Morgunblaðið - 08.05.1997, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 8. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Kirkjan og Reykj avíkurborg
gera ýmislegt fyrir aldraða
ÉG TEL mig vera í
flokki Qöldans, sem
hefur sína barnatrú,
sæki sjaldan kirkju,
nema á stórhátíðum.
Ég viðurkenni það, að
þegar ég fer í kirkju
og hlusta þar á góða
ræðu og fallegan
kirkjusöng þá er ég,
eftir á, ánægður yfir
því að hafa notað þenn-
an tíma til góða fyrir
mig. En svo fer ég í
sama farið aftur og
hugsa lítið um þessi
mál. Núna síðustu árin,
eftir að ég komst í eft-
irlaunaflokkinn, fór ég
að taka eftir, - og taka þátt í því
félagsstarfi, sem kirkjan m.a. býður
upp á. Ég las það einhvers staðar,
að einn kirkjunnar maður hefði
kvartað yfir því við tónskáldið Jósep
Haydn, að kirkjumúsík hans væri
of glaðleg. Ég neita því ekki, svar-
aði Haydn, en þegar ég hugsa um
Drottin minn og Guð minn þá get
ég ekki að því gert að ég verð glað-
ur. Mér fannst þetta eftirtektarvert
svar, og fór að hugsa hvort nóg
væri gert af því að rækta gleðina
í trúnni eða samfara henni.
Ég er núna í Neskirkjusöfnuði
og mér hefur skilist að prestur
þeirrar kirkju geri meira af því en
flestir aðrir prestar að koma á safn-
aðarsamkomum utan hins hefð-
bundna messutíma. Þetta er fyrst
og fremst gert í þeim tilgangi að
laða fólk innan safnaðarins til að
koma saman, kynnast í samstarfi
og finna að það er, hver fyrir sig,
meðlimir í þessu kirkjufélagi.
Flesta eða alla daga
er eitthvað um að vera
innan kirkjunnar. A
virku dögunum eru t.d.
bama- og unglinga-
samkomur, mömmu-
morgunn, bænastundir
og fleira. Ég tek t.d
þátt í tvennu, sem þar
er gert fyrir eldri borg-
arana. í fyrsta lagi er
þar starfandi kór, fyrir
eldri meðlimi safnaðar-
ins, undir stjórn Ingu
Backman söngkonu og
Reynis Jónassonar
hljómlistarmanns. í
þessum kór eru ellilíf-
eyrisþegar. Sumir hafa
sungið í kirkjukórum áður, en þó
ekki allir. Þarna eru æfð þrí- og
fjórrödduð falleg lög og valin sálma-
Kirkjan vinnur gott
verk, segir Hans Jörg-
ensson, í safnaðar-
þjónustu við aldraða.
lög inn á milli. Fyrst og fremst eru
þetta ánægju- og gleðisamkomur
með þeim, sem gaman hafa af því
að syngja og kynnast góðu fólki.
Ég held að þetta sé eini kórinn, sem
kirkjufélag stendur að fyrir eldri
safnaðarmeðlimi sína. Ég segi ekki
að þetta sé neinn glæsikór, en þó
gerir hann ánægju við tilteknar
samkomur innan kirkjunnar og hjá
elli- og hjúkrunarstofnunum í borg-
inni og nágrenni hennar, - en söng-
ferðir eru farnar á slíka staði.
Auk þess að taka þátt í kórstarf-
inu hefi ég af og til sótt samkomur
fyrir aldraða innan kirkjunnar, sem
eru alla laugardaga. Þessar sam-
komur eru þannig, - að eftir að
samkoman er sett með nokkrum
vel völdum orðum, þá eru sungin
nokkur falleg lög, sem flestir
kunna, - en kirkjan hefur látið taka
saman myndarlega söngbók, með
almennum söngtextum, til að nota
við slíkar hátíða- og gleðistundir.
Svo eru á dagskrá skemmtiatriði
og eða fróðleikur um ýmis mál og
sungið inn á milli. Kaffi er fram-
reitt með miklum myndarbrag, sem
safnaðarkonur sjá um, og endað
með hátíðastund. Stundum er
brugðið út af þessu og farið í stutt-
ar ferðir innan borgarinnar eða
nágrennis til að heimsækja fyrir-
tæki eða stofnanir, eða koma á fal-
lega staði, njóta veitinga eða fá sér
kaffi saman.
Ég hefi orðið var. við það, að
hugarfar stjórnenda og gestanna
líka skapar kunningjatengsl milli
manna við að hittast á þessum sam-
komum, og auk þess bætir þessi
starfsemi viðhorfið til kirkjunnar
sjálfrar, skapar meiri vilja til þátt-
töku í hinu almenna helgihaldi inn-
an hennar. Við finnum að við erum
meðlimir í þessum kirkjusöfnuði.
Kirkjan vinnur gott verk þegar hún
stuðlar að vinskap innan safnaða
sinna. Ég trúi því, að þar sem kom-
ið er saman í vinsemd og gleði þar
sé Guð mitt á meðal okkar, fagni
með okkur í söng og gleðskap.
Eflaust er mikið af þessu fram-
kvæmt líka í öðrum söfnuðum, þó
að ég viti að aðstæður eru misjafn-
ar til svona aukastarfa og lítt fram-
kvæmanlegar víða, en ég tel þetta
framtak Neskirkju í safnaðarþjón-
ustu til fyrirmyndar og þess vegna
umtalsvert. En þetta starf innan
kirkjunnar er þó lítill hluti af því,
sem gert er fyrir okkur, gamla
fólkið, innan Reykjavíkur. Bylting
varð í ellimálunum þegar Elliheim-
ilið Grund var stofnað og í fram-
haldi af því var svo Hrafnista
stofnuð og síðan hjúkrunarheimilin
Skjól og Eir. Öryrkjabandalagið
má kannske líka telja þarna með,
þó það sé í sérflokki og fyrir fleiri
en gamalt fólk. Reykjavíkurborg
byijaði svo að byggja þjónustu-
íbúðir, leiguíbúðir, með þjónustu-
aðstöðu fyrir aldraða og þaðan
hefur þróast það þjónustufyrir-
komulag sem nú er mest starfrækt.
Vitað er að á Reykjavíkursvæð-
inu eru að hlutfalli til fleiri ellilíf-
eyrisþegar en annars staðar á land-
inu. Sjáanlegt var að þessi félaga-
samtök og Reykjavíkurborg gátu
ekki komið því í framkvæmd, sem
gera þurfti fyrir aldraða borgara.
Þá kom fram sú hugmynd að stofna
„Samtök aldraðra" til að byggja
söluíbúðir fyrir félaga sína. Þannig
hófst fyrsta bygging Samtakanna
við Akraland í Reykjavík. Reykja-
víkurborg kom svo síðar í samvinnu
við þetta félag og önnur er síðar
komu fram, og byggði í tengslum
við þær þjónustuaðstöðu og starf-
rækir þær með myndarbrag.
í þessum þjónustumiðstöðvum
er unnið mikið og gott starf á
ýmsum sviðum. Auk matsölu er
þarna unnið að allskonar handa-
vinnu, sem er kærkomið verkefni
fyrir marga. Og í tengslum við
handavinnuna eru þarna námskeið,
Hans
Jörgensson
sem margir nota sér, sem ekki
hafa áður átt kost á því að læra
það sem þar er kennt, þó löngun
til þess hafi verið fyrir hendi. Þarna
má sjá mikla vinnugleði.
Einnig eru þarna mikið stunduð
svokölluð afþreyingarverkefni,
mikið er spilað á spil, dans er
kenndur og æfður innan þjón-
ustumiðstöðvarinnar og einnig eru
kórar æfðir innan þjónustumið-
stöðvanna og líka sungið einraddað
í skipulögðum sönghópum. Nú hef-
ur einnig verið ráðinn prestur fyrir
þjónustumiðstöðvarnar, svo að nú
eru guðsþjónustur til skiptis á þess-
um stöðvum. Ég tel þetta mjög
gott að þarna skuli prestur vera
starfandi fyrir gamla fólkið, því
að hann gerir meira fyrir það en
að prédika, hann heimsækir þá,
sem sérstaka þörf hafa fyrir trúar-
aðstoð. Trúin og trúaraðstoð eru
viðkvæm mál og einstaklingsbund-
in, en þar þarf engu að síður að
koma til móts við þarfir gamla
fólksins, en á verklega sviðinu.
Þetta framtak að ráða prest til
þjónustumiðstöðvanna er mjög
gott mál.
Tímarnir hafa breyst mikið til
bóta, fyrir gamla fólkið hér í
Reykjavík og víðar á landinu síð-
ustu 20 - 30 árin. Þetta ber að
þakka áhuga einstakra hugsjóna-
manna og ráðandi mönnum
Reykjavíkurborgar og þjóðarinnar
í heild. En núna síðustu tvö árin
hefur mér fundist ráðamenn þjóð-
arinnar vilja draga úr aðstoðinni
við öryrkja og gamla fólkið. Ég tel
að þó mikið hafi áunnist í bættri
aðstoð við gamla fólkið, þá sé þar
hvergi hægt að tala um bruðl eða
misnotkun á almannafé heldur
nauðsynlegar framkvæmdir, sem
yngra fólkið á eftir að taka við og
njóta góðs af. Það sem gert er til
að öryrkjar og gamalt fólk geti Iif-
að sem sjálfstæðustu lífi er öllum
til góðs og þjóðinni til sóma.
Höfundur er skólastjóri.
Sálgæsla aldraðra
HÓPUR aldraðra,
þ.e. fólk 70 ára og
eldra, stækkar ört í
hinum vestræna heimi.
Betri aðbúnaður fólks
og framfarir í lækna-
vísindum eru meðal
þeirra þátta_ sem hafa
þar áhrif. í nýlegum
fréttaauka Ríkissjón-
varpsins um hag aldr-
aðra, kom fram að ver-
ið er að tala um 11%
íslensku þjóðarinnar.
Það að eldast hefur í
för með sér ýmsar
breytingar og fólk er
misvel undir það búið.
Stærsti sjúklingahóp-
urinn inni á sjúkrahúsum svo og
þeir sem njóta heimahjúkrunar og
heimilishjálpar eru aldraðir einstakl-
ingar. Margir samverkandi þættir
gera það að verkum að með hækk-
andi aldri minnkar mótstaða okkar
gegn sjúkdómum og þeir öldnu hafa
ekki þá krafta sem þeir yngri hafa
til _að betjast við illvíga sjúkdóma.
I starfí mínu sem hjúkrunarfræð-
ingur og djákni á Landspítalanum
í Reykjavík, hef ég starfað innan
öldrunardeilda _ sjúkrahússins við
sálgæslu m.a. í viðtölum mínum við
við fólk eru ákveðin andleg vanda-
mál áberandi algengust. 1) Kvíði.
2) Óöryggi. 3) Einmanaleiki. 4)
Þunglyndi. Kvíðinn og óöryggið
tengjast á margan hátt því þjóðfé-
lagsmunstri sem við búum við
þ.e.a.s. við höfum ekki úrræði til
að mæta þeim aukna fjölda sem
þarfnast þjónustu frá samfélaginu.
Heimahjúkrun og heimilishjálp
gegna stóru hlutverki en þar hefur
auknu álagi oft ekki verið hægt að
mæta og sífelldur niðurskurður und-
anfarið hefur bitnað mjög á þessari
þjónustu. Þegar fólk getur síðan
ekki verið heima hjá
sér, af hvaða orsökum
sem það nú er, verður
biðin eftir þjónustu eða
hjúkrunarrými oft löng
og ströng. Þá heflast
hjá mörgum síendur-
teknar innlagnir á
bráðasjúkrahúsin með
öllu því álagi sem það
er fyrir þessa einstakl-
inga. Einmanaleiki er
því miður alltof algeng-
ur meðal þessa hóps,
og þar eru ekki síður
þeir sem eiga stóra íjöl-
skyldu en hinir sem eru
einstæðingar. I þessum
hópi eru gjarnan ein-
staklingar sem hafa sig ekki út í
það að leita eftir félagsskap eða
hafa ekki fundið stað við hæfi. Þess-
Það að gera ævikvöld
aldraðra sem bezt er,
að mati Rósu
Kristjánsdóttur,
verðugt viðfangsefni.
ir einstaklingar þafnast mikillar
hvatningar og uppörvunar og jafn-
vel fylgdar í að taka fyrstu skrefin.
Fyrir aðra sem eru mjög heimakær-
ir er heimsóknarþjónusta t.d. frá
kirkjunni góður kostur, en heim-
sóknarþjónusta kirkjunnar hefur
verið að aukast mikið undanfarið
og gerir vonandi enn meir á næstu
mánuðum og árum. Þunglyndi er
örugglega oft afleiðing af þeim þátt-
um sem fyrr hafa verið nefndir,
einnig er mjög misjafnt hvemig fólk
tekur því að eldast, fólk er missátt
við þá staðreynd. Með því að hjálpa
fólki að takast á við þessar breyting-
ar og reyna að vekja upp jákvæða
umræðu og fá fólk til að horfa á
það sem er jákvætt við það að eld-
ast má örugglega breyta miklu. Það
er vissulega staðreynd og vert að
minna á það að mikill meirihluti
aldraðra býr við góðar aðstæður og
nýtur lífsins við góða andlega jafnt
sem líkamlega heilsu. Við sem störf-
um á sjúkrastofnunum erum að
sinna þeim hluta sem býr við sjúk-
legt ástand af einhveijum ástæðum.
Þegar við eldumst verður ákveðin
breyting á högum okkar, við verðum
fyrir ákveðnum missi, þ.e. líkamleg-
um, andlegum og ekki síst félags-
legum. Eins og fyrr hefur verið
nefnt minnkar getan til að mæta
líkamlegri vangetu, þ.e. sjúkdómum
ýmiskonar. Minnissjúkdómar eru
algengari með hækkuðum aldri,
geta og áhugi á að mæta nýjum
viðfangsefnum minnkar.
Helstu félagslegu
breytingarnar eru:
Ástvinamissir. Makamissir hefur
mjög svo víðtæk áhrif á líf fólks og
ekki síst þeirra öldnu. Það sem ger-
ir það, er að þegar árin færast yfir
eru börnin í flestum tilvikum flutt
að heiman og hjónin orðin ein aftur
og hafa meiri tíma fyrir hvort ann-
að. Þegar maki fellur frá er sá sem
eftir er orðinn einn og breytingin
því mjög víðtæk. Sagt hefur verið
að aðlögun eftir missi maka felist í
því að hefja nýtt líf! Það er mörgum
erfitt á efri árum, og hægara sagt
en gert þegar samveran við annan
einstakling hefur náð yfír jafnvel
hálfa öld. Sálgæsla er mjög nauð-
synleg þeim sem eftir lifa. Oft hafa
mikil og langvarandi veikindi sett
mark sitt á fólk, tilfinning eins og
sektarkennd er mjög rík, gerði ég
allt sem ég gat fyrir ástvin minn
Rósa
Kristjánsdóttir
eða hefði ég getað gert meira eða
eitthvað öðruvísi eru algengar
spurningar. Þessi sami hópur horfír
einnig á eftir vinum og samferða-
fólki sínu í gegnum árin hverfa á
braut og dauðinn og sorgin er þeim
ofarlega í huga.
Atvinnumissir. 011 vitum við að
það er frekar undantekning frá
hefðinni að fólk sé í vinnu eftir sjö-
tugt. Það að hætta að vinna ætti
að vera ferli sem fólk gæti aðlagast
á nokkrum árum, minnka vinnuna
smám saman þar til verklok svo
verða. Með þessu held ég að áfallið
verði minna, en það er staðreynd
að mörgum er það mjög sárt að
viðurkenna að þeir séu að ná þeim
aldri að komast á eftirlaun. Auðvit-
að eru aðstæður margra líka þannig
að þeir hafa tækifæri á að taka að
sér tiltekna vinnu þó aldur þeirra
sé yfir sjötugu. í fyrrnefndum
fréttaauka í Ríkissjónvarpinu fyrir
stuttu kom fram hjá einstaklingum
í Félagi eldri borgara að þeim væri
gert ókleift að stunda einhvetja
vinnu sem hefðu til þess heilsu og
tækifæri vegna skattastefnu ríkis-
stjómarinnar. „Við erum eins og
fangar,“ sagði einn þeirra og finnst
mér það dapurlegt að heyra. Þetta
er kynslóðin sem hefur gert þetta
land okkar að því sem það er í dag
og á skilið að vera tekið gott og gilt.
Missir þjóðfélagsstöðu. Sú stað-
reynd að vera kominn í þann hóp
sem almennt er nefndur ellilífeyrir-
þegi, er mjög erfitt að kyngja fyrir
marga. Þeir upplifa visst umburða-
lyndi við þennan hóp, en ekki þá
virðingu sem þetta fólk á skilda, sem
skilað hefur okkur sem yngri erum
afrakstur áratuga vinnu. Skyldi
aldrei hafa komið til tals að setja á
fót öldungaráð hér, sem væri okkur
yngri kynslóðinni til ráðgjafar?
Möguleikar minnka. Af mörgum
ástæðum sem áður hafa verið nefnd-
ir þ.e. andlegum, líkamlegum og
félagslegum ástæðum.
Hiutverkabreyting. Hinn aldni
verður í mörgum tilfellum þiggjandi
þjónustu ýmiskonar í stað þess að
vera veitandi eins og áður var. Þetta
sér maður sérstaklega þegar ein-
staklingur sem alltaf hefur séð um
sig að öllu leiti verður sjúkur og
þarf annað hvort tímabundið eða til
frambúðar að fá heimilisaðstoð eða
heimahjúkrun. Það er stórt skref
að taka og þarf að sýna fólki skiln-
ing og stuðning.
Fólki gengur mjög misjafnlega
að aðlaga sig nýjum aðstæðum, tak-
ast á við þessa þætti sem á undan
hafa verið nefndir. Við gerum mörg
hver ekki neinar ráðstafanir til að
mæta því sem við vitum að er óhjá-
kvæmilegt þ.e.a.s. við eldumst öll.
Hvernig getum við heilbrigðisstarfs-
fólk sem best mætt þessum einstakl-
ingum stutt það í gegnum þá erfið-
leika sem það margt á við að etja?
Frá mínum bæjardyrum séð er það
númer eitt að gera sér grein fyrir
þeim þáttum sem fyrr hafa verið
nefndir. Reyna að kynnast mann-
eskjunni sem á í hlut, úr hvaða
umhverfi kemur þessi ákveðni ein-
staklingur, hvernig hefur lífsstíll
hans verið og hvernig getum við
nýtt okkur þessar upplýsingar til
að bæta líðan hans. Mikið er rætt
um mikilvægi þess að líta á mann-
eskjuna sem heild, skoða persónu-
sögu fólks og lífshlaup og gera okk-
ur grein fyrir hveijar eru sterku
hliðar viðkomandi og hveijar veikar.
Þannig eigum við auðveldar með
að beina umönnun okkar að því að
styrkja þessa sterku þætti og draga
úr kvíða og óöryggi fólks. Mikilvægt
er að byggja upp góð tengsl milli
meðferðaraðila og skjólstæðingsins
og fjölskyldu hans. Til að þetta
áform takist sem best, er gott sam-
starf og gagnkvæm virðing mikil-
vægir þættir, jákvæðni í garð hinna
öldnu og að kærleikurinn til með-
bræðra okkar fái notið sín. Það að
gera ævikvöld aldraðra sem
ánægjulegast er að mínu mati verð-
ugt viðfangsefni.
Höfundur er Iijúkrunarfræðingur
og djákni á Landspítala.