Morgunblaðið - 17.12.1998, Síða 52

52 FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
• •
. Olvun og um-
ferðarslys
En óminnishegri og illra hóta norn
undir niðri í stiklunum þruma
(Grímur Thomsen.)
ÞANNIG lýsir þjóðskáldið
áhrifum áfengis, þegar þess er
neytt í meiri mæli en hóflegt getur
talist. Löngu er kunn sú stað-
"?hreynd, að drykkurinn sá spillir
færni manna til að beita huga og
höndum með eðlilegum hætti.
Þetta á ekki síst við, þegar mann-
skepnan þarf að hafa stjórn á far-
artækjum sínum.
Þótt mörlandanum hafi þótt
lúmskt gaman að þjóðsagna-
kenndum hæfileikum íslenskra
hesta til að ganga undir húsbænd-
um sínum ölvuðum og skila þeim
heim í heilu lagi, má ekki gleyma
þeim mörgu, sem fallið hafa af
Gíróseðlar Uggja frammi í
ötlum bönkum, sparisjóðum
og á pósthúsum.
Þú getur þakkað fyrir þitt hlutskipti
Gefum bágstöddum von
baki þarfasta þjónsins eftir að
hafa fengið sér í staupinu. Ymsir
þeirra skiluðu sér ekki heim og
biðu jafnvel fjörtjón af. Hitt mun
þó hafa verið fátíðara fyrr á tím-
um, að hinir drukknu yllu öðrum
stórfelldu líkamstjóni með reiðlagi
sínu. A þessari öld varð annað
uppi á teningnum eftir að mönn-
um tókst að smíða sér farartæki
knúin eigin vélarafli. Nú var miklu
fleiri hestum beitt fyrir vagninn
en áður var gerlegt, hraðinn jókst
og tjónið af slysunum margfaldað-
Sumar erlendar rann-
sóknir hafa leitt í ljós,
segir Jón Baldursson,
að áfengi kemur við
sögu í liðlega helmingi
alvarlegra umferðar-
slysa.
ist, ekki síst eftir að bifreiðin varð
eign almennings og helsti farkost-
ur. Árið 1966 gaf bandaríska sam-
gönguráðuneytið út hina sögu-
frægu „hvítu skýrslu", þar sem af-
leiðingar umferðarslysa voru tí-
undaðar og umferðarslysum lýst
sem „hinum vanrækta sjúkdómi
nútímaþjóðfélagsins".
Einkum beindist athygli manna
að alvarlegustu slysunum og svo-
nefndum háorkuáverkum, sem
einatt valda miklum vefja-
-y
-—NÖVENYI EREDETU---
SROSTLINNÁ SLEHAÓKA—
DBOK RASTLINNÉHO PÓVODt'
--------------------
Með Chantibic í ísskápnum
áttþú alltafgómsætan
rjóma tilbúinn við öll
tœkifœri - ekkert mál.
Ljúffengur rjómi við
öll tœkifœri
Alltaf tilbúinn í ísskápnum
Lágt kólesterólinnihald
Náttúrulegur jurtarjómi
- ekta rjómabragð
Góðurfyrir línurnar
Handhægar umbúðir
Gott geymsluþol
Fáðu þér
Chantíbic
jurtarjóma
í nœstu búð
skemmdum með var-
anlegu heilsutjóni eða
dauða. Staðreyndin er
sú, að slys eru ein af
algengustu dánaror-
sökum meðal okkar og
sú langalgengasta hjá
fólki frá frumbernsku
fram á miðjan aldur.
Flest verða banaslysin
í umferðinni og af um-
ferðarslysum hljótast
flestir háorkuáverkar.
Oft má heyra rætt
um orsakir umferðar-
slysa. Bent hefur verið
á of hraðan akstur
sem skaðvald og hugs-
anlegar leiðir til að
draga úr ofsahraða. Fleiri atriði
hafa verið höfð til blóra en ef til
vill hefur heldur lítið verið rætt
um hlut áfengisneyslu í þessum
efnum. Mælingar á þéttni etanóls í
blóði ökumanna, sem gerðar eru
að beiðni lögreglu, gefa mun hærri
tölur um tíðni ölvunaraksturs hér
á landi en annars staðar á Norður-
löndum (1). Hvort tveggja kann að
valda hér nokkru, að vandamálið
sé algengara hér á landi og að öt-
ullegar sé gengið fram í að ná til
hinna seku. Með þéttnimælingum
sem þessum telja menn sig fá all-
góða samsvörum við hið „klíníska
ástand“ sjúklingsins, það er að
segja ölvunareinkenni, og þar með
við færni til að stjórna ökutæki.
Með mælingum á styrk etanóls í
útöndunarlofti má komast nokkuð
nærri hinu sama en þó eru ekki
allir á einu máli um, hvort sú að-
ferð sé nægilega nákvæm. Henni
er ekki heldur hægt að beita hjá
mikið slösuðum, svo dæmi sé tek-
ið. Hin gullna viðmiðun til að meta
áhrif áfengis er því og verður
áfram blóðþéttnimælingin. Ölvíma
spillir dómgreind og hreyfinga-
stjórn hjá fleirum en ökumönnum.
Margur góðglaður vegfarandi hef-
ur rambað fótgang-
andi út á akbraut á
versta tíma og orðið
fyrir aðvífandi bifreið.
Einnig hefur athygli
manna beinst í vax-
andi mæli að ávana-
og fíkniefnum öðrum
en áfengi. Rannsóknir
á hlutdeild þeirra í or-
sökum slysa eru þó
skemmra á veg komn-
ar en rannsóknir á
þætti áfengisins.
Reynslan hefur
sýnt, að opinberar töl-
ur, sem byggðar eru á
lögregluskýrslum,
nægja ekki alltaf til
að lýsa umfangi þess vanda, sem
umferðarslys eru. Stundum hefur
fólk eitthvað að fela fyrir yfirvald-
inu og á það sannarlega einnig við
um áfengisneyslu í tengslum við
umferðarslys. Oft komast læknar
að raun um, að áfengisnotkun hafi
átt þátt í slysi en vegna trúnaðar-
skyldu við sjúklinginn tilkynna
þeir það ekki til lögreglu. í öðrum
löndum, til dæmis í Bandaríkjun-
um, láta læknar einatt mæla et-
anól í blóði slasaðra í læknisfræði-
legum tilgangi, svo sem til að
meta áhrif alkóhólsins á meðvit-
und. Slíkt hefur stundum verið
gert hér á landi en ekki verið föst
venja. Niðurstöður slíkra blóð-
þéttnimælinga mun ekki vera
hægt að nota í lagalegum tilgangi
þar eð meðhöndlun sýnanna upp-
fyllir ekki kröfur dómsvaldsins um
varðveislu. Erlendis hafa mæling-
ar sem þessar hins vegar verið
notaðar til að gera samantektar-
rannsóknir, sem sumar hverjar
hafa leitt í ljós, að áfengi kemur
við sögu í liðlega helmingi alvar-
legra umferðarslysa (2), fleiri en
hægt er að færa sönnur á út frá
venjubundnum lögreglurannsókn-
um. Sambærilegar athuganir hafa
ekki farið fram hér á landi en
væru vissulega þarfar til að varpa
ljósi á raunverulegt umfang vand-
ans.
Reynsla lækna hér á landi af
meðferð slasaðra bendir til þess,
að áfengisneysla tengist oft um-
ferðarslysum (eins og raunar öðr-
um tegundum slysa). Læknafélag
Islands hefur nú sýnt frumkvæði í
umræðu um þetta mál og er það
vel. Ef til vill má deila um ágæti
einstakra ráðstafana, svo sem að
lækka enn frekar þá lágmarks-
þéttni etanóls, sem leyfilegt er að
hafa í blóði við stjórn ökutækja. I
Bandaríkjunum dró um fjórðung
úr tíðni banaslysa þar sem áfengi
kom við sögu á tímabilinu 1983-
1993 (3). Þakka menn það ýmsu,
þar á meðal þyngingu refsinga
vegna ölvunaraksturs, breyttu
viðhorfi lögreglu og dómstóla og
síðast en ekki síst baráttu sam-
taka almennings gegn vandanum.
Hér á landi virðist einmitt þetta
vænlegast til árangurs, að sækja
fram á sem flestum vígstöðvum
og virkja bæði yfirvöld, heilbrigð-
isstarfsfólk og almenning. Mikil-
vægt er að við séum einnig tilbúin
að meta árangurinn með vísinda-
legum hætti eins og þarf raunar
að gera við slysavarnir af öllu
tagi.
Heimildir
1. Rannsóknastofa í lyfjafræði: Ars-
skýrsla 1996. Reykjavík: Háskóli ís-
lands.
2. Rivara FP, Grossman DC, Cumm-
ings P. Injury Prevention. N Engi J
Med 1997; 337: 543-8.
3. Traffic Safety Facts 1995: a comp-
ilation of motor vehicle crash data
from the Fatai Accident Reporting Sy-
stem and the General Estimates Sy-
stem. Washington, DC: National Hig-
hway Traffic Safety Administration,
1996. Tilvitnun frá Rivara FP (2).
Höfundur er yfirlæknir á slysa- og
bráðamóttöku Sjúkrahúss Reykja-
víkur.
Jón
Baldursson
HOTEL SKJALDBREIÐ, LAUGAVEGI 16
NYTT HOTEL A BESTA
STAÐ í MIÐBORGINNI
VETRARTILBOÐ
VerðJrd kr. 2.700 ú mann í 2ja manna herbergi.
Morgunverðarhlaðborð innifalið.
Frir drykkur d veitingahúsinu Vegamótum.
Sími 511 6060, fax 511 6070
www.eyjar.is/skjaldbreid
Reykvíkingar
Munið borgarstjórnarfundinn
í dag kl. 13.00.
Á dagskrá er m.a. seinni umræða
um fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar
fyrir árið 1999.
Útvarpað verður á Nær FM 104,5
Fundurinn er öllum opinn.