Morgunblaðið - 23.05.1998, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Heildstæð Qöl-
skyldustefna
Á RÁÐSTEFNU um málefni
fjölskyldunnar í síðustu viku
kynnti ASÍ stefnu sambandsins í
jafnréttis- og fjölskyldumálum.
Stefnan hefur vakið athygli og fel-
ur í sér hugmyndir um heildstætt
réttindakerfí foreldra á vinnu-
markaði. Þessu framtaki ASI ber
að fagna. Jafnframt er mikilvægt
að umræðan haldi áfram, þannig að
þær hugmyndir sem fram hafa
komið nái sem mestum þroska. Við
þurfum að kynna okkur reynslu
annarra þjóða, tileinka okkur það
sem vel hefur tekist, en einnig að
læra af þeim mistökum sem gerð
hafa verið.
Margt bendir til þess að málefni
fjölskyldunnar verði efst á baugi í
næstu kjarasamningum. Þannig
hefur kjarabaráttan í nágranna-
löndunum að stórum hluta snúist
um fjölskyldutengd málefni á und-
anförnum árum. Bregðast þarf við
nýrri tækni, framþróun atvinnulífs-
ins og breyttum vinnuaðstæðum.
Mörg börn eru afskipt og kalla á
fleiri samverustundir með foreldr-
um. Jöfn staða kynjanna hvað
varðar atvinnu og heimili á enn
langt í land. Allt þetta kallar á
heildstæða endurskoðun á rétt-
indakerfi foreldra á vinnumarkaði,
auk þess sem nauðsynlegt er að
einfalda kerfið og samræma regl-
ur.
Dæmi um óánægju með stöðu
mála, ekki síst ungra foreldra, er
ágæt grein sem birtist hér í Morg-
unblaðinu laugardaginn 16. maí sl.
undir yfirskriftinni: „Opið bréf til
Geirs H. Haarde fjármál-
aráðherra". Höfundurinn er Egill
Ólafsson, blaðamaður, og lýsir
hann á gamansaman hátt því
mótlæti sem mætir nýbökuðum
tveggja barna fóður. Undirtónninn
er á hinn bóginn alvarlegur og
ætlað að vekja mig og aðra til um-
hugsunar um málefni fjölskyldunn-
ar. Um leið og ég þakka honum
greinina vil ég í stuttu máli koma
inn á nokkur þau atriði sem hann
nefnir, en sum þeirra voru einnig
til umfjöllunar á framangi-eindri
ráðstefnu ASI.
Fjölskyldugreiðslur
Fjölskyldugreiðslum Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík er
ætlað að tryggja jafnstöðu foreldra
hvað varðar ún-æði í umönnun
ungra bama. Þeim er jafnframt
ætlað að auka valfrelsi foreldra
þannig að þeir geti staðið að um-
önnun og uppeldi bama sinna eins
og best hentar, bæði þeim og börn-
unum. Til að gæta samræmis verða
þessar greiðslur að vera skatt-
skyldar hjá móttakandanum með
sambærilegum hætti og laun
þeirra sem hafa atvinnu af
barnaumönnun. Vilji foreldrar á
hinn bóginn nýta framlagið til að
borga öðrum laun fyrir umönnun
bama sinna þarf auðvitað að ganga
þannig frá málum að ekki verði um
tvísköttun að ræða.
Barnabætur
í tengslum við kjarasamninga
fyrir rúmu ári var barnabótakerf-
inu breytt og tóku breytingarnar
gildi í upphafi þessa árs. Almennu
barnabætumar og tekjutengdi
bamabótaaukinn vom sameinuð í
eitt tekjutengt bamabótakerfi.
Þetta þýðir að bætur þeirra sem
hafa háar tekjur lækka eða falla
niður, en bætur til tekjulágra ein-
staklinga hækka. Ekki er áætlað
að breytingin hafi áhrif á útgjöld
ríkissjóðs, en í fjárlögum 1998 eru
þau áætluð 4.500 m.kr. Hið nýja
bamabótakerfí var liður í þeiiri
ákvörðun ríkisstjórnarinnar að
lækka tekjuskattshlutfallið um 4%,
en síðasti áfangi þeirrar lækkunar
(1%) er fyrirhugaður 1. janúar á
næsta ári. Þannig haldast þessar
breytingai- í hendur og tryggja
fjölskyldum aukið ráðstöfunarfé,
bæði þeim sem eru með háar og
lágar tekjur.
Feðraorlof
í september á síðasta ári ákvað
ríkisstjórnin að veita feðmm í
starfi hjá ríkinu rétt til launa í
Allt þetta kallar á
heildstæða endur-
skoðun á réttindakerfí
foreldra á vinnu-
markaði, auk þess sem
nauðsynlegt er að ein-
falda kerfíð og sam-
ræma reglur, segir
Geir Hilmar Haarde
í svari sínu til Egils
Olafssonar blaða-
manns.
tveggja vikna fæðingarorlofi. Rétt-
urinn er óháður því hvort feðumir
eru í stéttarfélagi opinberra starfs-
manna eða í félagi sem tilheyrir al-
menna vinnumarkaðnum. Þeir eiga
rétt á dagvinnulaunum í tvær vikur
án skerðingar, en auk þess nýtur
faðir launa sem nema helmingi af
meðalyfirvinnu og vaktaálagi.
Leyfið hefur engin áhrif á rétt
móður til greiðslna í fæðingaror-
lofi.
í kjölfar þessa
samþykkti Reykjavík-
urborg sambærilegar
reglur. I desember
samþykkti Alþingi síð-
an frumvarp heil-
brigðisráðherra um
sjálfstæðan rétt feðra
á almenna vinnu-
markaðnum til
tveggja vikna fæðing-
arorlofs og hlutfalls-
lega sömu greiðslna
og til mæðra sem fá
fæðingarorlofsgreiðsl-
ur frá Trygginga-
stofnun ríkisins. Gert
er ráð fyrir að
kostnaður ríkissjóðs
af þessari réttarbót verði um 100
mkr. á ári. Ríkisstjórnin hefur
þannig tekið ákveðin skref sem
mikilvægt er að fylgja eftir.
Fæðingarorlof
Sérstakt feðraorlof er hluti af
stærra máli sem eru réttindi
mæðra, feðra og foreldra sameigin-
lega til fæðingarorlofs. Hér er mik-
ið verk óunnið hvað varðar einföld-
un og samræmingu um leið og
stefna ber að lengingu orlofsins og
gi-eiðslum til allra, bæði karla og
kvenna, í samræmi við laun. Þetta
kostar á hinn bóginn mikið fé og
þýðir óhjákvæmilega auknar álög-
ur á atvinnulífið.
Ýmislegt má gera til að draga úr
kostnaði og því brýnt að aðilar
vinnumarkaðarins nýti vel tímann
fram að næstu kjarasamningum í
þeim tilgangi að lágmarka hann.
Æskilegast væri að komast hjá
skattahækkunum og að það væru
fyrst og fremst aðilar sjálfir sem
stæðu undir kostnaðinum án beinn-
ar þátttöku ríkisins.
Án efa má mæta kostnaði at-
vinnulífsins vegna óhagræðis við
afleysingar eða fjarvistir starfs-
manna vegna töku fæðingarorlofs
að verulegu leyti með endurskipu-
lagningu og auknum sveigjanleika
t.d. hvað varðar vinnutíma og
starfssvið einstakra starfsmanna.
Launþegar verða að leggja sitt af
mörkum og sýna það í verki með
minni kröfum um launahækkanir.
Og kanna ber þann
möguleika að fela
tryggingafélögum að
ábyrgjast gi-eiðslur til
launamanns í fæðing-
arorlofi gegn samningi
um iðgjaldagreiðslu á
tilteknu tímabili
starfsævinnar. Með
sambærilegum hætti
og í lífeyrissjóðakerf-
inu gæti hluti af
iðgjaldinu farið til
samtryggingar og
hluti þess verið í formi
séreignar.
Sveigjanlegur
vinnumarkaður
Heildstæð fjölskyldustefna hefur
að markmiði að tryggja fólki aukna
möguleika og sveigjanleika til að
sinna þörfum fjölskyldunnar með
því að hverfa tímabundið frá vinnu.
Tilefnið getur verið af margvísleg-
um toga, t.d. fæðing eða veikindi í
fjölskyldunni, vilji til að sinna ungu
barni eða öldruðu foreldri, þörf
fyrir sumarfrí eða endurnýjaða
starfsorku í formi endurmenntun-
ar, svo nokkur dæmi séu nefnd. Til
að þessi stefna nái fram að ganga
þarf að vinna bug á hefðbundnum
viðhorfum til vinnunnar, m.a. þvi
að starfsævi hvers manns eigi að
spanna tiltekið aldursbil. Ég tek
með öðrum orðum undir þau
viðhorf foi’vera míns í starfi að
tryggja þurfi rétt einstaklingsins
til sveigjanlegra starfsloka. Jafn-
framt er ég þeirrar skoðunar að or-
lofsmálin verði að skoða í víðu sam-
hengi og athuga vel þann mögu-
leika að tvinna saman orlofsrétt-
indi sem fram til þessa hafa verið
hólfuð niður m.t.t. endunnenntun-
ar, fæðinga, veikinda og nauðsyn-
legrar hvíldar eða tilbreytingar og
svo framvegis.
íslenski vinnumarkaðurinn þarf
að geta þróast og staðist kröfur
framtíðarinnar. Til þess að svo
megi verða þarf að skapa fjölskyld-
unni betri skilyrði. Þegar upp er
staðið fer góður árangur í starfi
saman við gott fjölskyldulíf.
Höfundur er fjnrmnlaráðherra.
Geir Hilmar
Haarde
Fjaðrafok í friðlandi
AÐ UNDANFORNU hefur mik-
il umræða blossað upp um refi og
minka í friðlandinu á Homströnd-
um. Því miður hefur þessi umræða
verið mikið á tilfinningalegum nót-
um og þær litlu rannsóknarniður-
stöður sem til eru verið teygðar og
togaðar eftir því hvað hverjum hef-
ur hentað hverju sinni. Má segja að
þar hafi ein fjöður orðið að
nokkrum fuglabjörgum á stundum.
Veiðistjóri vill því koma hér á fram-
færi nokkrum staðreyndum í mál-
inu.
1. Refa- og minkaveiði var
stunduð í friðlandinu fram til ársins
1995. I greinargerð sem fylgir með
þingsályktunartillögunni segir
orðrétt: ,Árið 1985 var ákveðið að
friðlýsa svæðið norðvestan Skorar-
heiðar í N-ísafjarðarsýslu. Þar með
voru veiðar á ref og mink bannaðar
á svæðinu." Þetta er alrangt. Þess-
ar veiðar voru stundaðar allt til árs-
ins 1995. Eftirfarandi eru veiðitölur
fyrir þessi ár.
Ár Refir Minkar
1982 83 8
1983 87 17
1984 141 11
1985 112 7
1986 118 12
1987 63 9
1988 78 21
1989 26 16
1990 64 11
1991 185 18
1992 118 20
1993 126 15
1994 142 29
Þrátt fyrir mikla veiði á áninum
‘91-’94 fækkaði refum lítið í
friðlandinu. Árin 1989 og 1990 er
lægð í veiðum, en bæði þessi ár
geta veiðimenn um óvenjumikil
snjóalög.
Minkaveiðin er lítil og gæti
stafað af tvennu: 1) Minkar þrífast
illa í friðlandinu. 2) Lítil áhersla
lögð á að veiða minka. Það er líka
mjög óábyrgt að setja ref og mink
undir sama hatt hvað tjón varðar.
Að áliti veiðistjóra er minkurinn
mun meiri skaðvaldur, enda aðflutt
tegund og full ástæða til að halda
stofnstærð hans eins langt niðri og
kostur er.
2. Hafa refir merktir í friðland-
inu veiðst utan þess? Sú þjóðsaga
að yrðlingar merktir í friðlandinu
hafi veiðst utan þess er mjög
lífseig, svo lífseig að sjálft Búnaðar-
samband Vestfjarða tekur hana
trúanlega svo vitnað sé í skrif
þeirra í Vestra 2. apríl sl.: „... og
samkvæmt okkar heimildum hafa
þessir refir veiðst utan Vestfjarða-
kjálkans.“
Hæstvirtir þingmenn Vestfjarða
virðast því miður ekki hafa kynnt
sér staðreyndir því í þingsályktun-
artillögunni segir: „Hjarðir minka
og refa streyma suður Strandir og
inn í Djúp...“
Veiðistjóraembættinu barst
aldrei fyrirspurn varðandi þessi
mál hvorki frá Búnaðarsambandi
Vestfjarða né þingmönnum Vest-
fjarða. Hins vegar barst okkur fyr-
irspurn frá ísafjarðarbæ og fleiri
aðilum sem síðan gátu grundvallað
afstöðu sína á eftirfarandi stað-
reyndum:
Á árunum 1980-1983 stóð dr.
Páll Hersteinsson, fyrrverandi
(þáverandi) veiðistjóri og núverandi
prófessor í spendýrum við HI, fyrir
merkingum á yrðlingum og voru 33
yrðlingar merktir á Vestfjarða-
kjálka. Steggirnir ferðuðust að
meðaltali 24 km (lengst 59 km) en
læðurnar 20 km (lengst 39 km). Af
þessum 33 yrðlingum voni 10
merktir inni í friðlandinu á Horn-
ströndum og ferðuðust þeir sem
endurheimtust að meðaltali 9 km
(lengst 25 km) innan friðlandsins.
Yrðlingar sem voru merktir í
friðlandinu veiddust því ekki utan
þess.
Refir sem Páll Hersteinsson
merkti í Ófeigsfirði á sínum tíma
Málflutningur þeirra
sem berjast fyrir veið-
um í friðlandinu, segir
Aki Armann Jdnsson,
einkennist á þessari
stundu af upphrópun-
um og gífuryrðum.
ferðuðust einnig mjög lítið eða 25
km. Indriði Aðalsteinsson á Skjald-
fönn segir það staðfesta að refir séu
ekki átthagabundnir. Misjafnt er
hvaða skilningmenn leggja í hug-
takið „átthagabundin dýr“ en
spendýr sem aðeins ferðast fáeina
tugi km á lífsleiðinni teljast að mínu
mati heldur átthagabundin en hitt.
Hvort breyting hafi orðið á fari refa
við friðun skal ósagt látið því engar
rannsóknir liggja því til grundvall-
ar en í byrjun júní mun Páll Her-
steinsson á ný merkja refi í
friðlandinu og fylgjast með ferðum
þeirra. Nú kann einhver að mis-
skilja ofangreind skrif
og halda að veiðistjóri
sé þeirrar skoðunar að
refir fari alls ekki út úr
friðlandinu. Svo er
ekki heldur er ég að
vekja á því athygli að
rannsóknir fyrir friðun
benda til þess að svo sé
en rannsóknir eftir
friðun skorti. Skyn-
samlegra er að treysta
þekkingargi’unn okkar
áður en veiðar hefjast
því annars er t.d. ekki
hægt að meta árangur
veiða.
Vistfræði hefur
margar hliðar og er
rétt að benda á að dýrin gætu allt
eins leitað inn á friðlandið til þess
að fá að vera í friði.
3. Hefur fuglalífi hrakað í
friðlandinu á Hornströndum? Hér
skortir báglega rannsóknarniður-
stöður. Þegar friðlandið var stofnað
lagði þáverandi veiðistjóri, Páll
Hersteinsson, á það ríka áherslu að
tækifærið yrði notað til þess að
rannsaka áhrif friðunar á minka- og
refastofna og síðan áhrif þeirra á
fuglalíf. Fjárveitingavaldið sá ekki
ástæðu til þess að veita fé í verk-
efnið og því datt það upp fyrir. Ég
er sammála Indriða í því að á þeim
tíma gekk okkur einstakt tækifæri
úr greipum. Þannig stöndum við í
dag á veikum þekkingargi-unni og
umræðan mótast af því.
Indriði segir í sinni grein 3. maí;
„Friðlandið er sérstakt að þvi leyti
að þar er óþijótandi fæðu að hafa
sem er egg og fugl í björgunum, vor
og sumar. Sá takmarkandi þáttur í
viðkomu, sem fæðuöflunin er,
stendur því varla í vegi fyrir gegnd-
arlausri fjölgun...“ Pétur í Öfeigs-
firði segir í grein í Bæjarins Besta
16. apríl: „Einnig er mér sagt að
bjargbrúnin sé sem
sviðið land, allstaðar
þar sem rebbi kemst er
allt varp eyðilagt." Hér
ber nokkuð í milli í
mikilvægri röksemd
því eins og Indriði
bendir réttilega á þá
verður refurinn að hafa
nóg að éta til þess að
geta komið upp stórum
yrðlingahópum. Hér
vantar klárlega óháðan
aðila á borð við
N áttúrufræðistofnun
til þess að komast að
hinu sanna í málinu.
Úlfur, tílfur!!
Málflutningur þeirra sem berjast
fyrir veiðum í friðlandinu einkennist
á þessari stundu af upphrópunum
og gífuryrðum. Verst þykir mér að
þingmenn á hinu háa Álþingi skuli
ekki hafa leitað sér betri upplýsinga
áður en þeir rjúka til og leggja fram
jafnilla ígrundaða tillögu. Slík
vinnubrögð eru mikill álitshnekkii’
fyrir þá merku stofnun.
Að öllu samanlögðu er ljóst að
stórefla verður rannsóknir á áhrif-
um friðunar refa og minka á annað
dýralíf. Einungis þannig er unnt að
komast að því hvernig meint fjölg-
un þessara dýrategunda er orðin að
vandamáli í sveitum vestra. Ég
legg því til að niðurlagi þingsálykt-
unartillögunnar verði breytt á eftir-
farandi hátt.
„Hér ber allt að einu. Öll rök
hníga að þvi að rannsóknir á áhrif-
um friðunar minka og refa á Horn-
ströndum verði stórefldar svo hægt
sé að komast að því hvort meint
fjölgun þessara dýrategunda sé
orðin að alvarlegu vandamáli.“
Höfundur er líffræðingur og setlur
veiðistjóri til l.júnf.
Áki Árniann
Jónsson