Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 57

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999 5 7
Björk og Eyjabakkar
LENGI hef ég verið
og er enn mikill aðdá-
andi hennar Bjarkar.
Líklega er hún sá Is-
lendingur sem þekkt-
astur er um heiminn og
sá landinn sem hvað
mestum frama hefur
náð. Ekki veit ég hvað
veldur þessari vel-
gengni en dettur helst í
hug annars vegar lögin
hennar og hins vegar
hin dásamlega einlægni
hennar. Stundum orðar
hún hlutina á svo
skemmtilega barnsleg-
an hátt að maður getur
ekki annað en hrifist
með. Ekki er endilega allt alveg kór-
rétt sem hún segir en alltaf vekur
Björk mann til umhugsunar. Og það
gerði hún líka núna þegar hún kom
með yfirlýsingu á blaðamannafundi
um Eyjabakkana. Þá áttaði ég mig
allavega á því að hún Björk okkar er
pínulítið farin að fjarlægjast Island.
Mér fannst hún allt í einu tala eins og
sumir frægir útlendingar sem hingað
koma og gefa Islendingum ráð -
nema hún hafi bara verið að gera vin-
um sínum greiða.
Keiko og Eyjabakkar
Við höfum kynnst áhrifum borgar-
búa í Evrópu og Ameríku á nytjar
sjávarspendýra. Frumbyggjar á
norðurslóð hafa lent í verulegum
hremmingum með hefðbundna
menningarþætti á borð við hvalveið-
ar. Astæðan er m.a. sú að borgar-
búai’nir telja hvali öðrum skepnum
gáfaðri og einungis illmenni og
óþjóðalýður vill farga þeim. Jafnvel
er það orðinn góður „bisniss“ í Amer-
íku að bjóða ríkum Bandaríkjamönn-
um að ættleiða eitthvert stórhvelið í
sjónum. Þessar tilfinningar borgar-
búa til hvala ér eina
ástæða þess að milljón-
um er varið í Keikó-æv-
intýrið. Þama mætast
ólík sjónarmið og ólíkt
gildismat.
Velmeg-unin slævir
Björk er eins og ég af
þeirri kynslóð sem elst
upp við að helstu þæg-
indi nútímans eni ávallt
til staðar. Rafmagnið
er t.a.m. í innstungum
fyrir allar græjurnar af
því að það hefur alltaf
verið þar. Okkar kyns-
lóð hefur aldrei í raun
þurft að velta því fyrir
sér hvaðan rafmagnið kemur og
hvernig það er framleitt. Það er bara
í innstungunum og það eru góðir
menn sem leggja fyrir því. Okkar
kynslóð er hins vegar öðrum háðari
rafmagni og allt fer úr skorðum þeg-
ar rafmagnið bregst - þótt ekki sé
nema í svona stundarfjórðung. Það
hefur ávallt fylgt mannkyni að taka
hlutina sem gefna. Við vitum hvað við
höfum og freistumst til að líta á það
sem sjálfgefið. Oft er það ekki fyrr en
við alvarlega breytingu á ríkjandi
ástandi sem við vöknum til umhugs-
unar. Stundum eru það náttúruham-
farir eða slys sem vekja okkur.
Spyrja má hvernig þjóðinni yrði við
ef gos i Eyjafjallajökli rústaði raf-
magnsframleiðsluna á Þjórsár-
Tungnaársvæðinu þar sem megnið
af raforku Islendinga er framleitt.
Gjafmildi Bjarkar og skattar
Falleg er sú hugsun Bjarkar að
skenkja Austfirðingum væntanlegan
hagnað af einu laga sinna. Mér finnst
líka falleg hugsun listakonunnar að
hvetja Austfirðinga til að nýta það fé
skynsamlega og í eitthvað annað en
Stóriðja
Mér fannst hún Björk
okkar, segir Birkir J.
Jónsson, allt í einu tala
eins og sumir frægir út-
lendingar sem hingað
koma og gefa Islending-
um ráð.
álver í Reyðai’firði. Lýsing hennar á
villigötum Austfirðinga bar þó ögn
keim af farlægð frá veruleikanum.
Mér fannst hún nánast segja að
Austfirðingar eða aðrir hefðu bara
alls ekkert leitað annarra leiða til að
efla fjölbreytileika í atvinnuháttum
sínum eða styrkingu byggðar. Auð-
vitað getum við ekki ætlast til þess að
Björk fylgist nákvæmlega með því
sem gerist uppi á Islandi. Hún býr í
London og rekur þar stórt fyi’irtæki
- sitt eigið fyrirtæki. Það er mikil
vinna og krefst tíma og ferðalaga um
heiminn allan. Björk er orðinn gild-
andi heimsborgari. Mér þætti sem
stoltur Islendingur enn glæsilegra af
Björk ef fyrirtæki hennar væri skráð
hér á íslandi en ekki í skattaparadís
langt úti í heimi. Þá hefði hún e.t.v.
betri tilfinningu fyrir mannlífinu á
Austfjörðum og skattar af stórfyrir-
tækinu rynnu inn í íslenskt samfélag
til atvinnuuppbyggingar og samfé-
lagshjálpar. Flottast væri ef hún
færði höfuðstöðvar sínar til Aust-
fjarða og sýndi þannig í verki stuðn-
ing sinn til Austfirðinga og íslensks
atvinnu- og efnahagslífs.
Höfundur er stjórnarmaður í Sam-
bandi ungra framsóknarmanna.
Birkir J.
Jónsson
Leikskólinn er
fyrsta skólastigið
LEIKSKÓLAR hafa
mikið verið í umræð-
unni undanfarið og hef-
ur mér oft fundist sem
fólk líti fyrst og fremst á
leikskóla sem gæslust-
ofnanir. En leikskólar
eru ekki gæsluvellir
heldur uppeldisstofnan-
ir þar sem fram fer upp-
byggjandi ogmetnaðar-
fullt starf undir leiðsögn
sérmenntaðs stai-fs-
fólks. í lögum um leik-
skóla kemur fram að
hann sé fyrsta skólast-
igið. Leikskóli er þó
ekki skyldunám og hef-
ur því nokkra sérstöðu
sem skólastig. Foreldrar bera frumá-
byrgð á uppeldi bama sinna en leik-
skólastai’fið er viðbót við það uppeldi
sem börnin fá á heimilum sínum.
Það er æskilegt að helst öll böm
hafi tækifæri á að dveljast ákveðinn
tíma í leikskóla því í leikskólum fer
fram fjölbrejdilegt nám sem bömin
búa að alla ævi. Leikskólar auka fé-
lagslegan þroska barnsins og kenna
þeim að taka tillit til annarra, vinna í
hópum og sem einstaklingar.
Aðalnámskrá leikskóla
í maí sl. gaf menntamálaráðuneyt-
ið út aðalnámskrá fyrir leikskóla.
Þetta er fyrsta aðalnámskráin fyiir
leikskóla og ber að fagna þessu fram-
taki menntamálaráðuneytisins. Nám-
skráin er stefnumótandi leiðarvísir
um uppeldisstörf i leikskólum. Ekki
er um beina kennslu að ræða sem
stefnir að ákveðinni fræðilegri þekk-
ingu heldur á leikskólinn að leggja
áherslu á skapandi starf og leik
barnsins. í leikskóla á að örva þroska
bamanna hvort sem það er mál-, vits-
muna eða félagsþroski. Miklar kröfur
er gerðar til leikskólakennara og ann-
arra uppeldismenntaðra starfs-
manna, bæði varðandi
uppfræðslu barna og fé-
lagslegs þroska. Börnin
læra góða hegðun og
mál í gegnum leik, þar
sem saman fer nám með
huga og hönd.
Markvisst er unnið
að því að styrkja leik-
skólastigið. Menntun
leikskólakennara er nú
öll á háskólastigi og
meðal þeirra röár mikill
metnaður til að gera
góða leikskóla enn
betri. Hið sama á við um
fjölmarga aðra starfs-
menn leikskólanna.
I samræmi við
ákvæði í Aðalnámskrá leikskóla er nú
unnið að gerð skólanámskrár í öllum
leikskólum Kópavogs.
Hæft starfsfólk
Leikskólar Kópavogs eiga því láni
að fagna að hafa á að skipa mjög hæfu
starfsfólki. Um helmingur starfs-
manna eru uppeldismenntaður og
hefur það hlutfall aldrei verið hærra
en nú. Það er nauðsynlegt að leikskól-
arnir hafi á að slápa sérmenntuðu
starfsfólki til að geta sinnt því mikil-
væga hlutverki sem þeim er ætlað.
Ekki má heldur líta fram hjá þvi að
auk uppeldismenntaðs starfsfólks
hefur ráðist til starfa á leikskólum
bæjarins mjög hæft starfsfólk, sem
hefur lagt sitt af mörkum til þess að
gera leikskóla Kópavogs að þeim
góðu skólum sem þeir eru.
Börn hafa mismundi getu, reynslu
og þroska. Leikskólinn tekur tillit til
ólíkra þarfa hvers einstaks bams. Því
starfa einnig sérkennslufulltiúai’ í
leikskólum sem sinna sérkennslu.
Meginmarkmið með sérkennslu í
leikskólum er að tryggja að börn með
þroskahamlanir fái notið leikskóla-
dvalar sinnai’ og að skapa aðstöðu til
Skóli
Um helmingur starfs-
manna er uppeldis-
menntaður, segir Sigur-
rós Þorgrímsdóttir, og
hefur hlutfallið ekki ver-
ið hærra.
að þau geti þroskast sem best í leik-
skólanum. Þannig er komið sem best
til móts við þarfir allra bai’na.
Aukið leikskólarými
Stjórnvöld í Kópavogsbæ gera sér
grein fyrir mikilvægi leikskólastaifs-
ins og því uppbyggjandi starfi sem
þar fer fram. Til að flest börn tveggja
ára og eldri geti notið leikskóladvalar
og til að uppfylla kröfur íbúanna um
aukið leikskólarými hefur verið sett
fram metnaðarfull stefna í uppbygg-
ingu leikskóla. í Kópavogi eru nú
starfandi tólf leikskólar og mun sá
þrettándi, Núpur, væntanlega verða
opnaður í desember nk. Tveh' nýir
leikskólai’ hófu starfsemi sína á síð-
asta ári, Arnarsmári og Dalm-. Nú eru
1.222 böm í leikskólum Kópavogs.
Bömum í leikskólum bæjarins hefur
fjölgað um 238 frá miðju ári 1997 til
október 1999 eða úr 984 í 1.222.
Þrátt fyrir að leikskólastigið sé
ekki skyldunám er það mikilvægur
þáttur í þroskaferli bai-na og góður
undii’búningur fyrir áframhaldandi
nám í grunnskóla. Flest böm, sem
orðin eru tveggja ára, ættu því að fá
tækifæri til að vera í leikskóla hluta
úr degi.
Höfundur er formaður leikskóla-
nefndar Kópavogs.
Sigurrós
Þorgrímsdóttir
Framtíð Aust-
urlands - grá
eða græn
ÞAD má vera að það
sé að bera í bakkafiillt
lónið að skrifa um Eyja-
bakka og álver.
Mest af umræðunni
hefur þó farið í um-
hverfísmat eða ekki
umhverfismat og
minna farið fyrir um-
ræðu um hvaða fram-
tíðarsýn menn hafa fyr-
ir Austurland til lengri
tíma.
Fylgjendur virkjun-
ar og álvers virðast
trúa því að þær fram-
kvæmdir muni skapa
blómlegt líf á Austur-
landi.
Ég er á annarri skoðun. Ég er á
móti þessari virkjun og ég er á móti
álveri við Reyðarfjörð. Það þýðh’ ekki
að ég sé á móti þróun atvinnutæki-
færa og eflingu byggðar á Austur-
landi.
Þvert á móti held ég að þróun at-
vinnutækifæra og vöxtur byggðar
verði betur tryggð til frambúðar á
annan hátt.
Ég vil græna leið en ekki gráa. Það
hafa lærðir hagfræðingar og aðrir
fróðir menn dregið í efa hagkvæmni
þessara framkvæmda og það án þess
að umhverfiskostnaðurinn sé tekinn
með í reikninginn.
Fyrir mér eru stóriðjudraumar úr-
elth’ og víðast hvar erlendis eru menn
vaknaðir upp af þeim di-aumum, því
þeir hafa ekki reynst sú lyftistöng
fyrir dreifðar byggðir sem þeim var
ætlað. Og í kjölfarið hefur alltaf vakn-
að sterk meðvitund um náttúruvernd
og bakþankar vegna stórfelldra nátt-
úruspjalla.
Ég tel að spái’ um fjölgun íbúa á
Austurlandi séu of háar, því álver við
Reyðai’fjörð muni fyrst og fremst
soga til sín fólk af jaðarsvæðum á
Austurlandi, úr sveitum og afskekkt-
ari sjávarplássum og þannig jafnvel
lama annað atvinnulíf.
Ég hef enga trú á því að fólk flytjist
úr Reykjavík til að vinna í álveri og
ég veit að fólksflótti til Reykjavíkui’
er ákveðinn tíðarandi en ekki leit að
atvinnu.
Það er mín reynsla og margra ann-
arra í atvinnurekstri að það vanti hér
fólk til starfa í mörgum atvinnugrein-
um - það eru hér ómönnuð atvinnu-
tækifæri.
Af hverju þá þessi krampakennda
áhersla á að koma hér niður álveri
hvað sem það kostar?
Hvað liggur okkur á? - Væri ekki
rétt að spyrja fyrst og skjóta svo?
Ég vil spyrja; hvað er næsta at-
vinnutækifæri á eftir álveri? - varla
verður það hinn fullkomni endir á
byggðaþróun á Austurlandi.
Ég tel að með stórvirkjun og álveri
setjum við okkur í sjálfheldu. Það
verður engin leið til baka og fáar
spennandi leiðir áfram - vilja menn
kannski fleiri álver?
Fljótsdalsvirkjun með öllum sínum
náttúi’uspjöllum, - tröllvaxnar raf-
magnslínur sem munu skera í sundur
blómlegar sveitir eins og Skriðdalinn,
æskusveitina mína, ásamt mengandi
álveri, munu valda þvílíkri sjónmeng-
un og umhverfísröskun að Austur-
land verðui’ ekki samt á eftir.
Þessi framkvæmd mun útiloka
grænu leiðina.
Ég tel að ósnortin víðerni hafi svo
mikið efnahagslegt og huglægt gildi
um ókomna framtíð að það væri ófyr-
irgefanlegt að fóma þeim.
Við stöndum raunverulega frammi
fyrir einstöku og sögulegu tækifæri í
heiminum, að geta tekið frá heilan
landshluta ósnortinn af mengandi
stóriðju og stórframkvæmdum á
borð við umrædda virkjun.
Þar eru auðæfi okkar fólgin, því
með því að efla Austurland sem ein-
stakt fyrirmyndarsvæði í umhverfis-
málum munum við laða
til okkar fólk og fyrir-
tæki, jafnvel utan úr
heimi, sem vilja kenna
sig við náttúruvemd og
vistvænan og lífrænan
atvinnurekstur. Og ég
trúi því að bömin okkar
sjái þá ástæðu til að
flytja aftur heim og taki
þá með sér nýja þekk-
ingu, ný atvinnutæki-
færi.
Það er ekki eins auð-
velt og margir halda að
selja ferðir til íslands,
og hvað þá ef Island
verður bara enn einn
mengunarbletturinn á
jörðinni, þá höfum við enga sérstöðu,
ekkert að selja.
Með grænni ímynd Austurlands og
Atvinnutækifæri
Með grænni ímynd
Austurlands og með því
að þora að hafna stór-
iðju og stórvirkjun, tel-
ur Eymundur Magnús-
son að möguleikar
Austfirðinga í ferða-
þjónustu margfaldist.
því að við höfum þorað að hafna stór-
iðju og stórvirkjun, munu möguleikar
okkar í ferðaþjónustu margfaldast og
hún mun verða blómleg atvinnu-
grein.
Við eigum að huga að þekkingar-
og hugvitsiðnaði og við getum í krafti
grænnar ímyndar orðið útflytjendur
lífrænna matvara og annai’ar vöm úr
sjó og sveit.
Og ekki má gleyma umgjörðinni
Héraðsskógum sem era vaxandi
græn stóriðja og eiga eftir að skapa
mörg atvinnutækifæri fyrir komandi
kynslóðir.
Ég er á móti skyndilausnum enda
er ekki þörf á þeim núna - það er ekki
eins og Austui’land sé að farast.
Hvert atvinnutækifæri í álbræðslu
er of dýrt bæði talið í peningum og
náttúraspjöllum, og það hefur aldrei
þótt góður siður að setja öll eggin í
sömu körfuna - við höfum nú þegar
veðjað of miklu á stóriðju.
A1 er heldur ekki það framtíðarefni
sem menn halda, - það á alveg eftir
að hverfa úr matvælaiðnaði sem
drykkjardósh' og eldunaráhöld og
önnur heilsusamlegri efni munu taka
við - nú eru endurvinnanlegar papp-
frsdósir t.d. að leysa áldósirnai’ af
hólmi.
Þannig er þróunin öll í áttina að
náttúralegum og endurvinnanlegum
efnum.
Að taka nýja stefnu í atvinnumál-
um er fyrst og fremst spuming um að
þora, þora að fara aðra leið, þora að
veðja á nýja framtíð í stað þess að
veðja stöðugt á gamla gráa drauga.
Stór vandi í nútíma samfélagi er
gegndarlaus sóun á orku og efni.
Svarið er ekki að framleiða meira
og meira, virkja meira og meira,
heldui’ að spara og sýna hógværð.
Við þurfum að gæta að því, íslend-
ingai’, að við eram ekki einangrað
fyrirbrigði heldur partur af stóram
heimi þar sem brátt verður ekki eftir
lófastór blettur ósnortinn af mönn-
um.
Því ber okkur skylda til að nýta
það einstaka tækifæri sem við höfum
til að velja græna framtíð fyrir Aust-
m'land.
Höfundur er bóndi í Vallanesi.
Eymundur
Magnússon