Morgunblaðið - 23.05.1998, Blaðsíða 52

J>2 LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kanaríeyj abréf
HINN mikla hreinsara (The great
eleaner) kallaði móðurbróðir minn
Sigurður Haralz (1901-1990) alltaf
sjóinn. Taldi hann, að ekkert gæti
komið í veg fyrir, að sjórinn
hreinsaði allan óþverra, sem í hann
væri kastað. Hann áleit sig tala af
reynslu, því hann sigldi sem far-
maður um öll heimsins höf á árun-
um 1925-30. Þegar ég lít hér út um
r. gluggann á Flugleiðavélinni á leið
til Gran Canaria þann 15. apríl, þá
verður mér hugsað til Sigga
frænda og spyr: „Hvað varð um
hinn mikla hreinsara?" Thor
Heyerdahl, sem fæddur er 1914 og
býr einmitt hér á Kanaríeyjum,
lýsir ekki fagurlega menguninni í
hafínu eftir að hafa siglt á Kon-Tiki
frá Suður-Ameríku til Polý-
nesíu árið 1947 og frá
Marokkó til Mexíkó á RA-
II árið 1970. Síðan eru þó
mörg ár sbr. og viðtal
Matthíasar Johannessen
við Thor í M Samtöl III,
bls. 224-31 (árið 1971). En
Siggi frændi hafði miklar
’1< áhyggjur af öðru. Það var
mengun andmmsloftsins af
völdum útblásturs frá þot-
unum. Þar taldi hann að
stefndi í algert óefni, enda
sýna mælingar, að ózonlagið er
viðkvæmt og má lítið út af bera, að
þar verði ekki stórslys. Víða um
heim er verið að gera stórátak í
mengunarvömum, en betur má, ef
duga skal. Þegar ég fletti upp í
nýja lagasafninu frá 1995, em
^a.m.k. þrír lagabálkar eða alþjóða-
samningar um vamir gegn mengun
sjávar, lög nr. 32/1986 o.fl. En það
er ekki nóg að setja lög, það verður
að veita fé til þess að fylgja löggjöf-
inni eftir, viðurlög við brotum
verða einnig að vera það þung, að
skipstjórnarmenn taki mark á
þeim. „Lengi tekur sjórinn við“
mega ekki lengur vera einkunnar-
orð okkar. Ef við mengum sjóinn
fram yfir ákveðin mörk er úti um
allt mannh'f á jörðinni.
„Sjórinn lætur ekki að sér
hæða“ er gamalt spakmæli og það
fékk ég svo sannarlega að reyna í
mktóber 1983 fyrir framan E1
Remo hótelíbúðirnar á Torremol-
inos á Spáni. Eg hafði synt mikið í
Eyrarsundi, er ég dvaldi sumar-
langt í Horneby á Sjálandi hjá
Júlíönu Sveinsdóttur föðursystur
GREINARHÖFUNDUR í blómaskrúði.
HUSASKREYTING á Villa Atlantico.
og ég næ landi
blóðugur, en sundskýl-
an full af sandi og
skeljadrasli.“ Leifur
Sveinsson lýsir hér er
hann hugðist storka
Neptúnusi.
minni árið 1947. Þar synti ég dag
hvern, þrátt fyrir rauð flögg til
aðvömnar (sem ég uppgötvaði 5
ámm síðar). Arið 1957 keyptum
við Haraldur bróðir minn jörðina
Alftanes á Mýrum. Þar var gott að
synda, hvort sem var út við
Kúaldarey eða í Asdísarvíkinni
skammt frá Kvíslhöfða. Faxaflói
er ekki tiltakanlega kaldur í júlí
og ég hefí stundað sundlaugar svo
til dag hvern í 45 ár. En víkjum
aftur að Torremolinos, þegar ég
hugðist storka Neptúnusi. Logn
og blíða hafði verið dögum saman,
en nú var hann farinn að hvessa,
brim allnokkuð og þar sem höfðu
verið 15-20.000 manns á strönd-
SUNDLAUGIN á Barbacan-hótelinu, bungalow-ar í fjarska.
inni, voru aðeins 5-10 Spánverjar
á sundi. Aldrei skal það um Leif
Sveinsson spyrjast, að hann þori
ekki í sjóinn, ef innfæddir þora
það. Ég sting mér í gegnum brim-
skaflinn og allt virðist í besta lagi.
Fyrir utan brimgarðinn er sjórinn
sléttur. Nú hyggst ég taka land,
en stend upp allt of snemma.
Brimskafl lemur mig niður í
sjávarlöðrið, ég reyni að standa
upp aftur, en þá lemur næsta alda
mig niður og ég skríð á hnjám og
olnbogum og næ landi blóðugur,
en sundskýlan full af sandi og
skeljadrasli. Þetta hafði verið
barátta upp á líf og dauða og þetta
gerðist svo eldsnnöggt, að enginn
kom mér til hjálpar. Sjávarguðinn
hafði kennt mér í eitt skipti fyrir
öll: „Að standa aldrei upp í brim-
skafli, heldur láta ölduna bera sig
alveg upp í fjöruborðið." Vinur
minn og körfuboltafélagi frá
háskólaárunum drukknaði einmitt
á þessum stað 8. júlí 1969.
Sjólag er gerólíkt á Torremolin-
os og Gran Canaria. Það dýpkar
snögglega rétt við ströndina á
Torremolinos, en sundmaður
botnar allt að 100 m frá landi á
Gran Canaria. Það er aldrei farið
of varlega á sólarströndum,
straumarnir geta líka verið stór-
hættulegir, þótt aðgrunnt sé.
III
Þegar ég er staddur í þessu
greinarkorni miðju rekst ég á leið-

SKRAUTLEG blómaker á Senador.
Tvær dvergþjóðir
í fremstu víglínu
ÝMSAR hliðstæður má finna í
sögu íslands og Eistlands ef grannt
er skoðað. Bæði þessi lönd hlutu
sjálfstæði 1918 í styrjaldarlok en
höfðu þá lotið erlendum þjóðum um
aldir, Eistar Rússum, en Islending-
ar Dönum. Raunar höfðu bæði lönd-
in verið hluti Danaveldis þó ekki
samtímis, því að Valdemar Atterdag
hafði selt Eistland áður en danskur
kóngur réð hér lögum og lofum á
norðurslóðum. Danir gripu öðru
hverju til þess ráðs að selja skækla
af ríki sínu væru þeir í fjárþröng.
En það fannst enginn kaupandi að
' íslandi þó að falt væri, jafnvel ekki
talið sómasamlegur heimanmundur.
íslendingar sátu því uppi með
danska arfakónga fram til 1944.
í upphafi síðari heimsstyrjaldar
voru íslenskir kommúnistar hat-
rammir andstæðingar Hitlers en
ventu snarlega sínu kvæði í kross er
hann og Stalín gerðust samherjar
'um hríð, enda átti Kremlarbóndi
Hvernig væru íslend-
ingar á vegi staddir í
dag, spyr Jón A. Giss-
urarson, hefðu þeir
mátt þola sömu bola-
brögð í hálfa öld og
Eistar af hálfu Rússa í
kalda stríðinu.
hönk upp í bakið á þeim sumum.
Þeir samfögnuðu Eistum er þeir
sem nýtt sovét „hoppuðu" inn í sam-
veldi Rússa.
Fyrir réttri hálfri öld gengu íslend-
ingar í Atlantshafssambandið en fólu
nokkru síðar Bandaríkjamönnum
vamir íslands. Þá trylltist rauða
pressan og brigslaði ráðamönnum um
landráð. Aðfór var gerð að Alþingi og
reynt að hindra það í starfi.
Þegar varnarliðið kom 1951 þurfti
að reisa því húsakost. Islenskir aðil-
ar vildu sjálfir annast þá starfsemi
sem lyrir höndum var og stofnuðu
félagið Sameinaða verktaka. I upp-
hafi skyldu samtökin ekki sjálf ann-
ast framkvæmdir heldur vera eign-
arhaldsfélag. Það breyttist brátt svo
um munaði. Félagið var lokað frá
stofnun, en 1954 tókst SÍS að ná fót-
festu í því á hæpnum forsendum,
enda framsóknarmaður þá utan-
ríkisráðherra. Var nú stofnað nýtt
félag með heitið íslenskir aðalverk-
takar og SÍS eigandi að fjórðungi
þess. Fyrra félagi var boðinn helm-
ingur nýja félagsins með nýja nafn-
inu. Gengu þeir að því.
Árið 1992 var félagið opnað. Þá
þótti rétt að skipta uppsöfnuðum
hagnaði milli fyrri eigenda. Þjóðvilj-
inn umhverfðist og hamraði á
skattsvikum, þótt farið væri að gild-
andi lögum.
Hin síðari ár hefur
ríkt sæmilegur friður
um vamarmál. Einn og
einn siðbótarmaður hef-
ur þó öðru hverju upp
raust sína, síðast nú
Sigurður A. Magnússon
í DV þann 20. apríl.
Grein sína nefnir hann:
Spurt um sjálfsvirðingu
Þegar gamalkunnu
smjatti um fjármálaspill-
ingu suður á Miðnesheiði
sleppir, stendur þetta
eftir í grein Sigurðar: Of-
sjónir yfir hagnaði verk-
taka, enda illa fenginn að
hans dómi, Loftleiðir,
Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna og Samband ís-
lenskra samvinnufélaga hafi „í skipt-
um fyrir þjónkun íslenskra stjóm-
valda við bandaríska hagsmuni" notið
fríðinda vestanhafs og að lokum hafi
herstöðin verið „forgangsskotmark
Rússa“ í yfirvofandi atómstyrjöld.
Athugum nánar þessi atriði. Skipt-
ing arðsins fór fram fyrir opnum
tjöldum og því leikur einn íslenskri
skattheimtu að grípa þar inní ef
maðkar voru í þeirri mysu. I engu
getur Sigurður þeirra fríðinda sem
fyrirtækin þrjú áttu að hafa notið
vestanhafs - aðeins getgátur einar.
Honum virðist í nöp við fyrirtæki
sem sýna arð en hin sem
fara á hausinn honum
meir að skapi. Hann
ætti því að vera sáttur
við SIS, öllum er nú
ljóst hvernig fór fyrir
því. Um sameiginlegar
varnir vitnar Sigurður í
orð utanríkisráðherra
Bandaríkjanna 1975.
Orðrétt segir: „Að her-
stöðin í Keflavík sparaði
bandarískum skattborg-
umm 22 milljarða doll-
ara árlega ...“ Ein-
hverjum hefði þótt þetta
framlag þó nokkuð.
Þá er það „forgangs-
skotmark" Rússa sem
aldrei reyndi á. Hnatt-
staða íslands og Eistlands er slík, að
hefði til vopnaskaks komið í kalda
stríðinu, gátu bæði þessi lönd lent í
fremstu víglínu risaveldanna. Hefði
ísland verið óvarið og Rússum að-
gengilegt hefðu þeir verið búnir að
mynda hér sovét svo sem í Eist-
landi. Vörnum Bandaríkjamanna
eiga íslendingar að þakka eða
kenna, að á þetta „forgangsskot-
mark“ Rússa reyndi aldrei.
En hvernig er ástatt í Eistlandi
eftir hálfrar aldrar samkrull við
Rússa? Tugþúsundir Eista voru
fluttar nauðugar austur í Síberíu og
Jón A.
Gissurarson