Morgunblaðið - 08.05.1997, Blaðsíða 56

56 FIMMTUDAGUR 8. MAÍ 1997
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
SVEINN BJÖRNSSON
+ Sveinn M. Björnsson
fæddist á Skálum á
Langanesi 19. febrúar
1925. Hann lést á Land-
spítalanum 28. apríl síð-
astliðinn. Foreldrar
hans voru hjónin Sigur-
veig G. Sveinsdóttir,
fædd í Reykjavík 10.1.
1887, d. 21.3. 1972, en
fluttist fæðingarár sitt
til Vestmannaeyja, þar
sem hún ólst upp. Sigur-
veig var tvígift, en eign-
aðist börn með þremur
mönnum. Áður en hún
giftist eignaðist hún
Baldur, f. 22.10. 1910,
með Sigfúsi Johnsen, f.
28.3. 1886, d. 9.1. 1974.
Fyrri maður Sigurveig-
ar var Hans Hermann
Wilhelm Isebarn, f. 12.5.
1894, d.26.6. 1974. Með
honum eignast hún þrjú
börn: Clöru Guðrúnu, f.
26.2. 1914, d. 29.10. 1987, Ing-
ólf, f. 14.10. 1915, og Júlíönu,
f. 20.1. 1917. Fjölskyldan bjó í
Noregi á árum heimsstyijaldar-
innar fyrri. Leiðir Sigurveigar
og Isebarn skildu eftir stríðið
og kom Sigurveig heim til ís-
lands árið 1919, en Isebarn
neyddist til að setjast að í
Þýskalandi. Nokkrum árum síð-
ar kynnist Sigurveig Birni Sæ-
Á kveðjustund við lífsins leiðaskil
er litið yfir genpar ævislóðir.
Og þó að riki hryggð og harmaspil
er hlýtt og bjart við minninganna glóðir.
Góðan vin og frænda kveðjum klökk
það koma í hugann ótal fagrar myndir.
Fyrir kynnin hljóttu hjartans þökk
svo hrein og tær sem öræfanna lindir.
Hvað sem býr á bak við lífsins tjöld
þú bregður pensli og mótar hugans drauma.
Er sérðu glitra ljóssins litafjöld
í landi himinblárra orkustrauma.
(Þorfínnur Jónsson)
í dag kveðjum við kæran vin og
föðurbróður, Svein Björnsson list-
málara. í huganum ríkir sorg og
söknuður í hjarta.
Sveinn fæddist á Skálum á
Langanesi 19. febrúar 1925, næst-
elstur fimm barna sem afi minn,
Björn Sæmundsson og amma, Sig-
urveig Sveinsdóttir, eignuðust þar,
en þau voru auk Sveins, Bryndís,
Sæmundur, Elín og Knútur. Áður
hafði gengið á ýmsu í lífi ömmu.
Hún eignaðist ung stúlka son utan
hjónabands og átti síðan þrjú börn
í hjónabandi sem upp úr slitnaði.
Atvinnuleysi og erfiðleikar lögðu
byggð í eyði á Skálum og svo fór
að leiðir skildu hjá þeim hjónum.
Amma hélt með börnin fimm til
Vestmannaeyja í apríl 1934 þar sem
móðir hennar, Guðrún Runólfsdóttir
skaut yfir þau skjólshúsi í sumar-
húsi sem hún átti. Þau Guðrún og
Sveinn Jónsson, faðir Sigurveigar,
höfðu þá slitið samvistum og stund-
aði Guðrún útgerð og fískvinnslu í
Eyjum, en Sveinn var fluttur til
Reykjavíkur og var þar bygginga-
meistari.
Sveinn M. Sveinsson, bróðir Sig-
urveigar, lét síðan byggja hús yfír
fjölskylduna og þar ólust þau systk-
inin upp hjá einstæðri móður. Hús-
ið nefndist þá Stremba og er í það
í brekkunni ofan við bæinn. Þó fjöi-
skyldan ætti þannig góða að voru
kjörin heldur kröpp, en þau lærðu
að bjarga sér með dugnaði, útsjón-
arsemi og umfram allt samheldni
og samhug, sem einkennt hefur
þennan systkinahóp allar götur síð-
an.
Sæmundur og Knútur settust á
skólabekk í Flensborg í Hafnarfírði
á árunum 1945 og 1946, en Sveinn
flutti síðastur bræðranna að heim-
an, enda elsti sonur og fyrirvinna.
Bryndís fór til ísafjarðar í vist til
elsta hálfbróður síns Baldurs John-
sen læknis og Elín til frænku sinn-
ar, Karólínu Guðmundsdóttur vefn-
aðarkonu í Reykjavík.
mundssyni, farandsala, f. 7.11.
1888, d. 24. 1. 1979, og fluttist
með honum norður á Langanes.
Þau eignuðust fimm börn. Þau
eru: Kristín Bryndís, f. 10.3.1924,
Sveinn, f. 19.2.1925, d. 28.4.1997,
Sæmundur, f. 31.10. 1926, Elín,
f. 24.7. 1928, og Knútur, f. 1.5.
1930.
Sveinn kvæntist Sólveigu S.
Erlendsdóttur frá Hafnarfirði, f.
Sveinn fór 14 ára til sjós og var
á ýmsum bátum og í stríðinu í físk-
flutningum á Skaftfellingi. Þegar
hann fluttist upp á land settist hann
í Stýrimannaskólann og lauk þaðan
fiskimannaprófí, en gerðist lög-
reglumaður og starfaði á þeim vett-
vangi þar til fyrir tveimur árum er
hann lét af starfí yfírlögregluþjóns
rannsóknarlögreglunnar í Haftiar-
fírði, fyrir aldurs sakir.
Enginn hefur skilið eða skilgreint
mannlegt eðli og að því eru engar
uppskriftir. En hvort sem það voru
þessar aðstæður í æsku sem ég hef
drepið á, eða eitthvað annað, þá er
það víst að Sveinn Bjömsson hafði
öðlast jámvilja og var slík ham-
hleypa til allra verka að illskiljan-
legt er hvernig einn maður gat
fengið öllu því áorkað sem hann
gerði. Hann vai einstaklega sjálf-
stæður í allri hugsun, hispurslaus
og hreinskilinn svo sumum þótti nóg
um. En undir bjó gott hjartalag og
löngun til að láta gott af sér leiða.
Sem dæmi má nefna að í starfi sínu
sem rannsóknarlögreglumaður
nægði honum ekki að upplýsa mál
og koma lögum yfir hina seku. Ef
í hlut áttu t.d. unglingar sem vom
að leiðast á glapstigu las hann þeim
pistilinn á þann hátt að þeir tóku
eftir og hugsuðu sinn gang.
Hið innra með Sveini bjó mikill
kraftur, næstum ofurmannlegur, og
hann braust út í myndlistinni.
Sveinn fór að tjá sína hugsun á
pappír og striga þegar hann var til
sjós. Reyndar er sú hneigð nokkuð
rík í hans fjölskyldu og fyrir sér
hafði hann móðursystur sína Júlí-
önu Sveinsdóttur, sem gert hafði
myndlistina að sínu ævistarfi. Nám
stundaði hann eitt ár við listaka-
demíuna í Kaupmannahöfn, - reif
sig upp frá húsbyggingu og öðm
dagsins amstri til að auka þekkingu
sína og víðsýni í listinni. Reyndar
er ekki á mínu færi að gera þeim
kjarna í lífi hans nein skil. En það
sem blasir við mér og öðmm í verk-
um hans er hinn sterki tjáningar-
kraftur og hið óbundna form sem
hann hefur skapað, einkum hin síð-
ari ár.
Þrátt fyrir alvarleg veikindi, sem
ljóst var hvert leiða mundu, stund-
aði hann hina eilífu leit og tjáði sig
í nýjum formum og með nýjum lit-
brigðum, af óbilandi elju. allt fram
undir hið síðasta. Og listsköpun
hans var hrein og ósvikin, hún var
hans á allan hátt, til orðin af innri
þörf en ekki til að mæta eftirspum.
Vissulega vonaðist hann eftir góð-
um viðtökum og síðasta sýning
hans í Gerðarsafni, sem lauk degin-
9.3.1930, d. 3.1.1982. Foreldrar
hennar voru Guðríður Sveins-
dóttir, húsmóðir, f. 27.3. 1898,
d. 25.5. 1988, og Erlendur Hall-
dórsson, brunavarnaeftirlits-
maður, f. 31.7. 1900, d. 10.5.
1980. Sveinn og Sólveig eignuð-
ust þijú börn. Þau eru: 1) Er-
lendur, f. 18.12. 1948, kona hans
er Ásdís Egilsdóttir og böm
þeirra: Hlín, f. 7.8. 1971, og
Hallur, f. 19.7. 1974. 2) Sveinn
Magnús, f. 26. 4. 1950, kona
hans er Guðrún Ágústa Kristj-
ánsdóttir. Þeirra böm em íris
(uppeldisdóttir Sveins), f. 8.11.
1967, Hildur, f. 5.4. 1978 , Júl-
íana, f. 15.2. 1990, ojg Sólveig
Katrín, f. 13.2. 1992. Aður hafði
Sveinn Magnús eignast eitt barn,
Ólaf Áma, f. 2.11. 1973. 3) Þórð-
ur Heimir, f. 20.5. 1963. Kona
hans er Sólveig Lilja Einarsdótt-
ir og bam þeirra er Sveinn
Andri Brimar, f. 5.2. 1989. Birg-
itta Engilberts, f. 4.11. 1934,
hefur verið lífsfömnautur
Sveins Björnssonar hin síðari ár.
Utför Sveins fer fram frá
Hallgrímskirkju á morgun,
föstudaginn 9. maí, og hefst
athöfnin klukkan 13.30. Jarð-
sett verður í Krýsuvíkurkirkju-
garði og um leið vígð ný altaris-
tafla eftir Svein í Krýsuvíkur-
kirkju, en kirkjan er í vörslu
þjóðminjavarðar.
um áður en hann lést, var frábær
endir á löngum sýningarferli, þar
sem vissulega höfðu skipst á skin
og skúrir.
Eg kynntist Sveini strax sem
barn, enda mikill samgangur milli
íjölskyldna okkar. Ég man að þá
bar ég fyrir honum óttablandna
virðingu, hann hafði svo sterk áhrif.
En alltaf var samt spennandi og
skemmtilegt að koma á heimili
þeirra hjóna Sveins og Sólveigar
og vinátta tókst á milli mín og sona
þeirra sem þá voru fæddir og á
mínu reki, þeirra Erlendar og
Sveins Magnúsar. Yngsti sonur
þeirra hjóna, Þórður, var þá ekki
fæddur.
Lifandi minningu á ég frá einu
sumrinu er fjölskyldur okkar slógu
upp tjöldum í Helgadal ofan Hafn-
arfjarðar, - ég mun hafa verið á
níunda eða tíunda ári. Þarna áttum
við dýrðardaga í frábæru veðri og
nutum lífsins í faðmi náttúrunnar.
Sveinn fór að sjálfsögðu með trönur
sínar upp í hraun og málaði. Ég fór
í humátt á eftir honum einn daginn
og fylgdist með álengdar hvemig á
striganum varð til falleg hraun-
mynd, hans upplifun og tjáning á
því sem fyrir augu bar. Ég fylltist
löngun til að geta tjáð og skapað
eins og hann, en eftir tilraunir sem
stóðu yfir í laumi í nokkur ár komst
ég að þeirri niðurstöðu að best
væri að láta kyrrt liggja.
Á síðustu árum höfum við átt
saman margar ánægjustundir, - á
golfvellinum, við bridsborðið og fjöl-
mörg önnur tækifæri og margar
skemmtilegar minningar eigum við
hjónin frá heimsóknum hans og vin-
konu, Birgittu Engilberts, á okkar
heimiii. Sameiginlegt áhugamál átt-
um Sveinn við þar sem Krísuvík er
annars vegar og gaman var að
heimsækja hann í Ráðsmannshúsið,
þar sem hann átti sér dvalarstað
og vinnustofu. Þar var hugur hans
hálfur hinn síðari ár og þar málaði
hann flestar sterkustu myndimar
sem sýndar voru á síðustu sýning-
unum.
Sveinn gekk ekki heill til skógar
hin síðustu ár. Líkaminn var hrjáð-
ur, en andinn var óbugaður. Að-
dáunarvert er hve æðrulaus hann
gekk sinn veg og naut ánægju-
stunda við leik og störf þrátt fyrir
stöðugt hnignandi heilsu. Hann
háði sína baráttu þó ekki einn, með
honum stóðu vinir og vandamenn.
Birgitta vinkona hans reyndist hon-
um traustur förunautur og hjálpar-
hella.
Við hjónin vottum sonum Sveins,
tengdadætrum, bamabörnum,
Birgittu, systkinum og öðram
vandamönnum og vinum innilega
samúð og óskum þeim Guðs bless-
unar. Söknuður okkar allra er sár,
en við varðveitum minningarnar og
þær lifa í myndunum hans. Blessuð
veri minning Sveins Björnssonar.
Eyjólfur Sæmundsson,
Gerður Sigurðardóttir.
Elsku bróðir minn er farinn frá
okkur og skilur eftir óskaplega
mikinn söknuð. Þótt við vissum að
hann var mikið veikur, var þessi
síðasta vika sem hann lifði mikið
áfall, ég gerði mér aldrei grein fyr-
ir að svona gæti farið og svona
fljótt, við erum víst aldrei viðbúin.
Hann var yndislega góður mað-
ur, vildi öllum vel, var alltaf hress
og kátur og hrókur alls fagnaðar
þar sem hann var.
Við ólumst upp í Vestmannaeyj-
um sem var alveg yndislegt og eig-
inlega mikil forréttindi, við elskum
öli eyjuna okkar.
Mamma var ein með okkur fímm
systkin svo bræður mínir fóra fljótt
að vinna fyrir heimilinu, fyrst
Sveinn, þá fjórtán ára gamall, og
Sæmundur fljótlega á eftir og þeir
létu mömmu fá allt sem þeir unnu
fyrir, lífsbaráttan var hörð, en
skemmtileg og við vorum fijáls og
lifðum dásamlega æsku uppi á
Strembu þar sem útsýnið var ægi-
fagurt yfír allar eyjarnar. En þar
sem enginn pabbi var á heimilinu
stóðum við systkinin þétt saman
og urðum við bundin sterkum bönd-
um sem alltaf hafa haldist, þótt
hver hafi farið sína leið. Sveinn
varð fljótt mjög listrænn og sá eitt-
hvað í öllu, hann var yndislega
hreinn og beinn og hafði orð á því
sem honum fannst, hann tók alltaf
eftir hvernig maður var klæddur
og hvernig höfuðfatið var. Þar sem
hann var í veislu í heimahúsi lét
hann alla skála fyrir húsmóðurinni
og þakka fyrir, hann hafði mikla
þörf fyrir að gleðja fólk og einnig
kom það fram í gjafmildi hans. Það
er svo margs að minnast sem ekki
verður skráð hér.
Sveinn hélt undanfarin ár þrett-
ándagleði heima hjá sér og lengi
var hann með jólatré eins og vora
í eldgamladaga sem hann tíndi lyng
á rétt fyrir jólin úti í guðsgrænni
náttúrunni en síðari ár keypti hann
sitt tré eins og aðrir, en eitt árið
var hann seinn fyrir og fékk tré sem
enginn vildi því það hafði tijá toppa.
En Sveini fannst það allt í Iagi og
tók það, og þegar við komum i
þrettándagleðina trónaði tréð hjá
honum með þremur glitrandi topp-
um, bláum, gulum og rauðum,
svona var Sveinn, sá eitthvað út
úr öllu.
Elsku bróðir, vertu þú sjálfur á
Guðsvegum, minningarnar mínar
munu alltaf lifa, þakka þér sam-
fylgdina.
Ég votta sonum hans, fjölskyld-
um og elsku Birgittu vinkonu hans
mína innilegustu samúð.
Elín Björnsdóttir.
Listamaðurinn hjartahlýi Sveinn
Björnsson er genginn til feðra
sinna. Andlát hans átti ekki að
koma á óvart þar sem Sveinn hafði
ekki gengið heill til skógar um all-
langt skeið. Hinsta sjúkrahúsdvölin
varð þó óvænt og snörp. Sveinn
Björnsson andaðist á Landspítal-
anum að kveldi 28. apríl síðastlið-
inn.
Svanasöngur Sveins Bjömssonar
var sýning í Gerðasafni sem lauk
daginn áður en hann lést. Þessi síð-
asta málverkasýning Sveins sýndi
ótvíræða stöðu hans í listinni eins
og hún var orðin, enn ein sönnun
þess hve miklum árangri hann hafði
náð. Hann var á hátindi ferils síns
þegar hann lést. Þróun hans í mynd-
listinni spannaði hálfa öld. I fyrstu
hefðbundnar teikningar en síðan
tók málverkið við. Hann notaði að-
allega olíuliti, en málaði þó einnig
með vatnslitum og pastel. Á tíma-
bili þreifaði hann sig áfram með
klippimyndum en snerti t.a.m. aldr-
ei á grafík. Um langt skeið málaði
Svein myndir sem sýndu sjómenn
að störfum og mótíf af landslagi
en skemmilegast þótti honum þó
að mála fantasíur. Framan af lista-
ferli sínum átti hann nokkuð undir
högg að sækja og öðlaðist ekki al-
menna viðurkenningu sem lista-
maður fyrr en hann stóð á fimm-
tugu. Ein eftirminnilegustu verk
hans síðustu ára eru myndir málað-
ar við ljóð Matthíasar Johannessen.
Þar tókst tveimur Jistamönnum að
spinna saman list orðsins og lita,
magnþrungin verk. Á allra síðustu
árum hvarf hann frá hefðbundnum
mótífum og málaði því sem næst
eingöngu abstraktion, óhlutbundin
verk, óvenju persónulegur stíll sem
að margra áliti skipuðu Sveini með-
al fremstu listamanna þjóðarinnar.
Hin nýrri málverk hans eru einstök.
Þar era það tök Sveins á viðfangs-
efninu og efnismeðferðin sem skapa
honum sérstöðu. Endurteknar lá-
réttar strokur þykkra olíulita með
spaða eru sérstaklega áleitnar og
krefjandi og fanga athygli áhorf-
andans. Hver stroka lifir sjálfstæðu
lífi á myndfletinum, ótrúlega ein-
falt form en um leið svo margrætt.
Allir sannir listamenn óttast
stöðnun, því er baráttan við formið
sífelld og endalaus. Leit Sveins að
nýsköpun listarinnar varð stöðug.
Hjá honum varð leiðin að þessu ein-
falda formi bæði löng og ströng en
leit hans bar árangur þótt hún tæki
tíma. Málverk Sveins Bjömssonar
eru einlæg og full af sköpunar- og
lífsgleði en umfram allt áhrifamik-
il, sum hver hreinustu perlur. Víða
í fyrirtækjum og stofnunum má sjá
stórar myndir eftir Svein og í Suð-
urbæjarlauginni í Hafnarfirði er
mikið mósaikverk. Alla tíð tókst
Sveini að skapa sér persónulegan
stíl. Myndir hans era auðþekktar,
breytir þá engu hvort um er að
ræða sjávarmynd, landslagsmynd
eða fantasíu. Þótt stílbrigðin séu
mörg leynir handbragðið sér ekki.
Myndimar hans Sveins munu lifa
áfram þótt listamaðurinn hafí verið
kallaður heim af velli um miðjan
dag.
Sveinn Björnsson var á fertugs-
aldri þegar hann hóf störf í lögregl-
unni í Hafnarfírði. Hann varð fljót-
lega varðstjóri þegar fjölgaði í liðinu
og sinnti síðan rannsóknarstörfum
í lögreglunni frá 1965. Tveim árum
síðar var rannsóknarlögreglan í
Hafnarfírði stofnuð. Var Sveinn
ráðinn yfirlögregluþjónn og til liðs
við hann komu þeir Jóhannes P.
Jónsson og Eðvar Ólafsson sem
störfuðu með Sveini óslitið fram til
1995 þegar Sveinn lét af störfum
fyrir aldurs sakir. Þá lauk nær
þriggja áratuga samstarfi. Þeir þre-
menningar unnu óvenju náið saman
og á milli starfsfélaganna sköpuð-
ust náin og góð tengsl. Samheldni
og ósérhlífni einkenndu störf þeirra
og þeim tókst að upplýsa mörg al-
varleg afbrot á þessum árum. Rétt-
arfarsbreytingar árið 1977 tak-
mörkuðu verksvið rannsóknarlög-
reglunnar í Hafnarfirði nokkuð en
fram að þeim tíma hafði þessi litla
liðsheild oft á tíðum vakið þjóðarat-
hygli fyrir störf sín.
Sveinn Björnsson var óvenjuleg-
ur lögreglumaður, laginn í sam-
skiptum við fólk og snjall yfirheyr-
andi. Hann sá strax hvort viðmæ-
landinn var að segja sannleikann
eða leiða hann á villigötur. Með
einlægni tókst honum oft á tíðum
að fá hörðustu afbrotamenn til að
sjá að sér. Hann bar skynbragð á
hluti sem fæstir höfðu, eins konar
sjötta skilningarvitið, sem oft á tíð-
um hjálpaði honum í starfi. Hann
var góður leiðbeinandi og góður
yfirmaður. Hann þótti e.t.v. ekki
mjög formfastur embættismaður og
sjálfsagt kom hann yfirboðurum
sínum og ráðuneyti oft á óvart.
Hann lagði metnað sinn í að upp-
lýsa mál og leysa úr vandamálum
borgaranna. Sveinn rak stofnun
sína af ráðdeild og réttsýni og
gætti þess að réttur sökunautar
væri alltaf virtur. Hann átti gott
samstarf við lögreglumenn alls
staðar á landinu og fyrir honum
var borin virðing hvar sem hann fór.
Það var fyrir réttum 22 árum sem
kynni okkar Sveins Björnssonar
hófust. Hann hafði ráðið mig, há-