Morgunblaðið - 02.11.1999, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
___________________________ÞRIÐJUDAGUR 2. NÓVEMBER 1999 43
UMRÆÐAN
Fiskeldi á
Austfjörðum?
í allri þeirri um-
ræðu sem á sér stað
um fólksflutninga úr
byggðum landsins á
höfuðborgarsvæðið,
virkjunarfram-
kvæmdir og byggingu
álvers á Austurlandi
er ekki úr vegi að
velta fyrir sér öðrum
atvinnumöguleikum
þar sem líklegt er að
jafnvel þó af álvers-
framkvæmdum yrði,
myndi það eitt ekki
nægja til að _ snúa
vörn í sókn. Eg vil
hér með vekja athygli
á að fiskeldi er sú at-
vinnugrein sem myndar mótvægi
við fólksfótta úr Finnmörku og
Norður-Noregi. Eins er fiskeldi
orðið öflug atvinnugrein í Færeyj-
um og stuðlar einnig að dreifðari
byggð þar. Af þessum ástæðum
má teljast brýnt að skoða hvort
fiskeldi komi til greina í aust-
firskum fjörðum. Það skal strax
tekið fram að greinarhöfundur er
ekki að taka afstöðu með eða á
móti álveri með þessum skrifum
heldur einungis að færa rök fyrir
því að það sé mikilvægt fyrir ís-
lendinga að ganga fyllilega úr
skugga um hvort hægt sé að
Fiskeldi
Brýnt er að skoða, segir
Guðmundur Valur
Stefánsson, hvort fisk-
eldi komi til greina í
austfírskum fjörðum.
byggja upp fiskeldi á íslandi og
ekki síst á Austurlandi, þar sem
náttúrulegar aðstæður eru að
mörgu leyti hagstæðar fyrir kvía-
eldi í sjó.
Á árunum 1987-1989 ríkti nokk-
ur bjartsýni um framtíð fiskeldis í
landinu og var m.a. farið af stað
með laxeldi í Fáskrúðsfirði, Eski-
firði, Norðfirði, Seyðisfirði og
fleiri stöðum og var undirritaður
m.a. þátttakandi í því. Um þetta
leyti var pólitískur vilji til að
byggja upp fiskeldi í landinu, en
einnig loðdýrarækt. Þegar svo
verðhrun varð á loðdýraskinnum
og erfiðleikar urðu í fiskeldinu var
umræðunni slegið saman í „fisk-
eldi og loðdýrarækt" þó að ekkert
sé skylt með þessum atvinnu-
greinum. Afleiðingar þessa urðu
að umræða um fiskeldi varð mun
neikvæðari en ástæða var til.
Meðan á þessu stóð voru skiptar
skoðanir um hvort mögulegt væri
að stunda fiskeldi í austfirskum
fjörðum sem leiddi af sér að litlu
fé var veitt úr opinberum sjóðum
miðað við fjármunina sem fóru í
framkvæmdir og rekstur strand-
eldisstöðva. Af þeim milljörðum
sem þjóðin tapaði á þessum árum í
fiskeldinu skrifast lítið eða ekkert
á austfirskt fiskeldi en margir
einkaaðilar þurftu hinsvegar, því
miður, að þola fjárhagslegt tap.
Smám saman lognaðist fiskeldið á
Austfjörðum út af og voru ýmsar
ástæður fyrir því sem ekki er farið
nánar út í hér, en verst var að ís-
lenska þjóðin missti trúna á þess-
ari atvinnugrein áður en fullreynt
var hvort hún gæti skilað hagnaði.
Spurningin er: Er hægt að
byggja upp fiskeldi á íslandi?
Fiskur vex og dafnar í ám og
vötnum landsins og í hafinu um-
hverfis það, því skyldum við ekki
geta verið með fiskeldi? Ef hægt
er að framleiða 100 tonn af eldis-
fiski á Austfjörðum á viðunandi
hátt, því skyldi ekki vera hægt að
framleiða 100.000 tonn með hagn- I
aði? í dag eru veru-
lega breyttar for-
sendur fyrir fiskeldi
miðað við fyrir 10 ár-
um. Mestu munar að
nú er hægt að vera
með kynbættan lax-
eldisstofn sem hentar
aðstæðum og að
tækni varðandi kvía-
búnað hefur þróast
mikið. Athyglisvert er
að Norðmenn hafa
verið og eru að auka
fiskeldið jafnt og þétt
og að aukningin er
fyrst og fremst í
Norður-Noregi og í
Finnmörku. T.d. er
komin fiskeldisstöð við Kirkenes
sem er á svipaðri breiddargráðu
og Jan Mayen. Nýverið var ráð-
stefna í Osló sem bar yfirskriftina
„2000 - meira en olía“. Þema ráð-
stefnunnar var; á hverju ætla
Norðmenn að lifa eftir að olíuna
þrýtur? Svarið lét ekki á sér
standa, þeir ætla að lifa á fiskeldi.
Fulltrúi rannsóknarstofnunarinn-
ar SINTEF lagði fram spá þar
sem gert er ráð fyrir 300-400
milljarða tekjum frá fiskeldi og
fiskveiðum á næsta ári, u.þ.b. 700
milljörðum árið 2010 og 2000 mil-
ljörðum 2030. Gert er ráð fyrir að
fiskveiðar standi í stað, en aukn-
ingin komi frá fiskeldi.
Einnig má vísa til Morgunblaðs-
ins, Úr verinu, 13. okt sl., þar sem
m.a. kemur fram að nágrannar
okkar, Færeyingar, sem einmitt
hófu laxeldi um svipað leyti og
Austfirðingar, eru nú fjórði
stærsti laxaframleiðandi í heimi.
Ekki má gleyma að ör þróun á sér
stað í fiskeldi í heiminum, t.d.
eykst vaxtarhraði eldisstofna ár
frá ári. Til glöggvunar má benda á
að eldissvín sem menn tóku villt
fyrir einhverjum þúsund árum
vaxa nú u.þ.b. 8 sinnum hraðar en
þeirra villtu frændur. í fiskeldinu
er ennþá langt í land hvað þetta
varðar.
Við sem lifum af auðlindum
hafsins höfum ekki efni á að sitja
aðgerðarlaus meðan frændþjóðir
okkar, Norðmenn og Færeyingar
ásamt öðrum þjóðum, byggja upp
þennan öfluga atvinnuveg sem
stefnir í að skila þeim ómældum
verðmætum.
Út frá ofangreindu hlýtur að
vera áhugavert að fá hið opinbera,
fjárfesta og fyrirtæki til að leggja
fé í öfluga tilraun sem vandlega er
að staðið og sannreyna hvort og
hvernig tekst til. Slík tilraun ætti
að gefa sterka vísbendingu um ár-
angur eftir tvö ár. Benda má á að
á Islandi er rekið fiskeldi í nokkr-
um stöðvum og þó nokkur þekking
og reynsla er til staðar, öflugar
kynbætur á eldisfiski fara fram
t.d. hjá fyrirtækinu Stofnfiski hf.,
sem hefur m.a. flutt út kynbætt
eldishrogn til landa þar sem eldi
er í uppgangi, búnaðarskólar
landsins hafa boðið upp á fiskeld-
isnám og fleira má telja. Vissulega
má fullyrða að ákveðinn grund-
völlur sé til staðar í landinu.
Hvað myndi það þýða fyrir
byggðarlag eins og Austurland ef
árið 2010 væru þar framleidd
100.000 tonn af eldisfiski? Búast
má við 15-20 ársverkum við að
framleiða hver 1000 tonn sem þýð-
ir 1500-2000 manns. f viðbót má
reikna með 2-4 ársverkum í þjón-
ustu við hvert ársverk í grunn-
framleiðslu þannig að um er að
ræða atvinnu fyrir 4000-6000
manns sem ekki er bundið einu
þéttbýlissvæði heldur myndi
dreifast um firðina. Þetta myndi
þýða 30-40 milljarða króna í verð-
mætasköpun fyrir sveitarfélögin
og þjóðina, miðað við núverandi
markaðsverð.
Guðmundur
Valur Stefánsson
Fréttir og veður
VARLA líður sá
dagur að ég sé ekki
spurður hvernig
standi á því að ekki sé
hægt að hafa veður-
fregnir í
ríkissjónvarpinu íyrr í
fréttum og án auglýs-
ingahlés, þannig að
þær lendi ekki inn í að-
alfréttatíma Stöðvar 2.
Sömuleiðis er oft bent
á, að nú sé helsti veð-
urfregnatími Stöðvar
2 kominn inn í aðal-
fréttatíma ríkissjón-
varpsins og því standi
menn oft upþ frétta-
mettir um kl. 19:45 í
auglýsingahléi í fréttatíma Stöðvar
2 án þess að hafa séð nokkrar veð-
urfregnir nema þá með því að
sleppa fréttahluta annarrar hvorr-
ar stöðvarinnar. Svör mín við þess-
um spurningum eru á þá lund að
ekki sé á valdi Veðurstofunnar að
ákvarða tímasetningu veðurfregna
í sjónvarpi og þess vegna verði
menn að beina spurningunum til
sjónvarpsstöðvanna.
Aðild Veðurstofunnar
Eitt meginhlutverk Veðurstofu
f slands er að sjá þjóðinni fyrir veð-
urþjónustu m.a. koma veðurspám
og viðvörunum hvers konar á fram-
færi til allra þeirra sem þurfa á
slíkum upplýsingum að halda. Til
þess að sinna þessu verkefni hefur
Veðurstofan notið góðs samstarfs
við RÚV-hljóðvarp í nærri sjö ára-
tugi og í hart nær aldarþriðjung
sáu veðurfræðingar á stofnuninni
um að flytja þjóðinni veðurfregnir í
eigin nafni í ríkissjónvarpinu,
lengst af í lok fréttatíma. Með til-
komu fleiri ljósvakamiðla síðustu
10-15 árin hafa upplýsingar um
veður komist víðar á framfæri, auk
þess sem dagblöðin hafa birt veður-
upplýsingar að því marki sem þeim
er unnt. Lengst af hefur samstarf
við ljósvakafjölmiðlana verið
óformlegt og var það ekki fyrr en á
síðasta ári að gerðir voru skriflegir
samstarfssamningar Veðurstof-
unnar við báðar sjónvarpsstöðvarn-
ar. í þeim samningum er ekki gert
ráð fyrir að Veðurstofan hafi neitt
með tímasetningu veðurfregnanna
að gera. Varðandi RÚV-hljóðvarp
má geta þess að ávallt hefur verið
um óformlegt samstarf milli Veð-
urstofunnar og Útvarpsins að ræða
og engir skriflegir samningar eru
til um það. Er þetta rakið hér til að
skýra áhrif eða áhrifaleysi Veður-
stofu Islands þegar um tímasetn-
ingu veðurfregna í sjónvarpi og að
hluta til í hljóðvarpi er að ræða.
Fréttaslagur sjónvarps-
stöðvanna
ábyrgð þess að vera
meiri. Þótt ég hafi full-
an skilning á þörf
þessara fyrirtækja
fyiir auglýsingatekjur
og áskriftargjöld hef
ég aldrei skilið þá ár-
áttu stöðvanna að
berjast inni á frétta-
tíma hvor annarrar.
Mér er ekki kunnugt
um að í nokkru landi
NV-Evrópu nema ís-
landi stundi helstu
sjónvarpsstöðvarnar
samkeppnishernað
sinn með því að slást
um sömu mínúturnar
undir aðalfréttatíma
sína. Á öðrum Norðuriöndum,
Bretlandseyjum og víðar geta neyt-
endur séð fréttir og veðurfregnir
margi-a rása á sama kvöldinu, án
árekstra. En ekki hér á 270 þúsund
manna markaði!
Ekki rými í hljóðvarpi
Eins og flestir vita byggjast nú-
tímaveðurspár orðið að stærstum
Veðurfréttir
Veðurstofan hefur af því
áhyggjur þegar kvartað
er yfir því að þurfa ann-
aðhvort að sleppa frétt-
um, segir Magnús Jóns-
son, eða sitja undir
síbylju auglýsinga til að
ná helstu veðurfregnum
í sjónvarpi.
hluta á tölvureiknuðum niður-
stöðum á ástandi andrúmsloftsins.
Eru þessar spár gerðar 2-4 sinnum
á sólarhring og eins og er notast
Veðurstofan mest við tölvureikn-
inga sem koma úr frumvinnslu milli
kl. 3 og 5 bæði að nóttu og síðdegis.
Til þess að gera spá sem hægt er að
lesa í útvarp þarf nokkurn úrv-
innslutíma. Þess vegna ætti helsta
sólarhringsspáin þ.e. sú spá sem
byggist á bestu og mestu athugana-
gögnum kl. 12 á hádegi að vera til-
búin milli kl. 5-7 síðdegis. En inn í
dagskrá hljóðvarps RÚV er ekki
hægt að komast með ítarlegar veð-
urfregnir á þessum síðdegistíma.
Forgangsröðun í dagskrá leyfir
ekki slíkt efni og þess vegna er veð-
urfregnatíminn kl. 19:30 sá iyrsti
sem Veðurstofunni býðst. Tími sem
var í tengslum við fréttatíma út-
varpsins en er nú algerlega úr sam-
bandi við fréttir eða fréttatengt
efni auk þess að vera ofan í skörun
aðalfréttatíma beggja sjónvarps-
stöðvanna. Það þarf ekki könnun til
að geta sér til um miðlunarstyrk
þessa tíma.
Vefurinn og aðrir miðlar
Ný miðlunartækni ryður sér nú
ört til rúms, þar sem menn geta
sótt sér upplýsingar þegar þeim
hentar sjálfum best. Textavarp,
sími að ekki sé talað um Vefinn eru
miðlar sem þannig leysa útvarp og
sjónvarp smám saman af hólmi sem
upplýsingamiðla. Þess vegna
hyggst Veðurstofan endurskoða
alla framleiðslu sína og miðlun.
Stefnt verði að því að veðurathug-
unum og öðrum upplýsingum sem
hún hefur yfir að ráða verði miðlað
um leið og þær liggja fyrir en ekki
beðið eftir að hægt verði að koma
þeim að í dagskrá gömlu ljósvaka-
miðlanna. Þetta er þegar að nokkru
leyti gert á vefsíðu stofnunarinnar
„www.vedur.is" en þó tekur inni-
hald hennar og uppsetning ennþá
að mestu mið af útvarpsveðurþjón-
ustunni. Þá er Veðurstofan að
kanna möguleika á rekstri upplýs-
inga- og öryggisvöktunarútvarps
hugsanlega í samvinnu við umferð-
aryfirvöld, lögreglu og fleiri aðOa.
Afstaða stærstu ljósvakamiðlanna
beinlínis ýtir á eftir því að Veður-
stofan leiti nýrra leiða til þess að
koma veðurupplýsingum sem
skjótast á framfæri og þannig
þjóna notendum sem best.
Lokaorð
Á næstu árum mun veðurþjón-
ustan eins og svo margt annað taka
miklum breytingum. Þar verður
Veðurstofan að leggja áherslu á að
framleiðsla hennar og þjónusta sé í
takt við þarfir notenda, auk þess
sem framsetning verður að vera
þannig að hún nái og höfði til þeirra
sem þurfa á veðurupplýsingum að
halda. Sá hópur er ekki að minnka
þótt færri stundi búskap og sjó-
mennsku. Samgöngur, síaukin
ferðalög og ýmis starfsemi utan-
húss er svo snar þáttur í lífi flestra
að upplýsingar um veður eru jafn-
vel enn mikilvægari en áður. Þá er
margs konar þjónusta og verslun
mjög háð veðri og því geta upplýs-
ingar um veður skipt verulegu máli
í skipulagi og rekstri slíkrar starf-
semi. Á meðan tölvan, sjónvarpið,
síminn og útvarpið eru ekki runnin
saman í eitt tel ég að ljósvakamiðl-
arnir hafi enn hlutverki að gegna.
Hlutverki sem þeir geta sinnt mun
betur en nú er gert, ef vilji og skiln-
ingur er íyrir hendi.
Höfundur er vcðurstofusijóri.
Magnús
Jónsson

Það er ekki hlutverk Veðurstof-
unnar að hafa skoðun á almennri
dagskrárstefnu stærstu sjó-
varpsstöðvanna í landinu. Hins
vegar hlýtur Veðurstofan að hafa af
því áhyggjur þegar fjölmargh'
kvarta yfir því að þurfa annaðhvort
að sleppa vinsælasta sjónvarpsefn-
inu, fréttum, eða sitja undir síbylju
auglýsinga til að ná helstu veður-
fregnum í sjónvarpi. Er hér bæði
átt við ríkissjónvarpið og Stöð 2, en
þar sem ríkissjónvarpið er almenn-
ingseign og að stórum hluta rekið á
lögbundnum afnotagjöldum hlýtur
SLIM-LINE
dömubuxur frá
gardeur
ödrntv
tískuverslun
v/Nesveg, Seltj., s. 561 1680
Nýju vörurnar
eru komnar
Hverfisgötu 37,
sími SS2 0190.
Opið kl. 11-18, lau. kl. 11-14.
Skatthol, borðstofur,
skrifborð, bókahillur,
lampar, ljósakrónur
og margt fleira.
NYJAR VORUR
í HVERRIVIKU
Jakkar frá kr. 5.900
Buxur frá kr. 1.690
Pils frá kr. 2.900
Blússur frá kr. 2.800
Anna og útlitið verður með
fatastíls- og litgreiningamámskeið
Uppl. í síma 892 8778
, Nýbýlavegi 1 2
Qt&S Kópavogi
Sími 554 4433
Höfundur er cand. scient (fiskeldi.