Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999 37
Fíngerð óreiða
HRINGSTIGINN heitir þriðja smá-
sagnasafn Ágústs Borgþórs Sverr-
issonar. Sögurnar eru átta og
fjalla um fólk sem reynir að sætta
söknuð sinn við raunveruleikann,
fólk sem þráir eitthvað sem því
virðist ekki mögulegt að fá, mann
sem blandar saman offitu og þrá
eftir að verða barnshafandi. Svo
eitthvað sé nefnt. Og þær fjalla um
alls konar augnablik í lífinu, sem
stundum eru tæp en oftast yfir-
stíganleg. Sögurnar reynast vera
skipulagið sem persónurnar sjálfar
ná ekki utan um, mundu kannski
ná utan um ef þær fengju að lesa
sögurnar sjálfar, njóta sömu yfir-
sýnar og lesandinn. Þar með horfir
lesandinn, eins og augnabliksguð,
á persónur sem lifa í þessari fíng-
erðu hversdagsóreiðu, sem drepur
engan, og margir hljóta að kannast
við. Ágúst Borgþór útskýrir svo
bakgrunn sagnanna, tilfinningar
sínar fyrir smásögunni sem skáld-
skaparformi og margt fleira:
„Á síðustu árum hef ég beint
kröftum mínum algjörlega að smá-
sögunni, sökkt mér í að skrifa þær
og ekki lesið annað en smásögur. Á
meðan ég vann sögurnar í Hring-
stiganum sótti ég meðvitað í ís-
lenskar og bandarískar smásögur.
Uppúr 1980 gengur í garð raun-
sæistímabil í bandarískri smá-
sagnagerð og ég hef legið í höf-
undum þessa tímabils, eins og þeiin
Raymond Carver, Topias Wolfe,
Richard Ford, Joyce Caroll Oates
og fleirum. I sögum þessara höf-
unda er lögð áhersla á raunsæi, á
melankólískan, einfaldan og ljóð-
rænan stfl, og á venjulegt fólk í
erfíðleikum. Eg hef drukkið þessa
bandarísku höfunda í mig, sótt til
þeirra áhrif án þess að stæla þá.
Kannski vegna þess að ég hafði
skrifað það mikið áður og kannski
vegna þess að ég skrifa á fslensku.
Eg get kannski lýst þessu þann-
ig: Eg tók minn heim og fór með
hann í þennan bandaríska heim og
útkoman verður eitt-
hvað allt annað. Og
birtist íþessu safni.
En auðvitað koma
svona skilgreiningar
á því sem maður er
að fást við eftir á,
þegar vinnu manns er
lokið og maður horfir
yfir vinnuborðið - í
huglægum skilningi.
Bæði hér á íslandi
og í Bandaríkjunum
hefur fólk ágæta
möguleika á ham-
ingju, en sumt fólk
virðist engan veginn
geta orðið hamingju-
samt og engin áþreif-
anleg ástæða fyrir
því. Eg hef velt mikið fyrir mér
ráðgátunum um eyðingaröflin í
fólki, þráhyggjum þess og undar-
legheitum. Mér finnst spennandi
að skrifa um fólk sem er í rugli án
þess að ruglið sé sjáanlegt.
Mér finnst það meira spennandi
en að skrifa um dópista eða róna.
Það er alveg á hreinu að ég
skrifa ekki þjóðfélagsádeilu. Ég
leiði það hjá mér hvort þjóðfélagið
er gott eða vont. Að minnsta kosti
enn sem komið er.
Mér finnst íslenskar bókmenntir
standa í miklum blóma en mér
finnst smásagnagerðin hafa dreg-
ist aftur úr öðrum bókmenn-
tagreinum. Það jaðrar við að ís-
lenskar smásögur séu of slípaðar.
Eða það finnst mér að minnsta
kosti stundum. Þótt smásögum
beri að vera hnitmiðaðar er rými
þeirra jafn endalaust og rými
skáldsögu eða Ijóðs, því óendan-
leikinn er ekki háður stærð. Þær
geta vel borið fleiri en eitt sögusv-
ið, fleiri en eina mynd, í þeim er
nóg pláss fyrir útúrdúra og smá-
atriði. Mér finnst til dæmis gaman
að sefja í sögur atriði sem skipta
engu máli. Maður verður að leyfa
sér fleira en gott þykir, þora að
vera maður sjálfur og
banna sér ekki hlutina.
Mælikvarði minn á
hvort saga er góð eða
vond er óáþreifanleg-
ur. Ég hugsa ekki um
hvað er talið gott og
vont, ég nota til-
finninguna. Ég gæti
verið að vinna að fín-
um texta, sýnt hann,
hann fellur í kramið en
það er ekki nóg. Ég
gæti alveg eins misst
áhugann og hent sög-
unni. Það er bara eitt-
hvert orð, tilfinning
eða andrúmsloft sem
maður veit að er þarna
einhvers staðar og
maður skrifar sig í áttina til þess.
Öðruvísi er það ekki,“ segir Ágúst
Borgþór. Stuttum vegvísi um heim
smásögunnar er lokið í bili.
Sérkennileg fortíðartilfinning
greip mig þegar ég nálgaðist
miðbæinn í kvöldsólinni: Fyr-
ir réttu ári hafði ég hjólað niður í bæ
á sama tíma kvölds í nákvæmlega
eins veðri og sams konar birtu. Þá
hafði ég ekki verið á leiðinni niður
að Tjörn heldur til að skoða bíóút-
stillingarnar í Austurstræti. Ljós-
mynd af bankaræningja hafði fang-
að mig. Hann hélt á byssu og tómum
poka sem vafalaust átti að fylla af
seðlum. Yfir höfðinu hafði hann næ-
lonsokk. Það var í senn einstaklega
ógeðfelld og heillandi gríma sem
klessti á honum hárið og afmyndaði
andlitið. Ég tók að velta því fyrir
mér hvernig hann hefði komist yfir
nælonsokkinn. Hafði hann keypt
par af nælonsokkum í verslun eða
drepið gamla konu (mér datt bara
gömul kona í hug, ekki ung) og
klætt líkið úr sokkunum?
Úr Hringstiganum.
Ágúst Borgþór
Sverrisson
Ríkidæmi nútímans
SÖGUSVIÐ nýrrar skáldsögu,
Sægreifi deyr, eftir Árna Berg-
mann, er sjávarþorp úti á landi.
Sögutíminn er samtíminn og þar er
dreypt á mörgu því sem hefur verið
efst, á baugi í opinberri umræðu.
Sægreifi, kóngur í ríki sínu, er
kominn á gamals aldur. Hann á
þrjú börn á miðjum aldri sem
skipta sér lítið af honum og hvert
öðru. Við kynnumst þeim hverju
fyrir sig, í samskiptum þeirra við
aðra og samskiptaleysi. Svo er
haldinn fjölskyldufundur og þá er
ekki von á góðu.
Hér er rætt um mörg helstu um-
ræðuefni síðustu ára, þar á meðal
stjórnun fískveiða. Er ekki erfitt að
taka fyrir svo stórt málefni og gera
þvi' skil? „Það er hættulegt að taka
á stóru máli sem er á allra vörum -
einmitt af því að það hefur verið
sagt svo mikið um það og ógjörn-
ingur að finna alveg nýjan flöt á
því. Nema þá að taka dæmið og
reka það út f fáránleikann, fara
með það af raunsæisplani og út á
allt annað plan. Skáldsagan getur
ekki boðið upp á praktískar lausnir
sem aðrir þekkja ekki, en það er
ómaksins vert að skoða hvað getur
gerst þegar nýjar aðstæður hafa
skapast og ryðjast inn í líf fólks og
breyta því hvernig hugsað er um
ákveðna hluti. Kollvarpa hugmynd-
um sem áður þóttu sjálfsagðar til
dæmis um dugnað og framtak og
svo það hvaða störf eru talin mikil-
væg og nytsamleg," segir Ámi.
Hann langaði til að gera þessa til-
raun. „Ekki til að reyna að gefa
skýr svör við þeim spurningum
sem kvótamál bera upp. Heldur til
þess að skoða það með sögu af ólík-
um persónum, hvernig þetta stóra
mál ryðst inn í líf hvers einasta
manns í stórum landshlutum og
ræður lífi og dauða heilla byggðar-
laga. Og það er
þessi spurning sem
skiptir mestu máli:
hver ræður? Hver
fær að taka þær
ákvarðanir sem
ráða ekki aðeins því
hvað verður um
miklar eignir og
þar með mikil völd
eins „sægreifa“
heldur og um heila
borg, heilt samfé-
lag.
Spurningin: hver
ræður? er svo tengd
við hverja persónu
þessa verks. Sumar
telja sig geta gert ráðstafanir til
þess að leysa úr sínum lifsvanda.
Aðrar persónur hafa hálfpartinn
gefist upp við það. Allar reynast
þær nokkuð vanmegna. En sú pers-
óna sem segir minnst, kemur mestu
af sínum áformum í framkvæmd.
Þar með er komið að öðrum hlut-
um: Þeir tímar sem við lifum á sýn-
ast mjög þægilegir og notalegir á
yfirborðinu en í mörgum greinum
einkennast þeir af vanmætti og
ráðleysi." Að dómi Árna er það
„eitt helsta þemað í þessari skáld-
sögu, hve langt verður milli orða
og athafna. Allir lofa umræðuna,"
segir hann, „allir vilja taka þátt í
henni og hafa skoðun - skrýtna,
heimskulega, öfgafulla, skynsa-
mlega eftir atvikum. En svo er eins
og ekkert hafi gerst. Þá er hætt við
því að það sem hver og einn hefur
að segja verði fyrst og fremst að
vopni til að koma höggi á næsta
mann, orðin verði að verkfæri í tor-
tímandi valdstreitu." Fiskurinn er
drjúgur partur af lífi persónanna
en það kemur fleira við sögu? „Já,
því fer fjarri að kvótamálin séu all-
sráðandi í sögunni. Það er margt.
sagt um brennivínið,
Guð, skáldskapinn í Iífi
einstaklinga og heilla
samfélaga. Það er rætt
um gamla og nýja
vinstrimennsku og allt
mögulegt. En hvort sem
við teljum hér upp fleira
en færra þá vona ég að í
þessari umræðufikn allri
sé að finna einskonar
andóf gegn þeirri feimni
sem hefur verið nokkuð
sterk að undanfornu,
gegn feimni við að gera
það að söguefni sem
heitast brennur á fólki
og einstaklingum. Mér
finnst engin ástæða til að vísa slík-
um og þvflíkum málum alfarið til
stjórnmálamanna, hagsmunaaðila
eða þá sérhæfðra manna á ýmsum
sviðum. Við erum öll alætur á
mannleg vandamál og það getur
verið skemmtun í því að kannast
við það,“ segir Árni kfminn.
Við erum svo opin hér og for-
dómalaus, við útilokum ekk-
ert, sagði leiðsögumaðurinn
hróðugur. Við vitum af öllum
straumum og stefnum, öllum tímum
í einu. Hér verður aldrei neitt kyn-
slóðabil, aldrei neitt sársaukafullt
uppgjör við hefðir. Hefðirnar lifa í
nýjungunum. Nýjungarnar í hefð-
inni. Við lögum allt hvað að öðru.
Túristarnir kinkuðu kolli og
glöddust yfir því að einhversstaðar í
rugluðum heimi var til hamingju-
samt fólk sem kunni að lifa í fortíð,
nútíð og framtíð með útsjónarsemi,
umburðarlyndi og samræmdum
þokka.
Úr Sægreifí deyr.s
Árni Bergmann
Meistarinn
frá Nasaret
BÆKUR
T r ú a r r i t
ÞRÁALDANNA
Meistarinn frá Nasaret. Átök ald-
anna eins og þau endurspeglast í
ævi Krists. Höfundur: Ellen G. Whi-
te. Þýðandi: Gissur Ó. Erlingsson.
Útgefandi: Frækornið, bókaforlag
aðventista. Stærð: 656 blaðsíður.
AÐVENTISTAR hafa ráðist í
mikið stórvirki að gefa þessa miklu
bók út á íslensku. Hún hefur verið
þýdd á mörg tungumál og gefin út í
stórum upplögum. Á bókarkápu
segir að höfundurinn hafi verið mjög
afkastamikill rithöfundur og sé mest
þýddi kvenrithöfundur bókmennta-
sögunnar þar sem rit hennar hafi
verið þýdd á meira en 140 tungumál.
í formála segir að í hverjum
manni búi þrá eftir Guði og að Guð
þrái að menn leiti sín, hins besta og
fínni það. Þessi bók er rituð til þess
„að leiða Jesú Krist fram sem þann,
er fullnægt getur hverri þrá“ og
„sýna kærleik Guðs eins og hann
birtist í syni hans“ (bls. 7-8). Hún er
mikil að vöxtum og skiptist í 87 kafla
sem eru flestir hugleiðing um ákveð-
inn atburð í lífi frelsarans og byggj-
ast því á ákveðnum guðspjallstexta
eða -textum. í hugleiðingunni eru
tíndir til aðrir textar úr Biblíunni
sem tengjast efninu. Mikið af Biblíu-
versum er í texta bókarinnar. Það er
þó ekki markmið bókarinnar „að
gera grein fyrir samsvörun guð-
spjallanna eða setja fram í ná-
kvæmri tímaröð hina mikilsverðu
atburði og lærdóma í lífi Krists“
(bls. 7).
Bókin er mikil að vöxtum og ekki
þess eðlis að hún sé lesin hratt eins
og skáldsögur. Hún nýtist best sem
uppsláttarrit fyrir lesendur sem
vilja kynna sér ákveðið efni. Aftast í
bókinni er ítarleg atriðisorðaskrá og
einnig skrá yfir helstu ritningarvers
sem fjallað er um í bókinni. Þetta
ásamt efnisyfirlitinu auðveldar mjög
notkun hennar.
Band bókarinnar og allur
frágangur er mjög smekklegur.
Þýðingin er einnig vönduð. Bókin
hentar best þeim sem eru vanir að
umgangast Biblíuna og þekkja málf-
ar hennar. Hún er rituð í anda Bi-
blíulestrarhefðar aðventista.
Kjartan Jónsson
ENS
Glæsileg op vönduð
tæki í eldhusið tryggja
okkur sælkerunum
veislumat og góðan bakstur.
Hátíðartilboð
Rétti ofninn fyrir þig.
Fjölvirkur (yfir- og undirhiti,
blástur, glóðarsteiking með
blæstri, venjuleg glóðar-
steiking), létthreinsikerfi,
rafeindaklukka og sökkhnappar.
HB 28020EU
49.800 kr.
Glæsilegt
keramíkhelluborð
með áföstum rofum, fjórum
hraðsuðuhellum, tveimur
stækkanlegum hellum, fjórföldu
eftirhitagaumljósi.
ET 96021EU
48.800 kr.
Beint í eldhúsið hjá þér.
Keramíkhelluborð, fjórar
hraðsuðuhellur, ein stækkanleg
hella, fjórfalt eftirhitagaumljós,
fjölvirkur bakstursofn,
létthreinsikerfi, geymsluskúffa,
gufuútstreymi að aftan, loftkæld
ofnhurð.
HL 54023
69.800 kr.
Nú erkáttíbæ!
éé SMITH &
S NORLAND
Nóatúni 4 • 105 Reykjavík* Sími 520 3000 • www.sminor.is
Umboðsmenn um land allt!