Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999
MORGUNBLADIÐ
INffgttiiMifeifr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
JAFNRÆÐI
í SAMKEPPNI
STARFSUMHVERFI íslenzkra atvinnufyrirtækja hefur
tekið stakkaskiptum síðustu árin með auknu frelsi á flest-
um sviðum. Breytingarnar hafa m.a endurspeglast í innflutn-
ings- og útflutningsverzlun, gjaldeyrismálum, þróun fjár-
málamarkaðar með stofnun verðbréfafyrirtækja og
Verðbréfaþings, svo og einkavæðingu ríkisfyrirtækja. Aðild
Islands að EES hefur og haft víðtæk áhrif, m.a. með því að
draga úr ríkisafskiptum af atvinnulífinu. Þrátt fyrir þessa
þróun hefur ríkið, og reyndar einnig sveitarfélög, áfram sterk
ítök og ríkisfyrirtæki bera ægishjálm yfir einkafyrirtæki á
ýmsum mikilvægustu sviðum efnahagslífsins. Nægir þar að
nefna stöðu Landssímans á fjarskiptamarkaði, ríkisbanka og
orkufyrirtæki.
Samkeppnisráð hefur nú beint tilmælum til ríkisstjórnar
um endurskoðun fyrirkomulags á eignarhaldi ríkisins á fyrir-
tækjum í samkeppnisrekstri. Það geti torveldað samkeppni
fari ráðherra bæði með eignarráð og setji jafnframt stjórn-
valdsreglur á viðkomandi sviði. Tilefni þessara tilmæla Sam-
keppnisráðs var erindi frá Verzlunarráði Islands, þar sem
óskað var álits á því, hvort þetta gæti torveldað samkeppni og
gert aðgang nýrra aðila inn á markað erfiðari. Verzlunarráð
benti m.a. á, að það gæti veitt gífurlegt samkeppnisforskot að
hafa undir höndum upplýsingar um undirbúning að nýjum
stjórnvaldsreglum á tilteknu sviði. Stjórnsýsluylög taki ekki
til setningu reglugerða og verndi því ekki keppinauta hins
opinbera. Verzlunarráðið benti og á, að ekki sé nauðsynlegt að
fagráðherra fari með eignarráð í samkeppnisfyrirtækjum,
enda sé almenn regla, að fjármálaráðherra fari með hlut ríkis-
ins í fyrirtækjum þess.
I áliti Samkeppnisráðs um málið segir m.a.: „Almennt séð
verður að telja óheppilegt í samkeppnislegu tilliti að eitt fyrir-
tæki, sem keppir á markaði, lúti yfirstjórn sama aðila og setur
þær stjórnvaldsreglur, sem öll fyrirtæki á markaðnum verða
að hlíta. Að mati Samkeppnisráðs er ljóst, að hugsanlegir
hagsmunaárekstrar geta leitt til tortryggni keppinauta í garð
hins opinbera fyrirtækis og efasemda um, að aðstaða fyrir-
tækjanna gagnvart valdhöfum sé jöfn.“ Samkeppnisráð bend-
ir sérstaklega á fjarskiptamarkaðinn, þar sem keppinautar
Landssímans hafi gagnrýnt tengsl viðkomandi fagi’áðuneytis
og fyrirtækisins. Vafasamt sé, að þetta fyrirkomulag standist
þær kröfur, sem gerðar eru til stjórnvalda á grundvelli EES-
samningsins og afleidds réttar af honum.
Samkeppnisráð álítur tvær leiðir til lausnar komi til greina,
að eignarhald verði í höndum annars ráðherra en þess, sem
fer með reglugerðarvaldið, eða eignarhaldsfélag verði stofn-
að, sem annist hagsmuni ríkisins í hlutafélögum.
Það gengur að sjálfsögðu ekki, að ríkisfyrirtæki hafi for-
skot á samkeppnisaðila á markaði. Samkeppnisráð bendir á
tvær leiðir til úrbóta, sem tiltölulega einfalt er að framkvæma.
Mikilvægt er, að jafnræði ríki milli fyrirtækja enda er það for-
senda þess, að neytendur njóti ávaxtanna af frjálsri sam-
keppni.
FIKNIEFNAVANDINN
SÓLVEIG Pétursdóttir, dómsmálaráðherra, sagði er hún svar-
aði fyrirspum á Alþingi í fyrradag, að nú væri unnið að heild-
stæðum tillögum til úrbóta í fíkniefnamálum og þeim fylgdu aukið
fjármagn til lögreglu. Hún kvað stjórnvöld taka fíkniefnavandann
mjög alvarlega.
Tildrög orða ráðherrans voru fyrirspurn frá Kristjáni Pálssyni,
sem vildi vita hvort sérstakar aðgerðir væru í bígerð vegna aukins
ofbeldis á höfuðborgarsvæðinu. Nefndi þingmaðurinn morð á
roskinni konu um helgina og vopnað rán. Taldi hann ástandið al-
varlegt og rán og ofbeldi að verða daglegt brauð í þjóðfélaginu.
Vert er að minnast þeirra áfanga, sem lögregluyfírvöld hafa
náð að undanförnu í fíkniefnamálum. Sá árangur hefur orðið til
þess, að stuðningur almennings við lögreglu- og dómsmálayfír-
völd hefur aukizt mjög og það er áreiðanlega vilji skattborg-
aranna, að umtalsverðir fjármunii’ verði lagðir til baráttunnar
gegn fíkniefnum.
Fyiir skömmu átti Sólveig Pétursdóttir, dómsmálaráðherra,
fundi í Washington ásamt Hai’aldi Johannessen, ríkislögreglu-
stjóra, annars vegar með Janet Reno, dómsmálaráðherra Banda-
ríkjanna, og hins vegar með forsvarsmönnum þeirrar skrifstofu
Hvíta hússins, sem hefur með fíkniefnabaráttuna að gera. Á þess-
um fundum var grundvöllur lagður að auknu samstarfí á milli Is-
lendinga og Bandaríkjanna á þessu sviði. Slíkt samstarf er mikil-
vægt fyrir okkur, m.a. vegna mikillai’ reynslu Bandaríkjamanna
af baráttu við fíkniefnasölu og fíkniefnaneyzlu.
Utandagskrárumræður á Alþingi um ísli
Morgunblaðið/Porkell
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir sagði að sjúklingum væri
ætlað að fæða og klæða börn sín með 182 krónum á dag en sú
upphæð dygði ekki einu sinni fyrir skyrdós út úr búð.
Morgunt
Ingibjörg Pálmadóttir, heilbrigðis- og trygging;
herra, var til svara í utandagskrárumræðu um ísl
ferðarkerfið.
Skiptar skoðanir un
og galla kerfísii
Skiptar skoðanir voru í utandagskrárumræð-
um á Alþingi í gær um kosti og galla íslenska
velferðarkerfisins, að sögn Davíðs Loga
Sigurðssonar, sem fylgdist með þingfundi.
Var þar lagt út af niðurstöðum nýlegrar bók-
✓ 5
ar Stefáns Olafssonar prófessors, Islenska
leiðin, um íslenska velferðarkerfíð.
Utandagskrárumræðan var
haldin að frumkvæði Astu
Ragnheiðar Jóhannesdótt-
ur og hún gerði í upphafi
máls síns að umtalsefni þá fátækt sem
hún sagði enn fyrir hendi hjá öldruð-
um í landinu. Hagstætt og skynsam-
legt lífeyrissjóðakerfi, sem taka myndi
við hluta almannatrygginga, væri
vissulega til bóta en það kæmi stórum
hópi lífeyrisþega ekki að gagni enda
hefðu margir þeiiTa ekki náð að safna
sér réttindum í lífeyrissjóði áður en
þeir komust á lífeyrisaldur.
„Sama á við um öryrkja, 43% ör-
yrkja fá engar greiðslur úr lífeyris-
sjóðum og þurfa að lifa á trygginga-
bótunum einum. Þessum hópum hafa
stjórnvöld algjörlega brugðist," sagði
Ásta Ragnheiður.
Félagsleg og sálræn áhrif skerð-
ingarreglunnar verst
Ásta sagði lágan gi-unnlífeyri, tekju-
tryggingu og ekki síst tekjutengingu
við tekjur maka spila stóran þátt í öm-
urlegri fjárhagsstöðu öryrkja. Sagði
hún Stefán Ólafsson prófessor í þessu
sambandi benda á það í bók sinni að
þessi skerðingarregla væri arfleifð
gömlu fátækraaðstoðarinnar frá fyrri
öldum. „Þetta er afdönkuð, úrelt hug-
myndafræði fortíðar,“ sagði Ásta
Ragnheiður, „þar sem öryrkjar hafa
ekki fullan borgararétt. Vestrænar,
siðmenntaðar þjóðir hafa lagt af slíkar
tekjutengingar fyrir áratugum."
Bætti hún því við að framkvæmd
hennar hér á landi rýrði mjög kjör
þeirra öryrkja, sem fyrh’ henni yrðu,
„en félagsleg og sálræn áhrif hennar
eru þó alvarlegri því öryrki í slíkri
stöðu er rændur sjálfstæði sínu og
mapnlegri reisn.“
Ásta Ragnheiður sagði stjórnvöld
fyrir síðustu kosningar hafa stigið
skref í átt til þess að minnka tekju-
tengingu við tekjur maka en vildi fá að
vita hvenær stíga ætti skrefið til íúlls.
Varpaði hún jafnframt fram þeirri
spurningu til Davíðs Oddssonar for-
sætisráðherra hvort hann drægi í efa
niðurstöður Félagsvísindastofnunar -
en Stefán Ólafsson vann úttekt sína á
íslenska velferðarkerfinu á hennar
vegum fyrir Tryggingastofnun ríkis-
ins - í ljósi fyrri ummæla hans um að
ráðstöfunartekjur öryrkja á Islandi
væru almennt hagstæðar samanborið
við hin Norðurlöndin, og að jöfnuður
sé hvergi meiri en á íslandi.
Ásta Ragnheiður rakti ennfremur
dæmi um hvernig hið svokallaða vel-
ferðarkerfi hlúði að sjúkum, sem
misstu atvinnutekjur í veikindum. „Jú,
á meðan nágrannaþjóðir okkar greiða
70-100% atvinnutekna í sjúkradagpen-
inga, greiðum við 20% af almennum
verkamannalaunum. Hinn sjúki á að
draga fram lífið á rúmum 20 þúsund
kr. á mánuði.“
Væri hann í hlutastarfi eða við hús-
móðurstörf sagði Ásta að upphæðin
lækkaði um helming og yrði 10.200 á
mánuði. „Sé sjúklingurinn með barn á
framfæri sínu fær hann 182 krónur á
dag til að fæða það og klæða. Upphæð
sem dugar ekki einu sinni fyrir skyr-
dósútúrbúð!"
Ábyrgðin ríkisstjórnarinnar
Ásta spurði Ingibjörgu Pálmadótt-
ur heilbrigðisráðherra. hvaða áform
væru uppi um úrbætur á sjúkradag-
peningum og hvernig og hvenær ráð-
herra hygðist bregðast við svo að ís-
lenska velferðarkerfið stæðist
samanburð við velferðarkerfi hinna
Norðurlandanna. Lagði hún áherslu á
að aðgerða væri þörf strax, ekki þyrfti
að skipa nefndir um málið því stað-
reyndir lægju fyrir.
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðis-
ráðherra kvaðst í upphafi máls síns
fagna umræðu um velferðarkerfið en
hún þyrfti þó að vera á grundvelli stað-
reynda en ekki upphrópana.
„Lokaorð bókarinnar eru að íslend-
ingar komi mjög vel út úr öllum sam-
anburði í lífskjörum og lífsgæðum,
bæði gagnvart hinum Norðurlöndun-
um og öðrum vestrænum þjóðum,“
sagði ráðherra.
Ingibjörg sagði ísland alltaf hafa
haft sérstöðu hvað varðaði útgjöld og
uppbyggingu velferðarkerfisins og að
það lægi ljóst fyrir að það þjónaði ekki
öllum hópum jafn vel. Vandi íslenska
velferðarkerfisins væri vandi tiltek-
inna sérstakra hópa. Lagði ráðherra
áherslu á að það væri ekki rétt leið að
hækka grunnlífeyri fyrir alla heldur
þyrfti þjóðfélagið að sameinast um að
bæta stöðu afmarkaðra hópa, sem
verst væru á vegi staddir.
Benti hún á að nýjustu tölur, sem
stuðst væri við í bókinni Islenska leið-
in, væi-u frá 1997. Síðan þá hefði margt
verið gert til að koma til móts við
þessa hópa.
Eðlilegt að bregðast við
góðum ábendingum
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði að það væri harla óljóst hvort
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir
byggði í raun mál sitt á bók Stefáns Ól-
afssonar. Allavega hefði verið erfitt að
kannast við þær dramatísku lýsingar
sem þingmaðurinn hefði sett fram.
Davíð sagði almannatryggingakerf-
ið á Islandi ætlað þeim sem minnst
hefðu úr að spila, „það er með öðrum
orðum lítið um almennar gi’eiðslur
sem fólk fær óháð efnahag," sagði
hann. Það væri því engin tilviljun eða
slysni að Islendingar eyddu minna í
velferðarkerfi sitt en t.d. Svíar og aðr-
ar Norðurlandaþjóðir.
„Gninnhugsunin er víða annars
staðar sú,“ sagði Davíð, „að allir þjóð-
félagsþegnai’ fái stuðning af velferðar-
kerfinu jafnvel þótt ekki liggi fyrir því
fjárhagsleg þörf að baki, ólíkt hug-
myndafræði okkar kerfis.“ Forsætis-
ráðherra sagði að ástæður fyrir lægri
útgjöldum Islendinga væru reyndar
fleiri, t.a.m. væri hlutfall aldraðra mun
minna hér á landi en á öðrum Norður-
löndum, skilgreindir öryrkjar mun
færri og blessunarlega væri nær ekk-
ert atvinnuleysi hér á landi.
Davíð sagði þó eðlilegt að bregðast