Morgunblaðið - 08.05.1997, Blaðsíða 58

58 FIMMTUDAGUR 8. MAÍ 1997
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
gátu feimnislaust látið gamminn
geisa um allt það sem kemur við
kvikuna.
Krýsuvík var vettvangur góðra
stunda þar sem Sveinn leiddi okkur
í sannleikann um málverkið og Jón
Leifs, samspil lita og tóna. Þar
gátum við í friði skoðað verk eins
ástsælasta listmálara þjóðarinnar
undir styrkri leiðsögn höfundar.
Við komum allir á opnunardegi
síðustu einkasýningar Sveins í
Gerðarsafni. Þar virtum við fýrir
okkur málverkin sem við þekktum
í listasafni sem hæfir slíkum lifs-
kúnstner sem Sveinn var.
Sveinn lét sér fátt óviðkomandi.
Hann smitaði okkur með mannbæt-
andi lífsspeki sem okkur tekst von-
andi að varðveita og miðla síðar til
yngri manna.
Kæru vinir, Dúddi, Lilja, Sveinn
Andri og fjölskylda, við vottum
okkar dýpstu samúð vegna fráfalls
Sveins Björnssonar listmálara.
Ari Edwald, Elfar Rúnarsson,
Guðmundur B. Óiafsson, Helgi
Jóhannesson, Jóhannes Albert
Sævarsson, Smári Hilmarsson,
Tómas Jónsson.
Kæri vinur.
Þá erum við einum færri í Út-
lagaflokknum. Þú ert farinn heim.
Nú er skarð fyrir skildi, þegar
flokksmaður fellur frá í 13 manna
skátaflokki.
Minningarnar hrannast upp,
enda engin furða eftir rúma 60 ára
vináttu, sem aldrei bar skugga á.
Við vorum ekki nærri alltaf sam-
mála en það bara styrkti vináttuna.
Þú komst til Eyja 8 ára gamall
með fjölskyldu þinni frá Skálum á
Langanesi og upp frá því hófst vin-
átta okkar.
Við gengum saman í skátafélag-
ið Faxa 1939, ég 13 og þú 14 ára.
Það undum við okkur vel við leik
og störf. En það var ekki til setunn-
ar boðið á þessum árum, lífsbarátt-
an var hörð og þú valdir að fara
til sjós. Þú sigldir milli Eyja og
Englands lengstan hluta af stríðsár-
unum á 60 tonna báti, Skaftfell-
ingi, og það hefur ekki verið alltaf
dans á rósum fýrir ykkur áhöfnina
í þessum ferðum í misjöfnum veð-
rum og á einu mesta hættusvæði á
styijaldarárunum, en harkan og
viljastyrkurinn var fyrir hendi. Við
fluttum svo samtímis úr Eyjum til
Reykjavíkur 1945, þú til að fara í
Stýrimannaskólann og ég í Loft-
skeytaskólann. Um haustið gengum
við svo saman í Útlaga og störfuð-
um þar alla tíð síðan.
Síðasti fundur okkar í flokknum
var núna 15. apríl, en þá var greini-
lega mikið af þér dregið.
Fljótt kom í ljós hjá þér list-
hneigð, þú teiknaðir og litaðir
margar fallegar myndir á barna-
skólaárum okkar, en þú lagðir þessa
iðkun af um tíma en byijaðir aftur
að mála upp úr 1950 og varst
óhræddur að prófa nýjar leiðir.
Við ræddum oft um list og lista-
stefnur og fyrir mörgum árum ságði
ég við þig að mér hefði líkað betur
hvernig þú málaðir áður en þú gerð-
ir nú. En þá sagðir þú. „Ég skal
segja þér, Bebbi, ég mála eins og
mér sýnist,“ og það hefur þú svo
sannarlega gert.
Þú hefur engan látið hafa áhrif
á þig og verið einn í þinni leit á
listabrautinni. Það kvöldar, Svenni,
þú ert kominn heim í örugga höfn
á undan áætlun og ég er þess full-
viss að hinn hæsti höfuðsmiður
hefur tekið vel á móti þér og hefur
ekkert við það að athuga, þótt þú
haldir áfram að mála eins og þér
sýnist.
Vertu margblessaður, vinur.
Þinn,
Berent.
Húsið í Krýsuvík, Sveinn á tröpp-
unum, skúlptúrar hans í garðinum,
Sveinn við eldhúsborðið, reykjandi
pípuna, hugsandi á svip. Að kvöldi
sama dags, að lokinni máltíð hjá
okkur Ingibjörgu, Sveinn sitjandi í
stofunni með stelpumar í fanginu,
*Ama Hrönn tortryggin en fann
hlýju og traust þegar á leið. Hún
og Bjösson urðu mestu mátar og
höfðu hvort gaman af öðru.
Ljósmyndir liggja fyrir framan
mig og rifja upp dagpart sem við
Sveinn Bjömsson áttum saman fýrir
tæpum tveimur mánuðum. Við fór-
um í Krýsuvík að líta eftir húsinu,
þá hafði lengi verið ófært þangað
og Sveinn orðinn óþolinmóður vegna
þess. Átti von á að mýs væru í gild-
mm hans en svo var ekki. Við létum
okkur hafa það að fara lengri leiðina
og fómm meðfram Hlíðarvatni. Það-
an á Sveinn góðar minningar. Um
kvöldið þáði Sveinn matarboð og sat
síðan hinn rólegasti hjá okkur vel
frameftir kvöldi.
Þegar hér var komið, duldist eng-
um þeim sem næst stóðu Sveini að
hann var fársjúkur en þetta kvöld
sá ég það blik í augum hans sem
fékk mig til að trúa því að hann
myndi sigrast á erfiðleikunum og
við ættum eftir að eiga fleiri slíkar
stundir saman. En í þetta sinn var
Sveinn að glíma við andstæðing sem
var ofjarl hans og var í fyrsta sinn
yfirbugaður. Það hafði svosem fyrr
verið reynt en ekki tekist.
Fleiri myndbrot með Sveini koma
fram í hugann, spjall yfir kaffíbolla
á lögreglustöðinni, ýmislegt rætt,
skoðanir skýrar og hvergi slegið
af, ilmur af pípureyk. Golf á Hval-
eyri með þeim bræðrum, Sveini og
Sæmundi, stundum þjarkað um
höggafjölda, sögð saga af holu í
Grindavík sem slegin var í einu
höggi. Fótboltaæfingar, lítið spáð í
vörnina en þeim mun meira í að
skora, kvartað yfir því að ekki
væri gefið á hann þótt hann væri
frír, ferð til Vestmannaeyja 1989
til að spila í landsmóti lögreglu-
manna í fótbolta, ógleymanleg öll-
um sem þar voru. Málningarvinna
með Agli í Krýsuvík, þarf að klá-
rast áður en fer að rigna, kjötsúpa
að hætti Sveins í kvöldmat, kaffí
og vindill á eftir. Loks síðasta minn-
ingin, undirbúningur málverkasýn-
ingar í Gerðarsafni og innilegt
faðmlag við opnun hennar.
Ég átti því láni að fagna að eiga
samleið með Sveini Björnssyni um
10 ára skeið. Við vorum vinnufélag-
ar og vinir og svo sannarlega sýndi
hann mér vinsemd. Vissi líka að
hann gat leitað til mín ef á þurfti
að halda. Sveini fannst reyndar erf-
itt að biðja um aðstoð, vildi ekki
vera upp á aðra kominn.
Öðrum en mér fer betur að lýsa
uppvexti Sveins, lífshlaupi hans og
afrekum á listasviðinu. Persónu-
töfrar hans og mannkostir hans
voru miklir, ég læt nægja að nefna
þann kost sem mér líkaði best í
fari Sveins, hann sagði sína mein-
ingu við hvern sem var, hátt settan
sem lágt og gekk hreint til verks.
Sagði oft það sem aðrir vildu sagt
hafa en höfðu ekki kjark til.
Við Ingibjörg, Ásta Björk og
Arna Hrönn þökkum Sveini sam-
fylgdina og sendum ástvinum hans
samúðarkveðjur. Blessuð sé minn-
ing Sveins Bjömssonar.
Árni Sigmundsson.
Það var á sólríkum morgni í maí
fyrir nær 40 árum að fundum okk-
ar Sveins bar fyrst saman og það
er aftur á sólríkum morgni í maí
að ég skrifa þessi kveðjuorð til þess
að þakka fyrir vináttu og samfylgd.
Með Sveini Bjömssyni er genginn
einn merkasti myndlistarmaður síð-
ustu áratuga á ísiandi. Hann náði
því sem flestir myndlistarmenn
keppa að, en fáum tekst að höndla,
en það er að ávinna sér persónuleg-
an stíl, sem alltaf þekkist og geng-
ur eins og rauður þráður gegnum
lífsverkið þótt viðfangsefnin séu af
ýmsum toga; jafnvel alveg ab-
strakt. Að sjáifsögðu átti Sveinn
sína áhrifavalda, einkum danska
málara sem hann kynntist á náms-
tíma sínum í „Akademíinu" í Kaup-
mannahöfn. En úr þessum áhrifum
tókst honum að vinna á þann hátt,
að þau urðu honum fremur styrkur
en íjötur. Myndheimur Sveins,
hvort sem hann var innan ramma
fantasíunnar eða byggður á endur-
minningum frá sjómennsku fyrr á
árum, var þar að auki alltaf reistur
meira á innsæi og tiifinningu bams-
ins en því lærða. Þetta sjálfsprottna
og innilega, sem í raun og veru er
andstæða við lærðar útlistanir, er
það sem gefur myndum Sveins
Björnssonar gildi. Honum tókst í
myndlist sinni að varðveita í sér
barnið og það er sjaldgæft; samt
er fráleitt að myndir hans flokkist
undir næva myndlist, sem svo er
nefnd. í beztu myndum Sveins er
eitthvað sem er og verður eilíft
undrunar- og aðdáunarefni.
Ég hygg að Listasafn íslands
hafi ekki áttað sig á, eða borið
gæfu til að koma auga á, list Sveins
Bjömssonar svo sem vert hefði ver-
ið. Aftur á móti er gleðilegt að sjá
ýmsar stórfenglegar myndir Sveins
í bönkum og fyrirtækjum. Fátt held
ég þó að hafi angrað Svein minna
en það, hvort einhvetjir fræðingar
kunnu að meta hann. Honum var
myndlistin ástríða; til hins síðasta
talaði hann um hvað það væri gam-
an að mála. Afköstin vom raunar
kapítuli út af fyrir sig og vitnuðu
bæði um ástríðuna og óvenjulegt
þrek. Fyrir um áratugi taldi hann
sig eiga um 1.500 myndir og þetta
tókst Sveini með fullri vinnu, enda
vildi hann fremur sjá sér og sínum
farborða þannig og hafa fullkomið
frelsi til þess að gera eins og hugur
hans og ástríða kaus í listinni. Að
selja mikið eða eignast peninga var
honum ekki keppikefli og dæmigert
þegar hann seldi eina og eina mynd,
að þá fór hann með andvirðið og
keypti eitthvað af öðrum málurum.
Á þann hátt tókst Sveini að koma
sér upp fjölbreyttu safni, sem sum-
part var á veggjunum heima hjá
honum í Köldukinninni og sumpart
í húsinu í Krýsuvík, sem var í raun-
inni annað heimili hans og vinnu-
staður.
í hlutverki lögreglumannsins
kynntist ég Sveini ekki, en mikið
orð fór af árangri hans þar og tök-
um hans á því að upplýsa mál. Fljótt
á litið mætti ætla að það hlutverk
hæfði illa viðkvæmum listamanni
og viðkvæmnin var vissulega fyrir
hendi, því án hennar nær enginn
árangri í neinni list. Saga sem
Sveinn sagði mér sjálfur, lýsir hon-
um vel í þessu hlutverki. Afar erfið-
ur ungur maður hafði brotið af sér
og kostaði það Svein töluvert harð-
fylgi að fá hann til að játa. Jafn-
framt gerðist það, sem kannski
kemur undarlega fyrir sjónir, að
ungi maðurinn fékk mikið traust á
rannsóknarmanninum. Að lokinni
afplánun á Litla Hrauni fór hann
beina leið á fund Sveins til að ráð-
færa sig við hann. Taldi hann sig
eiga möguleika á vinnu á Akur-
eyri, en hann ætti ekki einu sinni
fyrir farinu norður. Skemmst er frá
því að segja að Sveinn borgaði úr
eigin vasa fargjaldið og lét hann
þar að auki hafa upphæð sem átti
að geta enst honum út mánuðinn.
Bað hann svo bara að borga sér
þetta þegar hann væri búinn að
koma undir sig fótunum. Skemmst
er frá því að segja, að nokkrum
mánuðum síðar borgaði maðurinn
skuld sína, kominn í fasta vinnu
og að öllu leyti á græna grein.
Þriðja hlutverk Sveins var sjó-
mennska á togurum fyrr á ævinni.
Það varð honum verðmætt í mynd-
listinni síðar meir; þegar hann gat
ausið úr brunni persónulegrar
reynslu í mörgum og mögnuðum
myndum af sjónum. Hann fjarlægð-
ist þó hlutveruleikann með aldrinum
og hélt fyrst inn á lendur skáldskap-
arins í myndlistinni, þar sem Kiýsu-
víkurmadonna horfír með alltsjáandi
augum sínum á físka sem fljúga og
báta sem eru ekki af þessum heimi.
Það skáldskaparlega í myndlist
Sveins náði að mínu mati hæst í
myndröð með handskrifuðum ljóðum
Matthíasar Johannessen; margar
þeirra eru hreinar perlur. Öll þekkj-
anleg fyrirbæri voru hinsvegar á bak
og burt í myndum síðustu ára og í
þá veru voru málverkin á síðustu
sýningu Sveins í Gerðarsafni. Hann
var heillaður af áhrifamætti litanna
og lét þá kallast á sterklega; þróttur-
inn í áferðinni hélzt til hinstu mynd-
ar, þótt kraftar og úthald hefðu
dvínað. Það hafði verið markmið
Sveins að koma þessari sýningu
upp, enda þótt hann væri dauðsjúk-
ur. Þar stóð hann eins lengi og stætt
var í anda þeirra garpa úr fornum
sögum, sem aldrei bognuðu og helzt
vildu deyja standandi.
Að jafnaði er talið að menn hafi
lokið hlutverki sínu 72 ára. Um
Svein Björnsson má aftur á móti
segja, að það er stór skaði fyrir
íslenzka myndlist, að hann er allur.
Miðað við kraft hans og ástríðuna
sem aldrei kulnaði, hefði hann get-
að átt verðmætan áratug eftir við
listsköpun sína. Mikil eftirsjá er og
í því að geta ekki notið samfylgdar
hans og hressandi nærveru. Um
árabil hafði Sveinn alið með sér
þann draum að fá lóð uppi á hæð-
inni ofan við kirkjugarðinn í Hafn-
arfirði og byggja þar stóran skála
yfír eitthvað af þeim fjölda mynda
sinna sem varðveittar eru í geymsl-
um og enginn sér. Hann var tilbú-
inn til þess að selja húsið sitt og
fórna öllu tiltæku fyrir þessa hug-
sjón. Vonandi bera Hafnfirðingar
gæfu til að hrinda henni í fram-
kvæmd þótt síðar verði.
Við Jóhanna þökkum fyrir
ánægjulegar stundir með Sveini og
Birgittu hér heima, á Kanaríeyjum
og í Krýsuvík.
Gísli Sigurðsson.
Þá hefur lífsbók Sveins Björns-
sonar verið lokað en í hugum þeirra
sem áttu Svein að vini og vinnufé-
laga lifir mynd af manni sem verð-
ur okkur afar hugstæð. Sveinn var
sérstakur maður um margt. Við
fyrstu kynni var hann hijúfur en
undir þessu yfirbragði bjó við-
kvæmni og hlýja. Sveinn var ófeim-
inn við að setja fram sínar skoðan-
ir þó þær féllu ekki ávallt í góðan
jarðveg og var þá sama hvort hann
var að ræða um málefni sem voru
honum hugleikin, málaralistina,
lögreglumál eða önnur mál sem
voru efst á baugi á hveijum tíma.
Sveinn lagði mikla áherslu á það
að hlúa vel að barninu í sjálfum sér
og sagðist sækja þangað hugmynd-
ir að ýmsu í sinni list. Sveinn fór
ekki varhluta af því í sínu uppeldi
að iifa við þröngan kost og vitnaði
oft til þess hversu mikla virðingu
hann bar fyrir móður sinni sem ól
hann upp ásamt systkinum hans,
fyrst á Skálum á Langanesi og síð-
an í Vestmannaeyjum. Ekki er að
efa að lífsbarátta þess tíma hafi
sett mark á Svein.
Sveinn var sjómaður á sínum
yngri árum og tók stýrimannapróf
frá Sjómannaskólanum en mesta
hluta sinnar starfsævi eyddi hann í
lögreglunni í Hafnarfirði eða í rúm
40 ár. Lengst af þeim tíma starfaði
hann sem rannsóknarlögreglumaður
og sem yfirlögregluþjónn. Margar
skondnar sögur eru til af Sveini úr
starfinu sem ekki verða sagðar hér,
en munu lifa með vinnufélögum um
ókomin ár. Hann gat verið hnyttinn
í tilsvörum og átti það til að gefa
mönnum sem höfðu lent af braut
réttvísinnar föðurlegar ábendingar
með tilvitnunum til bókmennta.
Sveinn var áhugasamur um það
að lögreglumenn iðkuðu holla og
góða hreyfíngu og var frumkvöðull
þess að lögreglumenn færu að etja
kappi í íþróttum. Hann var mikill
áhugamaður um knattspyrnu og
stóð fyrir fyrsta innanhússmóti lög-
reglumanna í þeirri íþróttagrein og
var það haldið í Hafnarfirði. Hann
var sjálfur þátttakandi langt fram
eftir sjötugsaldrinum og minnast
menn hans létts á velli með háum
hnjályftum eftir að hann hafði sett
mark hjá andstæðingunum, þótt
einhveijum áratugum væru yngri
en kempan. Gjarnan féllu þá léttar
athugasemdir til viðstaddra um feg-
urð marksins. Daginn sem Sveinn
er jarðsettur verður sett innanhúss-
mót lögreglumanna í knattspyrnu
og bið ég lögreglumenn að minnast
þessa fallna félaga með þeim létt-
leika og skemmtun sem hann hafði
af þátttöku í þessum mótum.
Sveinn hafði ánægju af fleiri
íþróttum og á seinni árum var hann
virkur þátttakandi í golfi. Gaman
var að heyra hann segja frá keppni
við einstaka vinnufélaga og bræður
slna.
Skemmtileg saga er til af Sveini
þegar hann var að hefja þátttöku
í þessari íþrótt. Eitthvað hafði hann
villst af leið eins og oft kemur fyr-
ir nýliða og var búinn að stilla upp
og ætlaði að slá. Þá segir einhver:
„Sveinn, þú átt ekki að slá í þessa
átt.“ Ekki stóð á svari hjá Sveini:
„Ég slæ eins og mér sýnist."
Sveinn stundaði málaralistina af
miklum eldmóð og setti upp sýningu
í Gerðarsafni í Kópavogi 5. apríl
síðastliðinn. Sveinn var allur daginn
eftir að sýningunni lauk. Sveinn
Björnsson var einstakur í sinni list-
sköpun. Hann fór ekki troðnar slóð-
ir og var þar eins og á öðrum vett-
vangi ófeiminn að birta sínar hug-
smíðar og hirti ekki um hvað gagn-
rýnendur eða aðrir höfðu að segja
um verkin. Hann taldi það ekki
sjálfstæði í listinni að hlusta á ein-
hveija krítikera þegar listamenn
væru að skapa eigin hugsmíðar.
Hann neitaði því að listamenn
ættu að vinna verk sín eftir pönt-
un. Á sýningunni í Gerðarsafni kom
hann fólki á óvart eins og oft áður.
Hann var ávallt að leita eftir ein-
hveiju nýju og þar sýndi hann á
sér nýja hlið og þróun sem hann
hafði unnið að undanfarin misseri.
Hugverk Sveins Bjömssonar
munu lifa um ókomin ár.
Sveinn sagði að menn hefðu oft
undrast það hvað hann væri að
gera í lögreglunni og um leið að
fást við listina og hvers vegna hann
snéri sér ekki alfarið að listagyðj-
unni. Hann taldi það ekki skynsam-
legt, vinnan fjörgaði ímyndunarafl-
ið og verkin yrðu margbreytilegri.
í Krýsuvík hafði Sveinn aðstöðu
í rúmlega tvo áratugi. Þar er sá
staður sem var honum mjög kær.
Þar dvaldi hann langdvölum, sagð-
ist koma I bæinn til að kaupa í
matinn og skreppa í sund. í Krýsu-
vík hef ég átt margar ánægjustund-
ir með Sveini og þar kynntist ég
honum fyrst. Þau kynni urðu síðan
upphaf að kunningsskap og vináttu
sem ég tel hafa verið forréttindi
að njóta. Ég veit að Sveinn mat það
mikils að honum var gert kleift að
dvelja í Krýsuvík.
Þegar ég kynntist Sveini, hafði
hann misst eiginkonu sína, Sólveigu
Erlendsdóttur, langt um aldur fram.
Veikindi hennar höfðu sett mark á
Svein. Sveinn ræddi veikindi sín en
á honum var aldrei að heyra nokkra
uppgjöf og hann var með áætlanir
langt fram í tímann.
Síðastliðin ár var Birgitta Engil-
berts samferða Sveini í gegn um
lífið.
Ég vil fyrir hönd lögreglunnar
og sýslumannsembættisins í Hafn-
arfirði þakka Sveini Björnssyni
þjónustu I rúm 40 ár og vináttu og
tryggð sem hann hefur sýnt í gegn-
um árin.
Ástvinum Sveins Björnssonar eru
sendar samúðarkveðjur.
Ég og fjölskylda mín sendum
ástvinum Sveins Björnssonar sam-
úðarkveðjur og þökkum honum vin-
áttu og hlýhug. Far í friði, kæri
vinur.
Egill Bjarnason.
Málaranum Sveini Björnssyni var
annt um harðsoðna ímynd sína,
hann hafði gaman af að tala stór-
karlalega um sjómennskuna, marg-
háttuð afskipti af ýmsum delíkvent-
um, og vankanta á þjóðfélaginu,
sendi blöðunum iðulega ýmsar
brýningar þar að lútandi. Sömuleið-
is voru málverk hans mikil fyrir
sér, ágeng, á stundum allt að því
hranaleg.
En engum þeim sem dvaldist með
Sveini part úr degi í Krýsuvík duld-
ist viðkvæm og elskuleg lund þess
sem þar hafði tekið sér bólfestu í
bláu húsi gegnt rauðum og kísilgul-
um fjallsrana. Þar birtist mönnum
náttúrubarn með augun uppfuli af
himinblárri spurn, þar var skimað
eftir ýmsum dyntum birtunnar í
fjöllunum I kring, árstíðabundnum
breytingum á grösum jarðar og
hreyfingu á fuglum. Og í Krýsuvík
varð gesturinn þess áskynja að allt
að því ójarðneskir litimir í málverk-
um Sveins og undarlegar verurnar
sem birtust þar voru ekki einskær
hugarburður, heldur aðeins að hluta