Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999
MORGUNBLADIÐ
LISTIR
Morgunblaðið/Björn Björnsson
Byggðasagan kynnt; Ingibörg Sigurðardóttir, Gísli Gunnarsson, Hjalti Pálsson í ræðustól. Þóra Kristjánsdóttir
og Jón Guðmundsson.
Nýjar bækur
Byggðasaga Skagafjarðar
Að sigra
• Sauðárkróki. Morgunblaðið.
FYRSTA bindi Byggðasögu Skaga-
fjarðar er komið út og af því tilefni
var efnt til mótttöku í Safnahúsi
Skagfirðinga. Það var sr. Gísli
Gunnarsson, forseti sveitarstjórnar
Skagafjarðar og formaður rit-
stjórnar, sem bauð gesti velkomna
og kom fram í máli hans að það var
um mitt ár 1994 sem því var fyrst
hreyft að ráðast þyrfti í þetta verk,
og þegar í byrjun næsta árs var
undirritaður stofnsamningur milli
aðila sem komu að útgáfunni, en
það voru Héraðsnefnd Skagafjarð-
ar, síðar Sveitarfélagið Skagafjörð-
ur, og Akrahreppur, Kaupfélag,
Búnaðarsamband og Sögufélag
Skagfirðinga.
Strax í upphafi var Hjalti Páls-
son, skjalavörður, ráðinn ritstjóri
verksins og tók hann þegar til
starfa.
Þá tók til máls Hjalti Pálsson og
gerði hann grein fyrir verkinu, og
þá sérstaklega því á hvern hátt
farnar eru aðrar leiðir við ritun
þessa verks en annarra ámóta.
Sagði Hjalti að venjulega væri við
það miðað að hver jörð fengi um
það bil eina blaðsíðu í bókunum,
þar sem fram kæmu ákveðnar
lágmarksupplýsingar um hverja
jörð og síðustu ábúendur.
Hér væri hins vegar farin sú leið
að fjalla um hverja jörð sem væri í
byggð og ekki einasta það heldur
einnig fjallað um allar eyðijarðir og
sel sem vitað væri um. Þannig gæti
umfjöllun um einstaka jörð spann-
að allt að tíu blaðsíðum, þar sem
farið væri allítarlega í sögulega
umfjöllun og einnig skotið inn þjóð-
sögum og frásögnum um menn og
atburði sem tengjast viðkomandi
stað.
Sagði Hjalti það samdóma álit
þeirr sem að verkinu komu að á
þennan hátt yrði sagan bæði
skemmtilegri og áhugaverðari.
í ritinu er Skagafirði skipt upp
eftir hinum fornu hreppamörkum
og í fyrsta bindi eru teknir fyrir
Skefilsstaða- og Skarðshreppur, en
síðan verður gengið á röðina og
endað á Fljótahreppi sem samein-
aður var úr Haganes- og Holts-
hreppi.
Fléttað er inn í Byggðasöguna
Jarða- og búendatali, sem fyrst
kom út hjá Sögufélaginu fyrir
fimmtíu árum og var þá brautryðj-
endaverk en hefur síðan verið auk-
ið og endurbætt og nær nú allt
fram til þessa árs.
Hjalti sagði að það hefði verið
sér kappsmál að finna öll fornbýli
og sel og hefði hann farið á alla þá
staði, tekið myndir og einnig skráð
það nýmæli, sem í bókinni væri, að
staðsetja hverja rúst með GPS-
tæki og væru hnit hvers staðar
þeim til hagræðis sem finna vildu
þessi löngu aflögðu býli.
Auk Hjalta hefur Egill Bjarna-
son unnið við skráningu og gagna-
söfnun frá upphafi, en ýmsir fleiri
hafa lagt hönd á gerð verksins, um
skamma hríð eða að einstökum
þáttum. Að loknu máli Hjalta tók
til máls frú Ingibjörg Sigurðardótt-
ir, og færði útgáfunni 500 þúsund
kr. til minningar um mann sinn,
Þorstein Ásgrímsson frá Varmal-
andi, sem lést á síðasta ári, en hann
var einn helsti hvatamaður að
framkvæmd verksins og fyrsti for-
maður útgáfustjórnar.
Fyrsta hefti Byggðasögunnar er
á fjórða hundrað blaðsíður, í nokk-
uð stóru broti og er bókin skreytt
rúmlega fjögur hundruð myndum
og prentuð hjá Ásprenti á Ákur-
eyri. I ritnefnd eru sr. Gísli Gunn-
arsson, Magnús H. Sigurjónsson og
Bjarni Maronsson.
BÆKUR
Skáldsaga
G u 11 í ð í h ö f ð i n u
Gullið í höfðinu
eftir Diddu. Forlagið, 159 bls.
KATLA er klikkuð. Þess vegna
er hún geymd á vísum stað, svo við
hin - sem erum ekki alveg jafn
klikkuð - þurfum ekki hafa hana
fyrir augunum.
Hvernig er klikkun
mæld? Er til ein-
hver Sl-afleiða sem
segir til um magn
klikkunar í einstakl-
ingi? Eða er
kannski bara stuðst
við „óþæginda-
stuðul"?
Þannig virðist
það vera í tilviki
Kötlu; fólki líður
óþægilega í návist
hennar. Hún ákvað
nefnilega að hætta
að tala. Ekki vegna
neins sérstaks,
henni bara fannst
það hálftilgang-
slaust. Þess vegna
veit fólk ekki hvað hún er að hugsa
eða hvort hún er að hugsa eitthvað
um það. Fólk hefur mikla þörf á að
vita allt mögulegt en minni á að
skilja - að því er virðist.
Katla passar því ekki alveg nógu
vel inn í samfélagið og er því þar
sem hún er, inni á geðdeild. Hún
virðist ekkert ósátt við það enda
„ákvað“ hún sjálf að verða biluð.
Einmitt þess vegna, hve s.átt
Katla virðist, er nokkuð undarlegt
hvers vegna hún fer allt í einu að
skrifa sögu sína. Hún skrifar
skipulega; byrjar á að lýsa útliti
sínu, svo greinir hún frá trú sinni á
hver tilgangur lífs hennar og ann-
arra sé og hvernig hún sker sig úr:
„.nema ég á ekki endilega að segja
frá honum.“ (bls. 5). Hún er alls
ekki í neinu uppnámi. Þvert á móti
er hún sérlega róleg og sjálfsör-
ugg. Svo mjög að manni gæti dott-
ið í hug að hún hafi komist að öll-
um lífsins leyndarmálum og þyki
því til lítils að eltast við það lengur.
Að sigra og að vera sigurvegari
er nánast þráhyggja hjá Kötlu.
Öllu sem fyrir hana kemur eða er
gert við hana snýr hún upp í og lít-
ur á sem sigur sinn. Helzta aðferð-
in sem hún notar til að „sigra" er
einfaldlega sú að taka ekki þátt og
láta aðra ráðskast með sig. Jafnvel
lítur hún á viðskipti sín og Krist-
jáns, sífulls föðurbróður síns, sem
persónulegan sigur. M.a.s. nafnið
sem hún notar til að vísa til hans
fær mann til að hugsa um barna-
leikrit með boðskapinn: „Öll dýrin í
skóginum eiga að vera vinir“.
Sagan er að mestu
leyti í fyrstu persónu en
inn á milli eru kaflar þar
sem einhver annar hefur
orðið, einhver ónafn-
greindur sögumaður.
Hann er alvitur, lýsir at-
burðum og hugsunum
fólks sem Katla getur
alls ekki vitað. Það er
einsog hann grípi inn í
og bæti við ef honum
finnst eitthvað vanta. Á
síðu 48 er lýsing á at-
burðum sem Katla sagði
beint út að hún vissi
ekkert um, og á síðu 87
leiðréttir hann hreinlega
frásögn Kötlu. Það er
líkast því að þar sé á ferðinni ein-
hver gæzlumaður - menn með
miklar lyklakippur gæta Kötlu í
raunheiminum og þessi óræði
sögumaður í hugheiminum.
I endann misstígur sagan sig svo
svakalega að hún bara liggur eftir
og mun sennilega aldrei standa
upp: Einhver lögregluþjónn opnar
sig og segir Kötlu sína fjölskyldu-
harmsögu sem breytir sýn hennar
á lífið og hún upplifir eitthvert til-
vistarlegt fall - að kannski hafi
hún í raun og veru alla tíð alltaf
verið að tapa.
Fyrir utan þetta fáránlega stíl-
brot sem endirinn er þá er Gullið í
höfðinu hin ágætasta lesning. Að
mínu mati er það bezta við bókina
að allir ættu að geta myndað sér
skoðun á henni; ekki bara troðið
henni upp í hillu að lestrinum lokn-
um og sagt: „Jæja, þessi búin.“
Heimir Viðarsson
annars
Didda
Stelpa verður
strákur
BÆKUR
Skáldsaga
SPEGILL - SPEGILL
Eftir Cloe Rayban. Þýðandi Helga
Soffía Einarsdóttir. PP bókaforlag
1999. Prentun Reproset Danmörku.
171 bls.
JUSTINE er sextán ára stelpa
sem hugsar aðallega um stráka og
útlitið að eigin sögn. Hún lendir í
þeirri hremmingu að breytast í strák
(Jake) í einhvers konar sýndarveru-
leikabúnaði; verður karlkyns eintak
af sjálfri sér en kvenkyns eintakið er
þó enn til staðar. Þetta er allt saman
fremur ótrúlegt en af þessu spinnst
atburðarás sögunnar Spegill - speg-
iIL
Justine/Jake verður nú að beita
öllum tiltækum ráðum til komast til
baka og inn í sinn eina sanna kven-
mannslíkama og kemst að því á með-
an að líf og hugsun stráka snýst að-
eins um tvennt, stelpur og kynlíf.
Hún kemst jafnframt að því að líf
stráka er síst eftirsóknarverðara en
stelpna, þótt hún njóti þess til að
byrja með að strákum leyfist meira
en stelpum og foreldrarnir gefa þeim
lengri taum að dingla í á kvöldin og
um helgar.
Hún/hann kemst að því að kyn-
tröllið Alex er lyginn og reynslulaus
monthani og góðu strákarnir eru
þeir sem standa manni næst þegar á
reynir.
Stíll sögunnar er léttur og kæru-
leysislegur, sagður í fyrstu persónu
og höfundur reynir að grípa það
málfar sem unglingarnir tala í Lon-
don í dag. I þýðingunni gengur þetta
sæmilega upp en vafalaust mun hún
úreldast fljótt þar sem ekkert lifir
jafnstutt og slangur dagsins. Helga
Soffía Einarsdóttir hefur þó gert sitt
besta við að halda í tón frumtextans.
Þetta er frískleg unglingabók,
fyndin á köflum en bætir í sjálfu sér
litlu við um hugarheim unglinga. Af
bókinni að dæma virðist hann næsta
einfaldur, mun einfaldari en hann í
rauninni er, sýndarveruleiki bókar-
innar er engan veginn jafnvígur
þeim flókna veruleika sem unglingar
dagsins takast á við. Ýmislegt er
meðhöndlað af léttúð sem skrifast
hugsanlega á aðalpersónu sögunnar
en er þó um leið innihald bókarinnar
þar sem ekkert annað kemur fram til
mótvægis. Sem hreinn skemmtilest-
ur nær sagan einna lengst en rís ekki
undir annars konar skoðun.
Hávar Sigurjónsson
Úti fyrir duttu saumnálar
LJÓÐTÍMASKYN heitir tíunda
ljóðabók Sigurðar Pálssonar. Hún-
verður ekki Iesin í einni striklotu,
þetta er bók fyrir eilífðina og
margarnætur á nátt- eða stofu-
borði. Myndir í lit og myndir sem
syngja og myndir ísvarthvítu birt-
ast eins og stuttar kvikmyndir á
blaðsíðunum. I ljóðunum ersjaldan
kyrrstaða og hreyfing myndanna
rennur auðveldlega saman við
hreyfíngu orðanna. Bakvið ljóðin
gæti því alveg eins verið ósýnileg,
vænglétt og afstrakt sýningarvél
að verki. Hreyfimyndaorðavél
nokkurs konar sem leiðir lesa-
ndann í gegnum bókina án hiks og
án ýtni. Enda er efniviður hennar
meðal annars enginn annar en tím-
inn sjálfur og vinir hans og - það
er óþarfi að segja óvinir. Bókin er
hafin yfir svoleiðis flokkanir á fyr-
irbærunum.
Þó má segja að tíminn, og vinir
hans, til dæmis stundirnar, séu sig-
urvegarar bókarinnar. Stundirnar
eru frjálsari en staðirnir sem tak-
marka okkur miklu meir þrátt fyr-
ir allt.
„Umhugsunin um tímann og það
sem tíminn færir okkur og gerir
hefur frekar valdið mér ljúfleika
og vissri alvöru en alls engri
beiskju, eða geðvonsku," segir Sig-
urður Pálsson þegar hann er
spurður út í ljóð nýju bókarinnar.
„Þar að auki sem ég yrki aldrei f
vondu skapi. Ég gæti þess mjög.
Yrki aldrei ef ég finn fyrir pirringi
eða geðvonsku. En skriftum fylgir
mikil handavinna og
hana er hægt að
vinna íþannig hugar-
ástandi en yfirleitt er
ég laus við svo hættu-
legt hugarástand eins
og geðvonsku þegar
ég er búinn að vinna í
dálitinn tfma. Enda á
maður að skrifa sér
til hita og gleði.
Síðari Ijóðabækur
mínar hef ég skipu-
lagt sem heildir en
eigi að síður er
hverju ljóði ætlað að
vera með sína pers-
ónulegu rödd í þeirri
fjölskyldu. I fyrri
ljóðabókum hugsaði ég meira í
Ijóðflokkum en nú er bókin öll
samvirk heild með hvert og eitt
ljóð sem einingu.
Grunnstrúktúrinn í þessari bók
er sólarhringurinn, og þar af leið-
andi mannsævin. Bókin byrjar á
þessu sérkennilega vitundarstigi
skömmu fyrir sólarupprás, á hin-
um göldrótta tíma milli klukkan
fj'ögur og sex, sem má líkja við
tímabil bernskunnar. Hún heldur
síðan inn í birtuna og hádegið.
Þá kemur þægilegt jafnvægi síð-
degisins þegar Ijós og skuggi veg-
ast á, áður en kvöldið tekur við.“
Að lokum segir Sigurður Páls-
son:
„Mér þótti tilvalið, og það hent-
aði bæði formi og efni, að loka bók-
inni á afmælisljóðum. Þegar Thor
Sigurður
Pálsson
Vilhjálmsson rithöfun-
dur varð sjötugur orti
ég til hans stutt af-
mælisljóð. í framhaldi
af því fór ég að hugsa
um hvað tækifærisljóð
væru vanmetin. Eftir á
að hyggja kvikna öll
Ijóð mín af einhverju
tilefni og ég held að
það sé mikilvægt að
vera ekki að yrkja að
tilefnislausu. Það er
líka merkilegt; að sjá í
nýútkominni og glæsi-
legri ævisögu Jónasar
Hallgrímssonar að
framan af hafa flest
ljóða hans verið tæki-
færisljóð. Það kom svo eins og af
sjálfu sér að ljúka bókinni á Ijóði til
heilagrar Sesselju, gyðju tónlistar
og ljóðlistar og þarmeð lista al-
mennt. Þannig tókst mér að leyfa
tímaleysinu og tímaskyninu að
fljóta út úr verkinu. En ekki loka
því með einhvers konar stöðvunar-
skyldumerki, ef svo má segja.“
0
hreyfðar myndir
Ohreyfðar myndir
í djúpinu
Enda þótt
vatnið líði
Óhreyfðar myndir
sem enginn tók
Ur Ljóðtímaskyn.