Morgunblaðið - 08.05.1997, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
FIMMTUDAGUR 8. MAÍ1997 39
ÞJOÐARSKOMM
VIÐ HVALFJÖRÐ
UMRÆÐUM um stóriðju við
Hvalfjörð er ekki lokið, þó að
stjórnvöld láti sem ekkert sé og
starfi eins og naut í flagi, þótt
Alþingi hafi ekki afgreitt málið.
Alþingismenn, sveitarstjórnar-
menn á svæðinu, starfsmenn Holl-
ustuverndar ríkisins, Skipulags
ríkisins og iðnaðar- og umhverfis-
ráðuneytis viðurkenna í orði að
ekki hafi verið staðið rétt að mál-
um og þessi staðsetning stóriðju
sé óheppileg. Af hvetju er stað-
setningunni ekki breytt? Af hveiju
var þessari staðsetningu lofað
áður en formlegum atriðum máls-
ins var lokið?
Kjósverjar og aðrir andmælend-
ur eru fórnarlömb óvandaðra
vinnubragða og skipulagsklúðurs
stjórnvalda. Lýðræðið er fótum
troðið, þó að ráðamenn segi að
allt hafi verið „löglegt". Lög rétt-
læta ekki rangar aðgerðir og
vinnubrögð.
Iðnaðarráðherra hrinti málinu
af stað og hefur reist sér framtíð-
ar minnisvarða við Hvalfjörð.
Hann ber ábyrgðina gagnvart íbú-
um þessa svæðis, gagnvart íbúum
þessa lands og kynslóðum framtíð-
arinnar.
Ófullnægjandi upplýsingar -
rangar ákvarðanir
Þær stofnanir sem að málinu
koma viðurkenna nauðsyn þess að
ýtarlegar og auðskildar upplýs-
ingar berist almenningi í tæka tíð
um fyrirætlanir stjórnvalda í
Grundartangamálinu og viður-
kenna jafnframt að mikið hafi
skort þar á, enda telur iðnaðarráð-
herra nauðsynlegt að kanna hug
Eyfirðinga til stóriðju áður en
frekari umhverfisrannsóknir eru
gerðar. Eitthvað hefur hann lært.
Ennþá verra er í Grundartangam-
álinu að þeir sem taka ákvarðanir
og eiga að bera ábyrgð, svo sem
alþingismenn, sveitarstjórnar-
menn og embættismenn fengu
ekki þær upplýsingar sem þurfti
til að ákvarðanir þeirra gætu talist
fullnægjandi og faglega ábyrgar.
Slíkar upplýsingar verða að byggj-
ast á faglegum forsendum en ekki
tilfinningum, gildismati og jafnvel
persónulegum skoðunum ein-
stakra embættismanna og stjórn-
málamanna.
Þrátt fyrir það er hvergi nokk-
urs staðar í opinberum gögnum
tölulegar upplýsingar um hugsan-
leg áhrif stóriðju á búskaparhætti,
atvinnulíf eða lífríki í Hvalfirði.
Aðeins að „ganga eigi fram af
mikilli nærfærni" og að mengun
sé „ásættanleg" eða „innan eðli-
legra marka“. Þá er fullyrt að
ekki sé skynsamlegt að nota vot-
hreinsibúnað vegna þess að þá
fari öll mengunin í sjóinn og eyði-
leggi fiskinn í Hvalfirðinum“.
Hvaðan hefur iðnaðarráðherra
þessar upplýsingar? (Viðtal á Stöð
2). Vothreinsibúnaður er notaður
með þurrhreinsibúnaði en ekki í
staðinn fyrir hann. Það á ekkert
af mengandi efnum að sleppa í
sjóinn. Það gleymdist að upplýsa
ráðherrann. Með notkun vot-
hreinsibúnaðar er hægt að hreinsa
um 90% af brennisteinstvíoxíðinu
og minnka það úr 17,0 kg/tonn
af áli í 1,9 kg/tonn af á!i. I þeim
7 álverum sem rekin eru í Noregi
er notaður vothreinsibúnaður og í
þessu eina sem rekið er í Svíþjóð.
Hugsanlega var vitað að ekki var
hægt að gera kröfur til Colombia
fyrirtækisins um að setja upp slík-
an búnað, vegna
þess hversu veik-
burða það er.
Það „gleymdist"
að rannsaka lífríkið
og kortleggja um-
hverfið áður en
ákvörðun um stað-
setningu var tekin.
í stað þess á að
rannsaka áhrifin
eftirá og halda fundi
með fólkinu. Það er
ekki hægt að kanna
áhrif á ástand lífrí-
kis ef það er ekki
þekkt áður en af-
leiðingin verður.
Umhverfisráðherra.
Kristján
Oddsson
Ólafur
Oddsson
Sé ástæða til að kanna betur jarð-
veg á Mýrunum vegna fyrirhug-
aðrar urðunar sorps, hvað þá með
Hvalfjörðinn?
Þeir sem tóku ákvörðunina telja
sig ekki þurfa að færa nein sér-
stök rök fyrir því, önnur en efna-
hags- og atvinnuleg, sem þó hafa
þær takmarkanir að ekki er bent
á aðra valkosti, hve mörgum störf-
um eða atvinnutækifærum er fórn-
að á svæðinu í staðinn né hver
þjóðhagslegur ávinningur er af því
annar en stundargróði. Sveitar-
stjórnarmenn ofan fjarðar hafa
Það „gleymdist“
að rannsaka lífríkið og
kortleggja umhverfið,
segja Kristján Odds-
son og Ólafur Odds-
son, áður en ákvörðun
um staðsetningu
var tekin.
ekki þurft að kynna sér málin,
heldur bergmála aðeins viðhorf
iðnaðarráðuneytisins, sem kom
með hugmyndina upphaflega, ekki
þeir.
Það kom skýrt fram á fundi sem
haldinn var í Fjölbrautaskólanum
á Akranesi 3. apríl sl. að einstakir
bæjarstjórnarmenn eru hreint ekki
vissir um að stóriðja sé besti val-
kosturinn og óskuðu beinlínis eftir
hugmyndum um aðra kosti, þar á
meðal Pétur Ottesen formaður at-
vinnumálanefndar Akranesbæjar.
Formaðurinn var einnig tilbúinn
til að stöðva rekstur álversins
kæmi í ljós að það spillti búskap
í Kjós.
Þeir standa hins vegar frammi
fyrir því nú að verja ákvörðunina
en fátt er um fagleg rök og skít-
kast og lítilsvirðingar í garð and-
mælenda álversins síðasta hálm-
stráið. M.ö.o. létu þeir iðnaðarráð-
herra draga sig í gildru flokkspóli-
tísks ofurmetnaðar og frumhlaups
Markaðsskrifstofu MIL, sem situr
uppi með loforð og skuldbindingar
gagnvart pappírsfyrirtæki sem
ekkert á. Þessum ákvörðunum
verður umhverfisráðherra einnig
að iúta. Mikil er ábyrgð iðnaðar-
ráðherra. Við óskum eftir opinberu
svari við því, hvenær fyrirtækinu
Colombia var lofað byggingarlóð
á Grundartanga, og með hvaða
skilyrðum.
Lýðræðið fótum troðið
í jafn viðkvæmu máli og þessu
er ekki nóg að byggja ákvarðanir
á pólitísku stjórnsýsluvaldi. Þegar
nánast 100% íbúa í Kjós og nokk-
ur fjöldi íbúa ofan fjarðar lýsa sig
mótfallin stóriðjurekstri á Grund-
artanga, þá á það að nægja til að
ákvörðun sé breytt. Strandlengja
Hvalfjarðar Kjósarmegin er mun
lengri en hinum megin, þar sem
vogar og víkur ganga inn í landið
með viðkvæmu lífríki, sem ber að
taka tillit til. Svokallaður meiri-
hluti íbúa ofan fjarðar hefur engan
rétt til að taka ákvarðanir um mál
sem hafa jafn mikil áhrif á aðra
íbúa svæðisins. Líta verður á lífið
beggja vegna fjarðar sem jafn
mikilvægt og rétt íbúa jafn sterk-
an. Vægi atkvæða ræðst ekki af
fjölda þeirra. Það, að ekki ríkir
sátt um málið, er nægjanlegt til
að hætt verði við frekari uppbygg-
ingu stóriðju þar, strax. Náttúran
á að njóta vafans.
Sjö járnblendiverksmiðjur
að stærð
Allir sem ekið hafa um Hvalfjörð
þekkja Járnblendiverksmiðjuna.
Verði af byggingu 180.000. tonna
álvers mun það verða á stærð við
7 járnblendiverksmiðjur. Auk þess
á eftir að stækka Járnblendið um
meira en helming. Það eiga margir
eftir að hrökkva við, m.a. þeir sem
tóku ákvörðunina. Álverið í
Straumsvík er 60.000. tonn.
Skógrækt
og stóriðja
Sem kunnugt er hefur ríkis-
stjórnin ákveðið að verja fram til
aidamóta um 450 millj. kr. til land-
græðslu og skógræktar til að
greiða hluta af alþjóðlegri skuld
landsins vegna koltvísýringsmeng-
unar.
Skógræktar- og landgræðslu-
menn mótmæla ekki stóriðju m.a.
vegna þess að hún gefur von um
meira flármagn. Ekki einu sinni
þeir sem standa að skógrækt í
Hvalfirði og eiga fjárhagslegra
hagsmuna að gæta. Þannig hefur
stjórnvöldum tekist að tryggja
stuðning þess hóps við stóriðju-
framkvæmdir sínar.
í Hvalfirði stunda skógræktarfé-
lögin í Reykjavík, Kópavogi, Mos-
fellsbæ, Kjalarnesi og Kjós umtals-
verða skógrækt, ásamt Skógrækt
ríkisins og Landgræðslusjóði. Þar
er nú fyrirhuguð öflug jólatijáa-
rækt, enda hefur komið í ljós að
svæðið er einkar hagstætt til slíkr-
ar ræktunar.
Útblástur frá stóriðju er óheppi-
legur fyrir tijáplöntur og er stórt
vandamál víða í Evrópu, einkum
fyrir sígrænar plöntur.
Þá er þeirra ógetið sem stunda
skógrækt á Hvalfjarðarströnd, í
Svínadal og Skorradal, sem er eitt
besta samfellda skógræktarsvæði
landsins.
Það er til lítils að gróðursetja tré
til að minnka mengun ef þau geta
ekki lifað vegna mengunar. Við
eigum ekki að leika okkur að því
að búa til vandamál ef við höfum
þekkingu og vitsmuni til að koma
í veg fyrir þau.
Mengunarfjármagn vegna stór-
iðju á ekki að taka af almannafé,
heldur á að skattleggja þau fyrir-
tæki sem menguninni valda. Ein-
staklingum er ætlað að greiða fyr-
ir urðun á rafgeymum úr bílum
sínum en ef stóriðja gusar brenni-
steinssýru úr 15.000. rafgeymum
á dag út í loftið þarf ekki að greiða
neitt fyrir það, eins og fyrirhugað
er á Grundartanga.
Sjálfbær atvinna í hættu
Vaxtarbroddur íslensks landbún-
aðar felst m.a. í framleiðslu á lífræn-
um afurðum á sjálfbæran hátt. Slík-
an landbúnað er heppilegast að
stunda sem næst markaðnum til að
flutningsleiðir séu sem stystar. Með
lífrænum búskaparháttum sunnan
Skarðsheiðar og í Kjós er hægt að
auka arðsemi og fjölga störfum.
Leið stjómvalda til að réttlæta
landbúnað á afskekktum svæðum,
langt frá markaði, má auðvitað gera
með því að koma í veg fyrir að
hann sé hægt að stunda næst mark-
aðnum, en það er hvorki neytenda-
vænt né vistvænt.
Heimskur - heimskari...
Hugsanlega er það heimska að
láta sér detta í hug að stjórnvöld
breyti ákvörðun sinni í þessu máli.
Það má þó teljast enn meiri
heimska og jafnframt þröngsýni
að taka hvorki tillit til íbúa svæðis-
ins né þeirra náttúruauðlinda sem
þar eru. Beri sá ábyrgð sem á held-
ur í nútíð og framtíð. Vonandi verð-
ur hægt að gera þann aðila skaða-
bótaskyldan gagnvart þeim fjöl-
mörgu sem eiga eftir að líða fyrir
stóriðju á Grundartanga.
Stækkun Járnblendisins
og ekki meir
Eftir að ákvörðun um breytingu
á eignarhaldi í Járnblendinu var
tekin og áform Elkem um stækkun
verksmiðjunnar kynnt, er ljóst að
allar forsendur fyrir rekstri álvers
á þessum stað eru brostnar, hafi
þær nokkurn tímann verið til stað-
ar. Vegna þess að sú verksmiðja
er risin, eru íbúar svæðisins tilbún-
ari til viðræðu um stækkun hennar
en byggingu nýrrar. Það skilja allir
að það skiptir máli að rekstrarein-
ingin sé hagstæð. Við munum gera
kröfur um aukinn hreinsibúnað og
mengunarvarnir. Rannsaka þarf
lífríkið á svæðinu ýtarlega áður en
til stækkunar kemur og meta
áhættuþætti og auka mengunareft-
irlit.
Þessar ákvarðanir þarf að taka
í samvinnu við íbúa svæðisins, þar
sem þeir eru formlegir þátttakend-
ur. Ekki tilkynna þær eftirá.
Kristján er bóndi á
Neðra-Hálsi í Kjós.
Ólafur er sumarbúi í Kjós og
starfsmaður Skógræktar ríkisins.
Auglýsendur a
breyttan stólafrest
á atvinnu-, rað- og smáauglýsingum
sem eiga að birtast í sunnudagsblaðinu
Auglýsingatexta og/eða tilbúnum atvinnu-, rað- og smáauglýsingum sem
eiga að birtast í sunnudagsblaðinu, þarf að skila fyrir kl. 12 á föstudögum.
Auglýsingadeild
Sími 569 11 11 * Símbréf 569 11 10 • Netfang: augl@mbl.is