbóka-
safnið eins og það leggur sig. í sam-
ræmi við goðsögnina varð hann svo
í fyllingu tímans aðalframkvæmda-
stjóri byggingafyrirtækis sem velti
256 milljónum dala. Með bókinni
skýrir hann frá leyndarmáli sínu
með það fyrir augum hjálpa öðrum
að ná „hámarks árangri“ og ham-
ingju.
Bókin er í grunninn hugmynda-
fræði sú sem kennd er á svonefndum
„Fönix-námskeiðum um sálfræði til
árangurs" og boðið er upp á hériend-
is. Námskeið og bók virðist einkum
beint til fyrirtækjafólks og þeirra sem
leggja stund á viðskipti. Peninga-
hyggja enda miðlæg og viðmið árang-
urs þau efnislegu gæði sem kaupa
má með beinhörðum peningum. Bók-
inni er skipt í tólf kafla sem byggjast
á „sjö þáttum farsældar" og ýmsum
„markmiðum" sem nauðsynlegt er að
stefna að til að öðlast „frama, vel-
gengni og dásamlega líðan“.
Brian Tracy efast ekki í trúboði
sínu fyrir lífshamingju meðbræðra
sinna. Heimsmyndin sem hann ber á
borð dregur dám af ofurbjartsýni og
blindri trú á fijálst framtak: „Fram-
tíðarspámenn og viðskiptafrömuðir
spá því að gullöld mannkyns gangi
nú í garð. Hugsjónir Vesturlandabúa
um lýðræði, einstaklingsfrelsi og
frjálst framtak breiðast óðfluga út
um allan heim. Velmegun, gróska
og frelsi fylgja í kjölfarið þar sem
því er fylgt eftir. Velgengni, frelsi,
hamingja og efnahagslegt sjálfstæði
efiist sem aldrei fyrr.“ Ekki er víst
að allir i heimi væru tilbúnir að taka
undir þessa glansmynd, ekki einu
sinni allir á Vesturlöndum og hugs-
anlega ekki einu sinni allir þeir sem
fylla flokk þeirra milljóna sem búa
við sára fátækt, fordóma og misrétti
í föðurlandi höfundar sjálfs, fyrir-
myndarlandi frjálshyggju og fijáls
framtaks.
Tracy flytur okkur ennfremur þau
gleðitíðindi að það skipti engu fyrir
velgengni hvort maður er fæddur
„með silfurskeið í munninum eða í
örbirgð" eða hvort maður er „ungur,
gamall, karl eða kona, svartur eða
hvítur," því „náttúran er óhlutdræg".
Bak við ómar annað óhlutdrægt
„náttúrulögmál“ fijálshyggjumanna:
markaðslögmálið. Þetta ættu að vera
hughreystandi tíðindi fyrir t.d. hör-
undsdökka, m.a. í Bandaríkjunum;
ef þú slærð ekki í gegn þá er orsakar-
innar að leita innra með sjálfum þér
en alls ekki í utanaðkomandi aðstæð-
um. Staðhæfingar Tracys eru nötur-
legar í ljósi sívaxandi fátæktar og
misréttis (svo ekki sé minnst á stríð
og hungursneyð) víða um heim og
ekki síst þar sem ísköld hugmynda-
fræði fijálshyggjunnar hefur komið
við sögu.
Boðskapur Brian Tracys byggist
á rammri einstaklings- og fijáls-
hyggju (með nýaldarlegu „kærleiks-
ívafi“) og er í raun endurvinnsla
ameríska draumsins margfræga:
Tracy græðir á því að trúa á draum-
inn og á því að selja hann. Og sjálf-
ur þykist hann besta augiýsingin
fyrir „vöruna“.
Þó gagnrýnandi sé ekki sammála
undirliggjandi hugmyndafræði og
áróðri bókarinnar getur hann þó tek-
ið undir sum af þeim „sjálfshjálpar-
ráðum“ sem þar er að finna, að und-
anskilinni ofurbjartsýni og óhófleg-
um loforðum um virkni þeirra. Ráð-
in, fengin héðan og þaðan (úr heim-
speki, sálfræði, frumspeki, o.s.frv.)
eru gamalkunn, enda um endur-
vinnslu þeirra frá hendi höfundar að
ræða. Einföldun á flóknum hugtök-
um og jákvæðnivaðall keyrir oft fram
úr hófi. En lestrarhesturinn mikli er
jú „hagsýnn", eins og sönnum amer-
ískum pragmatista sæmir, og hefur
„enga þolinmæði fyrir flóknar kenn-
ingar eða óhlutbundnar frumsetning-
ar“. Uppsetning bókarinnar er ein-
föld og nokkuð skýr en þó er slæmt
að efnisyfirlit skuli vanta; það er
mikið óhagræði fyrir þá sem kynnu
að vilja nota bókina sem uppflettirit,
t.d. þátttakendur á námskeiði. Texti
er læsilegur og frágangur hans yfir-
leitt góður.
í ævisögubroti fremst í bókinni
segir Tracy frá því að sem ódæll og
óvinsæll táningur hafi hann haft
þann löst að sækjast eftir athygli
með ýkjusögum. í ljósi hástemmdra
lýsinga á velsæld heimsins og yfír-
máta glaðbeittum yfirlýsingum um
gildi bókar sinnar og eigin iífs dettur
manni helst í hug að hann sé, nú á
sextugs aldri, enn við sama hey-
garðshornið.
Geir Svansson