Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Umhverfís-
nefnd Alþingis
Þóra Ellen Þórhallsdóttir grasafræðingur
Gróðurfar svæð-
isins ekki vel
rannsakað
við nefndina að skýrsla Landsvir-
kjunar endurspegli stöðu grasafræði-
legrar þekkingar á Islandi fyrir 20
árum og hún endurspegli hvorki nú-
tíma þekkingu í plöntuvistfræði né
verndunarlíffræði.
Bent hefur verið á það af vísinda-
mönnum sem komið hafa á fund
nefndarinnar að í gróðurvinjum á ís-
lenska miðhálendinu, sem samans-
tendur að mestu af eyðimörk, sé upp-
spretta fræja sem numið gætu land á
auðnunum í kring með breyttum skil-
yrðum, t.d. minnkandi búfjárbeit, en
þessa möguleika er í engu getið í
skýrslunni.
Pá hafa athugasemdir verið gerðar
við mat á strandrofi í skýrslu
Landsvirkjunar. Efasemdir hafa ver-
ið látnar í ljós um það að líkan sem
skýrsluhöfundar vísa til varðandi mat
á strandrofi gagnist við íslenskar að-
stæður en samkvæmt líkaninu verð-
ur strandrof lítið þegar halli lands við
ströndina er minni en 7%. Ekki er
vitnað til innlendra rannsókna og at-
hugana sem gerðar hafa verið, t.d. við
Blöndulón. Þá er ekki vísað í rann-
sóknir á strandrofi við aðra hluta
lónsins þar sem halli er meiri en 7%.
Samkvæmt upplýsingum frá Náttúr-
ufræðistofnun Islands gefa niður-
stöðumar frá Blöndulóni til kynna að
strandrof geti verið nokkurt á landi
þar sem halli er 7% eða jafnvel minni.
Niðurstöður frá Lagarfljóti munu
benda í svipaða átt. Einnig hefur ver-
ið bent á að vatnsborðssveiflur í lón-
inu geti verið afar miklar, eða frá 8
ferkm allt upp í 43 ferkm. í skýrsl-
unni er aðeins fjallað um aðstæður í
meðalári sem er afar villandi því að
fokhætta margfaldast ef nokkrir
samverkandi umhverfisþættir verða
allir hliðstæðir foki í einu. Hvað
Eyjabakkalón áhrærir eru það ein-
mitt sömu veðurskilyrði (langvinnir
þurrkar) sem skapa hagstæð skilyrði
fyrir vindrof og leiða til þess að lágt
verður í lóninu. Þá hefur verið bent á
að ekki liggi fyrir nægilega miklai-
rannsóknir á grunnvatnsstöðu til
þess að hægt sé að fullyrða að grunn-
vatnsborð hækki eftir að lónið yi’ði
tekið í notkun. Ljóst er að við Eyja-
bakkalón gætu fokefni rokið úr gífur-
lega stóru svæði og þau gætu borist
yfir víðáttumikið gróið land norðan
lónsins. Slíkt mundi auka verulega
rofhættu á því landi og gæti í versta
falli sett af stað keðjuverkandi ferh
gróður- og jarðvegseyðingar. Hinir
sérstöku eiginleikar eldfjallajarðvegs
valda því að íslenskur jarðvegur er
ákaflega viðkvæmur fyrir rofi, eins
og saga gróðureyðingar hér á landi
sýnir. Það er einmitt á jarðarsvæð-
um, eins og á hálendinu, sem minnst
má út af bera. Margir af þeim sérf-
ræðingum á sviði náttúrufars sem
komið hafa til fundar við nefndina
hafa látið í ljós það álit sitt að hugsan-
legt sé að skýrslan gefi mjög ranga
mynd af rofhættu við lónið, m.a. með
hliðsjón af framangreindu.
Sú fullyrðing kemur fram í skýrslu
Landsvirkjunar að ekki er talið að
breytingar á rennsli Lagarfljóts með
tilkomu Fljótsdalsvirkjunar hafi
áhrif á gróður meðfram fljótinu. Full-
trúi Náttúrufræðistofnunar Islands
og Eyþór Einarsson grasafræðingur
hafa mótmælt þessu og bent m.a. á að
rannsóknir sem gerðar hafa verið á
gróðri meðfram Lagarfljóti í kjölfar
virkjunar við Lagarfoss árið 1975
sýni að gróður hafi breyst verulega,
jafnvel þótt vatnsstaða hafi ekki
breyst nema um 30 cm. Annar minni-
hluti vill benda á að þessar rannsókn-
ir eru meðal þeirra sem ekki er vitnað
til í skýrslu Landsvirkjunar.
Aburðaráhrifa vorflóða í Jökulsá í
Fljótsdal er í engu getið í skýrslunni
og því engin afstaða tekin til þess
hvaða áhrif það kunni að hafa á gróð-
ur meðfram ánni þegar þeirra nýtur
ekki lengur við. Þá er ekki getið um
möguleg áhrif á lífríkið í Héraðsflóa
þegar framburðar frá jökulánni nýt-
ur ekki lengur við í þeim mæli sem nú
er.
Þá hefur sú gagnrýni komið fram
að dýralífsþætti skýrslunnar sé mjög
áfátt. Sérfræðingar á sviði
hreindýrarannsókna hafa látið í ljós
það mat sitt að ekki liggi fyrir nægi-
legar rannsóknir á fari og hegðun
hreindýi’a á svæðinu. Þá bendir Nátt-
úrufræðistofnun Islands á að mjög
takmarkaðar rannsóknh- hafi verið
gerðar á dýralífi á Eyjabökkum.
Gerðar voi*u rannsóknir sem stóðu
yfir á sumrin 1979-1981 auk einnar
viku vinnu sumarið 1975. Að öðru
leyti sé um að ræða talningar á gæs-
um og hreindýrum á Eyjabökkum
dagpart á sumri hverju. Hins vegar
er í skýrslu Landsvirkjunar talað um
að rannsóknir á dýralífi hafi nú staðið
yfir í 30 ár. Náttúrufræðistofnun ís-
lands telur að enginn vafi leiki á
hvaða áhrif myndun lóns hefði á
dýralíf á Eyjabökkum - dýrin missi
búsvæði sín og lendi á hrakhólum.
Fullnægjandi vitneskja sé hins vegar
ekki til staðar um hvaða áhrif það
muni hafa fyrir stofna viðkomandi
tegunda, einkum gæsa og hreindýra,
en eins og kunnugt eru Eyjabakkar
mikilvægasti fjaðrafellistaður á ísl-
andi fyiir heiðagæsir og eitt mjög
fárra svæða á landinu sem bjóða upp
á heppileg skilyrði fyrir stóran hóp
felliftigla."
Að síðustu má geta þess að í álitinu
segist annar minnihlutinn telja að í
10. kafla skýrslu Landsvirkjunar, þar
sem m.a. er fjallað um alþjóðlega
samninga, sé mikilvægum atriðum
sleppt og hefur Náttúrufræðistofnun
íslands einnig vakið athygli á því í
umsögn sinni. „I kaflanum er fjallað
um Ramsar-samninginn um verndun
votlendis sem Islendingar gerðust
aðilar að árið 1978, eða þremur árum
áður en heimildarlög um Fljótsdalsv-
irkjun voru samþykkt. I skýrslunni
eru nokkur ákvæði rakin en ýmsu
sleppt, m.a. því ákvæði að láta fram-
kvæma mat á umhverfisáhrifum áður
en votlendi er breytt eða það eyði-
lagt.“
ÞÓRA Ellen Þórhallsdóttir grasa-
fræðingur og prófessor við HI dreg-
ur í efa ýmsar fullyrðingar sem fram
koma í skýrslu Landsvirkjunar um
mat á umhverfisáhrifum Fljótsdals-
virkjunar, einkum þær sem snúa að
gróðurfari á Eyjabakkasvæðinu.
Hún dregur til að mynda í efa þá full-
yi-ðingu að allmargar athuganir hafi
verið gerðar á gróðurfari svæðisins
og segir þvert á móti að svæðið sé
ekki vel rannsakað gróðurlega séð. I
skýrslu sem hún sendi umhverfis-
nefnd Alþingis segir hún m.a. að
gróðurhluti skýrslu Landsvirkjunar
sé byggður á 20 ára gömlum rann-
sóknum með gögnum sem safnað
hafi verið fyrir 22 til 24 árum. Þá seg-
ir hún að af þeim upplýsingum sem
hún hafi aflað sér geti hún ekki betur
séð en að grasafræðingar hafi eytt að
hámarki 30 dögum við gagnasöfnun
vegna virkjanaáforma á Eyjabakka-
svæðinu.
„Þær rannsóknir sem gerðar voru
fyrir 20 árum voru frumúttekt á
svæði sem mjög lítið var vitað um.
Þær voru vel unnar og standa enn vel
íýrir sínu en þær snerust um að skrá
tegundir og lýsa helstu gróðurfars-
legum einkennum svæðisins. Engar
plöntuvistfræðilegar rannsóknir
hafa farið fram á svæðinu ef frá eru
taldar þær sem sneru að fæðuvali og
beitarplöntum hreindýra. Skýrslan
endurspeglar stöðu grasafræðilegr-
ar þekkingar á Islandi fyrir 20 árum.
Hún endurspeglar hvorki nútíma-
lega stöðu þekkingai- í plöntuvist-
fræði né verndunarlíffræði," segir
hún í skýrslunni. Þóra segir enn-
fremur í samtali við Morgunblaðið að
engin tilraun sé gerð til þess að setja
gróður á Eyjabökkum í eitthvert
stærra samhengi. „Þannig að það er
algjöriega marklaust fyrir almenna
lesendur ef ekkert er sagt um nátt-
úruverndar gildi svæðisins. Það
verður að setja þetta í eitthvert sam-
hengi, en það er ekki reynt, hvorki á
landsvísu fyrir Evrópu eða fyrir
heiminn allan.
Það eina sem er sagt í skýrslunni
er að það sé einna merkilegast við
svæðið að þar sé samfelldur gróður
frá sjó og inn að jökli, 140 km leið. En
þar kemur til að mynda ekki fram að
Eyjabakkar eru flæðiengi, sem eru
mjög sjaldgæf á hálendinu," segir
hún.
Þá telur Þóra að ranglega sé farið
með reynsluna frá Blöndulóninu.
„Það er reyndar orðað þannig í
skýi-slunni að það hafi ekki orðið vart
við fokleir úr Blöndulóninu. Það hef-
ur kannski ekki orðið vart við fok á
leir, en það hefur hins vegar orðið
vart við fok á sandi. Þannig að það
hefur gengið sandtunga að minnsta
kosti á einum stað sem er fimmtíu
metra breið, fimmtíu og fimm metra
löng, sandur sem fokið hefur upp úr
lóninu og kaffært gróið land þegar
stóð lágt í því.“
Þóra bendir því á að hætta sé á því
að fjúki úr lóninu á Eyjabökkum
þegar lágt sé í því á vorin. „Eg held
að þetta geti verið hrein tíma-
sprengja og tel að þetta geti haft
mjög alvarlegar afleiðingar.“
Meirihlutiiðnaðarnefndar Alþingis við umfjöllun um framhald framkvæmda við Fljótsdalsvirkjun
Hafnar beiðni um
fund með fulltrúa
Norsk Hydro
Morgunblaðið/Sverrir
Tillögum umhverfisnefndar Alþingis var dreift á fundi iðnaðamefndar Alþingis í gærmorgun.
MEIRIHLUTI iðnaðarnefndar Al-
þingis felldi á fundi sínum í gær-
morgun tillögu Árna Steinars Jó-
hannssonar, fulltrúa Vinstri
hreyfingarinnar-græns framboðs í
nefndinni, um að nefndin kalli til sín
fulltrúa frá Norsk Hydro vegna
umfjöllunar nefndarinnar um
áframhaldandi framkvæmdir við
Fljótsdalsvirkjun. Áður eða á laug-
ardag hafði umhverfisnefnd Alþing-
is hafnað sambærilegri beiðni Kol-
brúnar Halldórsdóttur, þingmanns
Vinstri grænna, um að fulltrúi
Norsk Hydro kæmi á fund um-
hverfisnefndar.
í iðnaðarnefnd taldi meirihlutinn
ekki ástæðu til þess að kalla til full-
trúa Norsk Hydro m.a. vegna þess
að fyrir lægi samkomulag við fyrir-
tækið frá júní sl. um að ákvörðun
um framkvæmdir ætti að liggja fyr-
ir um áramót. í umhverfisnefnd var
tillagan felld vegna þess að formað-
ur nefndarinnar taldi að nefndin
hefði ekki nægan tíma til þess að fá
fulltrúa Norsk Hydro í heimsókn
enda bæri henni að skila áliti til iðn-
aðarnefndar eftir helgi.
Árni Steinar tók málið upp í upp-
hafi þingfundar á Alþingi í gær og
sagði hann m.a. að hann teldi meiri-
hlutann hafa beitt minnihlutann of-
beldi og harðræði með því að hafna
tillögunni um fund með fulltrúa
Norsk Hydro. Kvaðst hann telja
það einsdæmi í þingsögunni að ósk-
um manna um að fá sérfræðinga á
nefndarfundi væri hafnað. „Um-
rædd tillaga átti sérstaklega erindi
til iðnaðarnefndar í ljósi þess að nú
hefur umhverfisnefnd skilað af sér
áliti þar sem fram kemur að flmm
af sjö fulltrúum nefndarinnar eru
hlynntir því að Fljótsdalsvirkjun
fari í lögformlegt umhverfismat,"
sagði hann og krafðist þess af
meirihluta iðnaðarnefndar að end-
urskoða afstöðu sína og boða full-
trúa Norsk Hydro á fund hennar
ekki seinna en á föstudag.
Hjálmar Árnason formaður iðn-
aðarnefndar Alþingis sagðist hins
vegar telja það afskaplega óheppi-
legt og í raun ekki sæmandi að
„fara bónleið til Norðmanna í störf-
um þingnefndar," eins og hann orð-
aði það. Tók hann m.a. fram að það
lægi fyrir skrifleg yfirlýsing, m.a.
fulltrúa Landsvirkjunar og Norsk
Hydro, frá því í júní sl. um að sam-
komulag um framkvæmdir þyrfti að
liggja fyrir um áramót. Ekkert
hefði breyst síðan þá. „Og af því að
hæstvirtur þingmaður, Arni Stein-
ar, talaði um ofbeldi [...] má benda á
að sex nefndarmenn höfnuðu tillög-
unni en þrír voru henni fylgjandi.
Það eru eðlileg málslok í lýðræði og
á ekkert skylt við ofbeldi."
Misvisandi yfírlýsingar
frá Norsk Hydro?
Fleiri þingmenn blönduðu sér í
umræðurnar og sagði Jóhann Ár-
sælsson, þingmaður Samfylkingar-
innar, m.a. að það væri ekki rétt að
ekkert hefði breyst frá því menn
hófu að fjalla um áframhaldandi
framkvæmdir við Fljótsdalsvirkjun
í nefndum þingsins. Þvert á móti,
sagði hann, hefðu komið fram tvær
yfirlýsingar frá Norsk Hydro. Önn-
ur um að fyrirtækið hefði sama
áhuga á álveri þótt virkjunarfram-
kvæmdir færu í lögformlegt um-
hverfismat og hin um að slíkt mat
gæti sett málið úr skorðum. „Er
nema eðlilegt að nefnd þingsins,
sem á um þetta mál að fjalla, [...]
leiti upplýsinga [...] og fái botn í það
hvaða umhverfisstefnu fyrirtækið
hafi áður en endanleg afstaða verði
tekin til þess hvort fara eigi fram
lögformlegt umhverfismat [...] eða
ekki.“ Sighvatur Björgvinsson,
þingmaður Samfylkingarinnar, og
Kolbrún Halldórsdóttir og Steing-
rímur J. Sigfússon, þingmenn Vin-
strihreyfingarinnar-græns fram-
boðs, tóku undir þessa gagnrýni
sem fram kom í máli þeirra stjórna-
randstæðinga sem til máls tóku.
Valgerður Sverrisdóttir, þing-
maður Framsóknarflokksins, tók
hins vegar fram að Norsk Hydro
væri ekki aðili að virkjunarfram-
kvæmdunum og því væri það í
meira lagi óviðeigandi að fá fulltrúa
fyrirtækisins til viðræðu við iðnað-
arnefnd þegar hún ræddi fram-
kvæmdirnar. Kvaðst hún þakklát
fyrir að meirihluti iðnaðarnefndar
skyldi fella títtnefnda tillögu Árna
Steinars því sér hefði fundist að
með henni væri verið að biðja Norð-
menn um að taka afstöðu fyrir hönd
íslendinga. Við það hefði hún ekki
getað unað. Guðjón Guðmundsson,
fulltrúi sjálfstæðismanna í iðnaðar-
nefnd, lýsti því sömuleiðis yfir að
hann hefði verið mótfallinn tillögu
Árna og sagði að sér fyndist að
nefndin ætti ekkert vantalað við
Norsk Hydro. „Ég lít þannig á að
þetta þingmál snúist um hvort Al-
þingi ætli að standa við fyrri sam-
þykktir eða ekki.“