Morgunblaðið - 08.05.1997, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 8. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
-
LISTIR
ORÐ UM S VEIN
BJÖRNSSON
MÁLVERKIÐ „Hveralitir“ frá 1992, olía á léreft, er skýrt dæmi um myndstíl Sveins Björnssonar síðustu
árin. Myndin er í eigu Listasafns íslands, keypt á sýningu listamannsins / Hafnarborg 1994.
MÁLVERKIÐ „Madonna yfír Kleifarvatni", málað 1982.
AÐ var í Rómaborg vorið
1954, að nafn listamanns-
ins bar fyrst fyrir augu
mín. Blöð að heiman
hermdu af sjómanni af Halamiðum,
sem hóf að mála á togara úti á reg-
inhafi og væri með sýningu á at-
hafnaseminni í Reykjavík. Við fé-
lagarnir við nám í borginni eilífu,
kannski frekar í skýjunum fyrir
ævintýrið að vera á staðnum, hent-
um tilvitnuna á lofti. Svo virtist sem
Halamiðin væru að verða mikilvæg-
ari uppsláttur á útskerinu í norðrí,
en að bergja af brunni heimslistar.
Var okkur í fersku minni, að áður
hafði söngvari einn kenndur við
sömu fískislóðir, þá við nám í
Mflanó, troðfyllt sali Gamla bíós
kvöld eftir kvöld, ungir og aldnir
vart haldið vatni. Nú beið
fingrafimi einstaklingurinn í hópn-
um eftir píanóleikaranum af Hala-
miðum, menntamaðurinn glúrni
eftir hagfræðingnum af Halamið-
um, en fógur spúsa hans eftir hús-
móðurinni af Halamiðum. Þetta var
í eina tíð, en menn verða að lúta þvi
lögmáli að listin hefur alltaf þurft á
ákveðnum skammti af rómantík að
halda sér til fulltingis, var í sjálfu
sér engu lakara að hafa hlotið eld-
skírn á togara úti á rúmsjó. Það var
einungis, að flestir höfðum við að
baki hin margvíslegustu störf, þótt
ekki væru þau líkleg til samsvar-
andi uppsláttar í dagblöðunum er
sá dagur nálgaðist, að við kæmum
fram.
Síðan eru liðin nákvæmlega 43
ár, en þvert á raunhæfa getspeki
stóð sjómaðurinn sjálflærði með
pentskúfinn af sér alla brotsjói og
sviptivinda á listabrautinni. Hélt
sér alla tíð keikum á brúnni og
bauð máttarvöldunum byrginn eins
og horskir gerðu er sjóir ýfðust og
risu á þessum fengsælu miðum.
Tímar liðu og tók það okkur
Svein árafjölda að nálgast hvor
annan, sem var svo sem að vonum,
í Ijósi hins gjörólíka menntunarlega
bakgrunns og uppeldis í listinni.
Einnig að ég var hallur undir hið
óhlutbundna, en sjómaðurinn vígð-
ur hlutvöktum minnum átaka við
ægi.
Skiljanlega bar rýni mín
þessum andstæðum vitni
framan af, og álit sjómanns-
ins þar af leiðandi ekki mik-
ið á skrifunum, frekar en annaira
skuggabaldra er fjölluðu um fram-
kvæmdir hans á listasviði. En svo
brá við að einn góðan veðurdag bar
fyrir sjónir rýnisins sýningu sem
kom honum í opna skjöldu, svo sem
gat að lesa í umsögn hans. Frétti
mánuðum seinna úti í Kóngsins
Kaupinhavn, að listamaðurinn hefði
í því tilefni sagt við íslenzkan
starfsbróður í móttöku nokkurri í
borginni: „Bragi er ekki jafn vitlaus
og ég hélt“!
Mér var skemmt, en svona geng-
ur þetta til í myndlistinni og má
vera eðlilegt. Þá áttu eftir að líða
nokkur ár áður en við Sveinn urð-
uðum málkunnugir, rétt blimskökk-
uðum augunum kunnuglega hvor á
annan á fórnum vegi og mannamót-
um, og enn fleiri ár þar til við urð-
um góðkunningjar.
Minna en áratugur er
þannig frá því Sveinn
bauð mér í stóra jepp-
anum sínum í Krýsu-
víkina, að skoða óðal sitt og afurð-
ir myndræns pataldurs. Sagði á
leiðinni ýmsar furðusögur af merki-
legum mannlífskvistum skrímslum
og kennileitum. Áði um stund á
Innristapa, Stefánshöfða, við Kleif-
arvatn, svo hann gæti komið til
skila sögu af Stefáni Stefánssyni,
sem lýðveldisárið lét dreifa ösku
jarðneskra leifa sinna þar í vatnið.
Falleg saga en athöfnin þótti giska
skondin á sínum tíma og alveg tek-
ið fyrir að slíkt gæti endurtekið sig.
Er á áfangastað kom reyndist
Sveinn ólatur við að draga fram
myndverk sín, þannig að um síðir
hafði hann snúið flestu við í húsinu,
og áttum við langar samræður yfir
kaffi og góðum viðurgjörningi.
Glugguðum jafnframt í bækur og
sýningarskrár, gömul listtímarit
frá stríðsárunum sem Júlíana
Sveinsdóttir frænka hans hafði víst
einhvern tíman gefið honum, eða
hann erft eftir hana. Sótti ég í þau
ýmsan óvæntan og nytsaman fróð-
leik. Á bakaleiðinni var komið við á
heimili hans í Hafnarfirði, og þar
blasti við mér fjölþætt safn mynd-
verka keypt af öðrum málunim,
sem gerði mig forviða, því slík söfn-
unarárátta er næsta sjaldgæf með-
al hérlendra málai’a, nema um nána
félaga og samherja sé að ræða.
Eins og verða vill, þá menn
uppgötva yfirburði og
hollustu opinna skegg-
ræðna, ákváðum við að
endurtaka slíkar samverustundir
og vildi ég sértaklega endurgjalda
honum gestrisnina með spaghetti
og rauðvíni og ámálgaði það oft-
sinnis við hann er við hittumst.
Af því varð illu heilli ekki, fórst
fyrir, en við bundumst þó mun nán-
ari böndum er frá leið, því nú var
andrými okkar ógnað og báðir
harðir málsvarar málverksins. Hins
vegar skeði það einn dáindis sunnu-
dag á vori fyrir fáum árum, að þær
þokkafullu valkyrjur Svava og
Svala í listhúsinu Nýhöfn, tóku mig
óvænt í drossíuferð til Sveins í
Krýsuvíkina. Hafði listamaðurinn
stefnt þeim til sfldarfagnaðar og
þeim hugkvæmst fyrir einhverja
óræða skikkan að taka rýninn með
sér. Er sá dagur jafn hugstæður
þeim fyrri, þótt honum tengist allt
aðrir litir, því nú voru það margar
tegundir af sfld auk góðs mjaðar
sem á borðum voru. I það skiptið
var ei heldur vanrækt að snúa við
ábúðarmiklum flekum er stóðu í
röð uppi við alla veggi, fletta bók-
um og tímaritum né rýna í uppi-
hangandi skilirí húsráðandans.
Þrenningin lék skiljanlega á als
oddi er lagt var úr hlaði síðdegis,
og á fögrum stað nálægt vatninu
miðleiðis var gerður nokkur stanz,
tiplað um stund eftir vinalegii
strandlengju mjúkra útlína. Jafn-
framt eyðilegum berangri, þar sem
fólk eins og samsamast tímalausri
eilífð.
s
Aseinni árum höfum við
Sveinn skiptst á póstkort-
um frá ferðalögum okkar
út í heim, hann jafnvel
sent mér línur upp á margar siður,
þar sem hlutirnir voru reifaðir á
þann umbúðalausa hátt sem ein-
kenndi allt atferli mannsins. Frá
Flórída móttók ég minnisstætt bréf
og stóð þar, að ferðalangurinn hefði
fengið nóg af skoðun listasafna stór-
borga, étið yfir sig og hann hættur,
sjálft mannlífið og náttúran væru
nú einu áhugasviðin. Þessi blóðríku
skrif voru ekki aðeins einstaklega
opinská, heldur báru þau í sér and-
blæ vinarþels og lífsfuna. Ennfrem-
ur ríkrar þarfar til að opna sál-
arkirnuna og losa um tilfinningar,
eiga eintal við einhvern um mál sem
á hjarta lágu þá og þá stundina, þótt
heimsálfur skildu. Sveinn var ekki
að leyna veikindum sínum, sem að
vísu öngruðu hann, en gerði það af
sömu óvflsemi og hann tók öllu öðru
sem að höndum bar.
Nú býður mér svo hugur, að eld-
skírnin á Halamiðum hafi hert og
styrkt manninn til átaka við sjói
lífsins, verið viti og birtugjafi á veg-
ferð hans allri. Málarinn Sveinn
Björnsson var hress og sterkur
persónuleiki sem lá ekki á skoðun-
um sínum, opinn, einlægur, lifandi
og herkinn til hins síðasta, eins og
undangengnar athafnir hans eru til
vitnis um. Vettvangur íslenzkrar
samtímalistai’ fátækari og mikill
sjónarsviptir að listamanninum.
Bragi Ásgeirsson
i
í
\
\
\
\
\
\
\
1
,
I
i
P
I