Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
enska velferðarkerfið
ilaðið/Þorkell
amálaráð-
enska vel-
Morgunblaðið/Þorkell
Davíð Oddsson, forsætisráðherra, sagði íslenska velferðar-
kerfið standast samanburð við það sem annars staðar gerðist
og Islendingar gætu verið stoltir af undirstöðum kerfisins.
i kosti
ns
við réttmætum ábendingum um fyiir-
komulag ýmissa bótagreiðslna, sem
fram kæmu í bókinni, og það yrði gert.
Forsætisráðherra sagði verið að
bregðast við þessu í mörgum skrefum.
Mætti þar nefna minnkun á tilliti til
tekna maka, læknisfræðileg rök væru
nú notuð við mat á örorku en ekki
vinnugeta, eins og áður var, fjárhags-
aðstoð sveitarfélaga skerti ekki lengur
bætur almannatrygginga, frítekjum-
ark í almannatryggingakerfinu hefði
nýlega verið hækkað verulega, og
gi'unnlífeyrir almannatryggingakerfa
hækkaður sérstaklega í vor.
„I stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar segir ennfremur að skoða eigi
samspil skatta og bótakerfis og hefur
nú verið sett á laggirnar nefnd sem
meðal annai'S mun skoða jaðaráhrif á
samspili tekjutengingar og skatta,"
sagði Davíð.
„Við getum hins vegai' verið stolt af
því að okkar kerfi byggist á traustum,
hagrænum grunni,“ sagði Davíð.
Sagðist Davíð alltaf verða jafn undr-
andi á því þegar menn hörmuðu það
sérstaklega úr ræðustóli á Alþingi að
Islendingar skyldu ekki notast við
gjaldþrota velferðarkerfi annarra
Norðurlanda.
Brotalöm sögð á
velferðarkerfínu
Flestir þeirra stjórnarandstæðinga,
sem tóku til máls í umræðunum í gær,
tóku í sama streng og Ásta Ragnheið-
ur. Þuríður Backman, þingmaður Vin-
strihreyfingarinnar - græns fram-
boðs, lagði áherslu á mikilvægi þess að
almannatryggingakerfið væri það öfl-
ugt að greiðslur gr-unnlífeyris stæðu
undir meðalframfærslukostnaði.
Sagði hún grunnlífeyri ekki hafa
hækkað í hlutfalli við launavísitöluna á
undanförnum árum og ekki í neinu
samhengi við framfærslukostnað ein-
staklinga ogfjölskyldna.
Gunnar Ingi Gunnarsson, þingmað-
ur Frjálslynda flokksins, sagði alvar-
legar brotalamir á íslenska velferðar-
kerfinu. Fullyrti Gunnar Ingi að
ríkisstjórnin hefði lítið sem ekkert
gert til að lagfæra það skammarlega
óréttlæti sem væri að finna í öryggis-
neti íslenska velferðarkerfisins.
Guðrún Ögmundsdóttir, þingmaður
Samfylkingar, tók í sama streng og
velti því fyrír sér hvernig t.d. foreldrar
langveikra barna ættu að hafa kraft
afgangs til að berjast við kerfið, sem
svo lítið kæmi til móts við þarfir
þeirra. Hjálmar Ámason, þingmaður
Framsóknarflokksins, mælti íslenska
velferðarkerfinu bót en sagði veikleika
þess felast í því að nokkrir hópar hefðu
dregist aftur úr.
Forsætisráðherra
sakaður um hroka
Ögmundur Jónasson, þingmaður
Vinstri grænna, og harmaði viðbrögð
forsætisráðherra við ræðu Ástu Ragn-
heiðar, sem hann sagði bera vott um
hroka. Gagnrýndi Ögmundur harð-
lega þá stefnu ríkisstjómarinnar að
flytja fjármagn til efnafólks frá þeim
sem minna mættu sín.
Ásta Möller, þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins, sagði að af umræðu um
bók Stefáns Ólafssonar mætti ráða að
íslenska velferðarkerfið stæði höllum
fæti, „Við lestur bókarinnar kemur
hins vegar allt önnur mynd í ljós og
fær það í heildina góða einkunn."
Valgerður Sverrisdóttir, þingmaður
Framsóknarflokks, sagði íslendinga
hafa réttai' áherslur í velferðarmálum.
Þó væri rétt að athuga hvort lyfta
mætti öryggisneti samfélagsins.
Margrét Frímannsdóttir, þingmað-
ur Samfylkingar, kvaðst ósátt við að
setja ætti málið í nefnd, kominn væri
tími til að taka á vanda þeirra sem
hefðu verstu kjörin. Undir það tók
Steingrímur J. Sigfússon, fonnaður
Vinstri grænna. Hann sagði að bók
Stefáns leiddi í ljós bæði kosti og galla
á íslenska velferðarkerfinu en að
menn stöldruðu einkum við slæm kjör
tiltekinna hópa, kjör sem hétu á
mannamáli fátækt.
Pétur H. Blöndal, þingmaður Sjálf-
stæðisflokks, tók fram að almenn sátt
væri um mikilvægi velferðarkerfisins
en menn yrðu að átta sig á því að ein-
hver borgaði ávallt slíkt kerfi. Aukin-
heldur dræpi slíkt velferðarkerfi jafn-
vel frumkvæði hjá mönnum og hvetti
til svika.
Stjórnvöld munu ekki sætta sig
við annað en úrbætur
í lok umræðunnar sté frummæl-
andi, Ásta Ragnheiður Jóhannesdótt-
ir, aftur í pontu og sagði búið að tala
nóg um þessi mál. Nú væri kominn
tími til aðgerða. Þrátt fyrir að íslenska
velferðarkerfið hefði ýmsa kosti stæð-
ist það ekki samanburðinn við ná-
grannaþjóðirnar. Sagði hún hreinlega
útilokað að gallar kerfisins hefðu farið
framhjá núverandi heilbrigðisráð-
herra.
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðis-
ráðherra sagði á hinn bóginn í lokaorð-
um sínum að sparnaður í íslenska vel-
ferðarkerfinu væri m.a. tilkominn
vegna þess að á íslandi ynnu menn til
sjötugs í stað sextugs, eins og væri
víða annars staðar. Fólk ætti yfirleitt
eigið húsnæði .Að auki væri ekki sá
sami hópur erlends flóttafólks hér á
landi sem halda þyrfti uppi.
MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999 41
Aðstoðarframkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins
Skapa þarf samráðs-
vettvang- eins og í N or egi
HANNES G. Sigm-ðsson, að-
stoðarframkvæmdastjóri
Samtaka atvinnuhfsins,
segir að mikill munur sé á
samskiptum samtaka atvinnurekenda,
launþega og stjórnvalda hér á landi og í
Noregi og það endurspeglist í því
hvernig brugðist sé við vandamálum
sem upp komi. Nú ríki ekki hér á landi
sú samstaða um markmið og leiðir sem
leitt hafi af sér þjóðarsáttarsamning-
ana og þá samninga sem gerðh' hafi
verið í kjölfarið og skapa þurfi sam-
ráðsvettvang hér á landi á borð við
þann sem sé í Noregi, með víðtækri
þátttöku aðila á vinnumarkaði og
stjómvalda þar sem reynt yrði að koma
sér saman um leikreglur. Sé langvar-
andi kjaratogstreita framundan sé
stöðugleikanum ógnað og verði það nið-
urstaðan tapi allir, en morgunverðar-
fundm- Samtaka atvinnulífsins þar sem
fjallað verður um hvernig treysta má
samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs
verður í fyrramálið á Hótel Sögu.
Hannes vísaði til lokaorða í haust-
skýrslu Seðlabankans í síðustu viku þar
sem sagt sé að nú sé nauðsyn á að grípa
til allra þeirra hagstjómarúmæða sem
völ sé Ápg að þeim sé beitt af fyllsta
þunga. Á undanförnum áram og ekki
hvað síst á yfirstandandi ári hefði ríkt
hér ofþensla í efnahagslífinu. Hún hefði
sést greinilega á vinnumarkaði og það
hefði haft það í för með sér að launa- og
kostnaðarþróun innanlands hefði farið
langt umfram það sem gerst hefði með-
al samkeppnisþjóða okkai'. Samkeppn-
isstaða atvinnulífsins hefði þai' af leið-
andi versnað og það væri sú staða sem
þeir ætluðu að fara yfir á fundinum um
samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs.
Þeir vildu koma inn í umræðuna þeirri
staðreynd að þróunin undanfarið hefði
skert samkeppnisstöðu íslenski'a fyrir-
tækja. Það birtist í því annars vegar að
mai'kaðshlutdeild fýrirtækja sem berð-
ust í samkeppni við innflutning hefði
minnkað og hagnaðurinn einnig. Það
sama gerðist varðandi útflutnings-
greinarnar að hagnaðurinn minnkaði
þegar samkeppnisstaðan versnaði, auk
þess sem horfur væra á því að við-
skiptakjör færa nú versnandi.
,Á þessum sama tíma eram við að
ganga til kjarasamninga og viðræður
að hefjast. Við þær aðstæður að vænt-
ingai' era um launahækkanir sem ekki
eiga sér stoð í þeim efnahagslega vera-
leika sem við blash- um þessar mundh’,
heldur horft til einstakra fordæma af
hinum opinbera vettvangi sem era al-
gjörlega utan og ofan við það sem at-
vinnurekstur í samkeppni getur fylgt
efth'. Við þurfum að sameinast um það
mai'kmið að ná verðbólgunni niður og
tryggja forsendur stöðugleika í verð-
lags- og gengismálum og verja þann
kaupmátt sem náðst hefur. Við viljum
horfa til annarra landa, því við eram
ekkert eyland í efnahagslegum skiln-
ingi. Það virðist sem hin landfræðilega
fjarlægð íslands frá meginlandi
Evrópu ali á þeim misskilningi að við
getum hagað okkar málum á kjara-
aviðinu á einhvem allt annan hátt en
hjá okkar viðskiptaþjóðum, sem er auð-
vitað fráleitt," sagði Hannes.
Hann sagði að á því mikla hagvaxtar-
skeiði sem við hefðum gengið í gegnum
undanfarið hefðu laun hækkað hér
mjög mikið umfram laun meðal við-
skiptaþjóðanna. Við væram þó ekki
einir um það að hafa gengið í gegnum of
mikla þenslu í efnahagslífinu og væri
fróðlegt að horfa til Noregs í því sam-
bandi, en þar hefði allan þennan áratug
verið töluvert meiri hagvöxtur en ann-
ars staðar meðal helstu viðskiptalanda
þess. Þó hefði þar tekist að halda sam-
keppnisstöðunni góðri, þ.e.a.s. að
launahækkanh- hefðu ekki verið um-
fram það sem gerðist í viðskiptalöndun-
um með þeirri mikilvægu undantekn-
ingu að á síðasta ári, árið 1998, hefðu
launamálin farið úr böndunum að mati
Norðmanna sjálfra.
Hannes sagði að samstarf á vinnu-
markaði í Noregi væri mjög formbund-
ið. Þannig væri í Noregi í gildi sam-
komulag um að gera yfirleitt samninga
til tveggja ára. Fyrra árið væra ein-
stakir samningar oftast teknir upp, en
Skapa þarf samráðsvettvang aðila á vinnu-
markaði og stjórnvalda hér svipaðan þeim
sem er í Noregi til að koma sér saman um
leikreglur á vinnumarkaði, að mati aðstoðar-
framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins.
a semna
annu væra
á miðlægu
samnmgar
borði og öllum samning-
um þannig breytt á svip-
aðan hátt. Efth- þessa
kjaraþróun á síðasta ári
hefði verið sett á laggirn-
ar opinber nefnd með
mjög breiðri þátttöku
samtaka launafólks bæði
á einkamarkaði og opin-
beram markaði, og sam-
taka atvinnurekenda, auk
fulltrúa stjórnvalda.
Þessir aðilar hefðu skilað
áliti í mars í vor og gert
það að sameiginlegri til-
lögu sinni að innan ársins
1999 skyldu laun ekki
hækka um meira en 1,5%
og á árinu 2000 og þar á eftir skyldu
hækkanir launa ekki fara umfram þær
hækkanir sem væra að jafnaði í sam-
keppnislöndunum.
Samstöðuleiðin
„Þetta er eins konar þjóðarsátt sem
ríkir í Noregi og þeir kalla samstöðu-
leiðina eða „solitaritedsaltemativet" og
hefur það að markmiði að standa vörð
um samkeppnishæfni atvinnulífsins og
treysta þar með svo gott sem fulla at-
vinnu og að greinar sem búa við alþjóð-
lega samkeppni, hvort sem það er á er-
lendum mörkuðum eða innanlands,
haldi stöðu sinni og stærð og hlutdeild í
þjóðai’búskapnum," sagði Hannes.
Hann sagði að þetta nefndarálit hefði
skuldbundið samningsaðilana til þess
að ganga til samninga um þessa niður-
stöðu. Þeir samningar hefðu verið
gerðir í apríl og hefðu falið í sér að laun
undir ákveðnum mörkum hækkuðu um
10 kr. íslenskar á tímann en hærri laun
hefðu ekkert hækkað. Til viðbótar hefði
einnig verið gert samkomulag um
starfsmenntamál.
Hannes sagði að ef borið væri saman
skipulag á vinnumai’kaði hér og í Nor-
egi væri munurinn mikill. Þannig væri
hlutverk heildarsamtaka launamanna
mikið í Noregi en lítið hér á landi um
þessar mundh-. Hlutverk heildarsam-
taka vinnuveitenda væri hins vegar
mikið í báðum löndunum. Auk þess
væri samningsréttur stéttarfélaga ólík-
ur. Hann lægi hjá landssamböndunum í
Noregi, sem vísuðu honum til stað-
bundinna samninga ef því væri að
skipta eða til heildarsamtakanna sem
einnig gerðist. Hér á landi lægi samn-
ingsrétturinn hins vegar hjá einstaka
stéttarfélögum og það gerðist nánast
ekki að Alþýðusambandið fengi samn-
ingsumboð. I Noregi væri samstaif og
traust milli heildarsamtaka á vinnum-
arkaði mikið, en hér á landi væri það lít-
ið eins og málum væri nú háttað. Sam-
staða stéttarfélaga um launastefnu á
almennum markaði væri mikil í Noregi
en engin á Islandi og sama gilti að sam-
staða um launastefnu á almennum og
opinberum markaði í Noregi væri mik-
il, en engin hér á landi.
Hann benti ennfremur á að þríhliða
samstarf launamanna, atvinnurekenda
og stjórnvalda væri kerfisbundið í
samningum í Noregi, en hér á landi
væri það tilviljanakennt. Þá væri að-
ferð við kjarasamningsgerðina fyrir-
fram ákveðin af heildarsamtökunum í
Noregi, en hér á landi væri ekkert sam-
komulag um slíkt. Þar væri auk þess
sameiginlegur skilningur á efnahags-
umhverfinu fyrir hendi, en um það væri
ekki að ræða hér á landi. Eins og fyrr-
greint nefndarálit hefði borið vitni um
væri mikil samstaða um markmið, en
það væri auðvitað að tryggja velferðina
og auka atvinnuna og það gerði maður
með því að standa vörð um samkeppn-
ishæfni þess hluta atvinnulífsins sem
Hannes G.
Sigurðsson
byggi við alþjóðlega sam-
keppni. Það væri engin
umræða um annað en að
samkeppnisgreinamar
semji fyrst, þær mótuðu
launastefnuna.
Hannes sagði að tilgan-
gurinn með þessari sam-
antekt væri að sýna dæmi
um mjög þróuð, kerfis-
bundin og þroskuð sam-
skipti milli samtaka á
vinnumarkaði og við
stjómvöld, þar sem mikil
samstaða ríkti um
markmið og leiðir, nokk-
uð sem við hefðum
kannski gert á íyrrihluta 1
áratugarins með þjóðar-
sáttinni og þeim samn-
ingum sem gerðir hefðu verið í kjölfar
hennar. „Þessi samstaða er ekki lengur
fyrir hendi hér á landi og ég tel að það
þyrfti að setja á stofn einhvers konar
samráðsvettvang hér á landi á borð við
þann sem er í Noregi, með víðtækri
þátttöku aðila á vinnumai;kaði og
stjómvalda þar sem reynt yrði að koma
sér saman um einhverjar leikreglur í
þeim tilgangi að reyna að stuðla að því
að menn geti lifað í sátt og samlyndi í
þessu landi á næstu áram,“ sagði ’
Hannes ennfremur.
Heildarhagsmunum fórnað
Hann sagði að ef ekki fyndist leið út
úr þeim ógöngum sem viðræður um
Iqarasamninga virtust stefna í og við
væram að fara inn í tímabil langvarandi
togstreitu um kaup og kjör þar sem
hver hugsaði um sig og sína þröngu
hagsmuni væri hagsmunum heildai'-
innai- fómað og þar með væram við
komnir út úr stöðugu efnahagsum-
hverfi og á því myndu allir tapa. „Stöð-
ugleikinn er í raun og vera það sem allir
vilja og þess vegna verðum við að leita
leiða til þess að koma í veg fyrir þá upp-
lausn sem fylgir langvarandi kjaradeil-
um. Kröfur um launahækkanir um
fleiri tugi prósenta ofan á þann mikla
kaupmáttarauka sem náðst hefur fram
síðustu árin er auðvitað langt umfram
það sem atvinnulífið getur borið og fel-
ur ekkert annað í sér en verðbólgu, töp-
uð störf og glötuð tækifæri. Það er ein-
mitt það sem er athyglisvert við þessa
reynslu Norðmanna, að þeim hefur
tekist stærstan hluta áratugarins að
vera með meiri hagvöxt en svipaða
launaþróun og í útlandinu og það er
samstaða um að svo skuli vera. Þeir
fóra út í móa, fannst þeim, með því að
keyra 6% fram úr viðskiptalöndunum á
tveimur árum, en við höfum farið meira
en tvöfalt hraðar á þeirri braut á síðast-
liðnum áram hér á landi. Þar telja
menn slíka þróun þjóðarvá, en hér
gleðjast menn. Ástæðan er sú að þeir
horfa til lengri tíma og sjá að með slíkri
þróun muni störf glatast í samkeppnis-
greinunum, sem muni di'aga úr velferð
til lengri tíma. Það er ólíkt auðveldara
að eyða starfi í samkeppnisgreinunum
en búa þar til nýtt starf,“ sagði Hannes.
Aðspurður hvort eðlilegt væri að
stjómvöld hefðu framkvæði að því að
slíkur samráðsvettvangur yi'ði settur á
laggimar sagði hann það ekki vera
óeðlilegt þar sem sér fyndist að þau
skulduðu aðilum á vinnumarkaði skýr-
ingar á þehri launastefnu sem ríkt
hefði hjá hinu opinbera og hvernig þau -
hygðust síðan haga málum í framhald-
inu. „Undanfaiin ár hafa laun hjá hinu
opinbera hækkað að jafnaði um 8% á
áii, en á almennum markaði um 5,5%. I
öðram löndum dettur engum í hug að
opinberh' aðilar geti gengið fram með
þessum hætti og markað sér launast-
efnu óháð því hve miklu samkeppnis-
greinamar geta risið undir.“