Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 34

Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 34
34 MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999 LISTIR MORGUNBLADIÐ Skoðum náttúruna Umbúðir og innihald BÆKUR \ á tt ú r n f ræ ð i r i t A) HVALIR eftir Robin Kerrod. 64 bls. Þýðandi er Ornólfur Thorlacius. Utgefandi er Skjaldborg. Reykjavík, 1999. Verð 1.980 kr. SKJALDBORG hefur gefíð út báðar ofan nefndar bækur í flokknum Skoðum náttúruna, sem einkum er ætlaður fróðleiksfúsum börnum, 8 til 12 ára. Fyrri bókin fjallar um tignarlegustu dýr lagar, hvali, en seinni bókin um háleit- ustu dýr merkurinnar, stóru kett- ina. Bækurnar eru í stóru broti og ríkulega myndskreyttar. Því miður hefur almenn dýra- fræði að mestu verið lögð fyrir róða í skólum eftir að hætt var að nota kennslubækur Bjarna Sæ- mundssonar. Það eru ekki lengur til neinar kennslubækur, sem veita unglingum almenna undirstöðu í dýrafræði og grasafræði. Fátt heildstætt efni hefur komið í stað þeirra. Þó leikur enginn vafí á, að flest börn hafa einlægan áhuga á dýrum. Mér segir svo hugur, að ein ástæða fyrir því að horfíð var frá kennslu í dýrafræði í þeirri mynd sem var, hafí að stórum hluta verið sú, að enginn hafði dug í sér til að semja námsefni. Allnokkrar dýrabækur hafa engu að síður verið gefnar út handa börnum og unglingum á síð- ustu árum. Flestar fjalla þær um afmarkað efni og koma alls ekki að sama gagni og almennar kennslu- bækur; góð kennslubók leggur varanlegan grunn að þekkingu. Hins vegar eru sumar þeirra góð- ar og gildar sem ítarefni en aðrar ekki. í bókinni Hvalir er sagt frá ætt- bálki þessara þokkafullu dýra, stærð hvala, líkamsgerð, lífsbar- áttu, sundi þeirra, köfun, félagslífi og tilhugalífi ásamt mörgu öðru, sem varðar tjáskipti þeirra í milli. Þá er greint frá heimkynnum og ferðum sumra tegunda á milli æxl- unar- og átsvæða. Síðan eru valdir úr nokkrir fulltrúar hvala og ítar- lega fjallað um hegðun þeirra. Að lokum er rætt um hvalveiðar og hvalavernd eins og vera ber nú á tímum. Hér er að vísu farið fljótt yfír sögu, en óhætt er að fullyrða, að hér er margur fróðleiksmolinn B) STÓRIR KETTIR eftir Rhonda Klevansky. 64 bls. Þýðandi er Örnólfur Thorlacius. Útgefandi er Skjaldborg. Reykja- vfk, 1999. Verð 1.980 kr. á borð borinn. Um hina bókina, Stóra ketti, er svipað að segja. í fyrstu er gerð grein fyrir þeim dýrum, sem telj- ast til katta og sagt frá skiptingu þeirra í nokkra hópa. Fjallað er um byggingu og lífshætti, veiðar þeirra og atfei'li. Einnig er rætt um heimahaga stóru kattanna og tínd til ýmis áhugaverð atriði, enda er af mörgu að taka. I báðum bókum fylgir kafli um orðskýring- ar og atriðaskrár. I fáum orðum sagt eru bækurn- ar tvær, sem hér eru til umfjöllun- ar, miklu skilmerkilegri en önnur sambærileg rit, sem eg hef séð. Margt kemur þar til. í fyrsta lagi eru þær mjög efnismiklar og er með ólíkindum, hve miklum fróð- leik er komið að. I annan stað eru strangar fræðilegar kröfur gerðar í allri umfjöllun, jafnt hvað varðar líkamsgerð dýranna, lifnaðarhætti og almenna þekkingu í náttúruf- ræðum og menningu. Síðast en ekki sízt leynir það sér ekki, hver þýtt hefur verkin á íslenzku. Til þess að vel takizt þarf þýðandi að búa yfír góðri kunnáttu í íslenzku en ekki síður vera vel heima í nátt- úrufræði. Eg hygg, að fáir skáki Örnólfí Thorlacius í þeim efnum og mér er ekki grunlaust um, að hann hafi fært lesmál »til betra horfs« á stöku stað, en að minnsta kosti hefur hann skotið inn atriðum, sem við eiga hér á landi. Prentun og allur frágangur er með ágætum; það er helzt í atriðaskrám, þar sem nokkrar vill- ur hafa lætt sér inn. Óhætt er að mæla með báðum bókum sem einkar áhugaverðum fyrir börn og unglinga. Ágúst H, Bjarnason BÆKUR Skáldævisögur Viskíbörnin eftir Jack Erdman og Larry Keam- ey, þýðandi Ingvi Þór Kormóksson, Svava, Reykjavík, 1999,252 bls. GETUR verið að sjúkdómar hafí öðlast ákveðna áru skiljanleika eða áreiðanleika meðal almennings í sam- tímanum, samsíða visindunum sem við þá fást? Getur verið að sífellt fleiri vandmeðfarin fyrirbæri í nútímanum, þau sem vekja ótta, séu færð yfir á svið sjúkdóma og þannig gerð ekki aðeins skiljanleg heldur læknanleg? Ef svo er mun versta dæmið vera nýl- eg umræða um homma og lesbíur sem sjúklinga: hið annarlega rökvætt með því að flokka það til sjúkdóma. Án efa er það hinsvegar „hemaðarfræði- lega“ sterkur leikur hjá alkóhólistum að telja alkóhólisma til sjúkdóma, burtséð frá því hvort þetta stenst full- komlega eða ekki, og einnig með tilliti til sjálfsmyndar og læknanleika. Umbúðir þessarar bókar hér, öll ytri umgjörð hennar og kynning, beinast að því að kynna sjálfshjálpar- bók, einskonar hreinsandi djöfulmóð í ævisögu- eða skáldsöguformi. í for- mála Þórarins Tyrfmgssonar segir fátt um verkið sjálft en því meh’a um réttindabaráttu alkóhólista, hugaða menn og fordóma, drauga sem fylgja umræðu um áfengissýkina: „þetta eru ljótir og illir lygadraugar". Aftan á (ágætri) bókarkápu eru tilvitnanir í allt frá George McGovern öldungar- deildarþingmanni (sem segir að þetta sé „átakanleg og upphafin bók“) til Þi’áins Bertelssonar (sem segir: „tæpitungulaus þýðing. Mögnuð bók“). Höfundar bókarinnar eru kynntir í tvígang og tilgreint hversu lengi þeir hafí verið edrú. Eg rek þetta ekki til annars en að sýna fram á hvemig virðist vera hægt að skilyrða viðtökur bókmenntaverks fyrirfram með umbúðum þess og kynningu. Allt í kringum verkið segir: hugljómun, sannleikur. Á daginn kemur að Viskíbömin er „píkarísk" skáldsaga með ævisögulegu ívafi. Framan af að minnsta kosti er þetta hrekkja- eða skálkasaga um drengja- heim, ekki svo ósvipuð verki Roddy Doyle sem kom út á íslensku í fyrra. minningar er tréfótur- inn hans, vopn sem hann beitir miskunnar- laust og skilur aldrei við sig. Henry tekur þátt í Páskauppreisninni 1916 og sleppur naumlega undan aftöku í kjölfar hennar. Ári síðar er hann orðinn lykilmaður í stópulagningu frelsis- baráttunnar undir stjóm Michael Collins. Hann fer um sveitimar á reiðhjóli, liðþjálfinn ógurlegi, þjálfar sveita- drengina og drepur löggur og svikara við málstaðinn án þess að hika og án þess að spyija nokkum tíma um ástæður. Hann lendir sjálfur á dauðalistanum þegar hann sér ekki lengur tilganginn með morðunum og hryðjuverkunumog hefur þá átt stórfenglegan feril, rétt tæplega 19 ára gamall. I hjarta sögunnar kraumar heit ástarsaga, kennslukonan sem féll fyr- ir Henry þegar hann krafðist skólag- öngu níu ára gamall og leit út fyrir að vera 14 ára, á tveimur dögum komst hann að því að hann kunni allt sem hann þurfti á að halda í lífinu og naut ekki meiri menntunar eftir það. Þau hittast aftur í umsátrinu um Pósthús- ið 1916 og síðan leitar Henry hana uppi og þau verða elskendur sem eiga ekki sína líka. Roddy Doyle er ektó að ástæðu- lausu sagður eitt fremsta sagnaskáld Þetta er fyrstu persónu frásögn, yfir- leitt í sögulegri nútíð þótt talsvert sé um stökk milli tíða. Sögumaðurinn er meðvitaður um skrif sín og tengsl þeirra við sjálfsvitundina: „Mann- eskjan er flótóð fyiii’bæri og sögur einnig. Ef maður segir ósatt um til- finningar sínar í sögu mun hún snúa upp á sig eins og maður hafí stigið á snák“ (28). Sögumaður er samnefnd- ur öðrum höfundinum, Jack Erdman. Meðhöfundurinn Lany Keamey er hvortó söguhetja né sögumaður hér, alveg ósýnilegur; hinsvegar eru ljós- myndir af Jack Erdman og fjölskyldu hans. Sögð er saga Jacks frá æsku niður í ræsi og uppúr því aftur. Hefst sú ferð með stolnu messuvíni bemskuára, fullum og ofbeldis- hneigðum fóður, heldur áfram um bameignir, mislukkað hjónaband, drykkjusýtó með tilheyrandi óminni og skynvillum á fullorðinsámm. Henni lýkur með meðferð. Kaflarnir um óminni era frásagnarlega nýstár- legir og ólíkir köflunum um bemsk- una með sinn (þrátt fyrir allt) stund- um hugþufa tón. En hvorir fyrir sig búa yfir ágætis textum, oft með óvæntum frásagnarlegum hlykkjum; og þýðingin virkar sömuleiðis ágæt - þótt ég fái ekki séð hvernig þýðing getur verið „tæpitungulaus" nema framtextinn sé þá á tæpitungu. Text- inn er með hráu yfirbragði og gjaman raddalegu. Kafli um dauða sonar söguhetju finnst mér sterkastur, sér- staklega með tilliti til þess sem síðar kemur á daginn. Og hér er ektó að finna sjálfshjálp; siðaboðskap, áróður eða kenningu. I eftirmála er hnykkt á þessu, áhersla lögð á reynsluna gegn kenningunni; áður en þyngdarlögmál Newtons kom til sögunnar, segir þar, vissu allir „hvað myndi gerast ef þeir gengju íyrir björg“. Einnig er andæft öllum réttlætingum og göfgunum á alkóhól- isma, svo sem nauðhyggju fjölskyldu- sögunnar. Og ennfremur segir: „Ef þú sem þetta lest ert alkóhólisti eða kemur úr alkóhólískri fjölskyldu þá skrifaði ég þessa bók handa þér.“ Þetta er um margt kraftmitól og óvenjuleg skáldsaga með ævisögu- legu ívafi, eða öfugt. Án efa nýtist hún alkóhólistum að spegla sig í, þótt mér þyki kynningin þrengja möguleika hennar. Hughreystandi er til þess að vita að stundum sé munur á umbúð- um og innihaldi. Hermann Stefánsson íra sem nú er uppi. Henry Smart er fimmta skáldsaga hans og sú þriðja sem kemur út á íslensku. Doyle hefur þessa sjaldgæfu gáfu að geta sagt stóra sögu, málað á stóran striga án þess að tapa smáatrið- um eða ljóðrænni and- agift. Ég heiti Henry Smart er hans stærsta skáldsaga til þessa og er ein af þessum sögum sem lesandinn hverfur inn í, sannköllluð nautn aflestrar, heimur útaf fyrir sig. Doyle er auk annars frábær sögumaður. Stíllinn er tó’öftugur og hraður; kíminn, Ijóðrænn og grófur í senn og bundinn sterku hljómfalli sem setur þýðandanum fyrir erfitt verkefni. Bjami Jónsson hefur náð góðum tök- um á stíl Doyles þó tæpast verði til þess ætlast að öllum smáatriðum verði haldið til haga. Málbeiting í framtextanum er með þeim snilldar- brag að varla verður við þýðandann sakast þó hljómfallið raskist og safinn rýrni. Á stöku stað bregður þó fyrir óþarfa ónákvæmni í þýðingunni og verða tilfærð tvö dæmi; annað er að ártalið 1897 verður 1898 og sárasótt (syphihs) er þýdd sem lekandi. í heild hefiu’ þýðingin þó tetóst dável og er veralegur fengur að henni svo stuttu eftir að sagan kom út á frammálinu. Hávar Sigurjónsson Gæsa- mamma í nýjum kjol BÆKUR Barnabók VÍSNABÓK BARNANNA- GÆSAMÖMMUBÓK Böðvar Guðmundsson endurorti. Feodor Rojankovsky myndskreytti. Setberg 1999 - 120 s. GÆSAMAMMA eða „Mother Goose“ eins og þetta safn bamaljóða heitir á ensku, er mjög gamalt og á rætur að rekja til 18. aldar eða jafn- vel enn lengra aftur í tímann. Árið 1719 kom út ljóðasafn í Boston sem kallaðist „Mother Goose’s Melodies", og síðan gaf John Newberry út safn „Mother Goose“ ljóða í London árið 1765. Frakkar hafa líka gert tilkall til að eiga upphaf þessa fræga heitis því árið 1697 kom út safn ljóða og sagna með undirtitlinum „Contes de ma mere L’Oye“. En hvað svo sem kann að vera rétt í þessari útgáfusögu þá era þessi barnaljóð vel þekkt um hinn enskumælandi heim og nokkur þeirra hafa verið lagsett og sungin á íslensku, svo sem „Kisa mín, kisa mín, hvaðan ber þig að“ og ljóðið um kettlingana og vettlingana. Sú bók sem nú kemur út í nýrri þýðingu er líka vel þekkt sem „The Tall Book of Mother Goose“ og ber þetta heiti vegna þess hve óvenjuleg hún var í laginu þegar hún kom fyrst út. Myndlistarmaðurinn dregur upp myndir sem styðja ljóðin um leið og þær era glettnar og sniðugai’ en þær bera jafnframt mertó þess að þær era komnar til ára sinna. Þessi sama Gæsamömmubók kom út hjá Set- bergi árið 1970 og þá í þýðingu Krist- jáns frá Djúpalæk. Ekki veit ég af hverju var talin ástæða til að yrkja ljóðin upp á nýtt en ef til vill má til sanns vegar færa að texti rétt eins og myndir eldist og þurfi endurnýjun. Þessi íslenskun á Gæsamömmu tekst vel og er unnin af aðila sem hef- ur gott vald á íslensku máli og þá kímni sem þarf til að koma textanum til skila. T.d. heitir „Peter Piper“ Pipar Pétur, og „Little Miss Muffet“, ber íslenska heitið Litla Stína. „Jack and Jill“ sem fóru að sækja vatn með skelfilegum afleiðingum heita í ís- lenskri þýðingu Böðvars Oli og Fjóla, og svona mætti lengi telja. En þetta era ljóð sem era ákaflega bresk og því ektó heiglum hent að koma anda þeirra til stóla til íslenskra barna. „Mother Goose“ er mjög nátengd breskum menningararfi og á því ekki sérlega greiðan aðgang að íslenskum barnshuga og þar að auki er þetta gömul bók og sýnir merki þess. Sigrún Klara Hannesdóttir Af ítalskri tónlist NÆSTKOMANDI fimmtudag, þ. 9. desember kl. 20.30, mun tónskáldið og fræðimaðurinn Atli Heimir Sveinsson halda fyrirlestur á vegum Dante-fé- lagsins í tónleikasal Söngskól- ans í Reykjavík, Smára, við Veghúsastíg 7. Sjálfsagt er efni fyrirlestrarins af ítölskum toga og mun Atli fræða gesti um ít- alska tónlist og tónlistarmenn og persónuleg kynni sín af tón- um og mönnum í formi máls og tónlistar. Öllum er frjálst að mæta og er aðgangur ókeypis. Sönn írsk hetja BÆKUR Skáldsaga ÉG HEITI HENRY SMART Eftir Roddy Doyle. Bjarni Jónsson íslenskaði. Útgefandi Vaka- Helgafell 1999.344 bls. HENRY Smart var ein af írsku frelsishetjunum. Gallinn er sá að eng- inn man lengur eftir honum þótt hann segist hafa verið við hlið Michael Coll- ins á frægri mynd af írsku frelsishetj- unum frá öðrum og þriðja áratugn- um. Henry var í jaðri myndarinnar, aðeins handleggurinn og öxlin lentu innámyndinni. Þannig skapar Roddy Doyle ógleymanlega hetju í skáldsögu sinni A Star called Henry sem á íslensku hefur hlotið heitið Ég heiti Henry Smart. Doyle staðsetur Henry í hjarta írskrar frelsisbaráttu og úr verður söguleg skáldsaga, þar sem hinir dáðu írsku drengir era sýndir í nýju ljósi, tilbúnir að fóma írskri al- þýðu fyrir pólitískan ávinning, beita fyrir sig nafnlausum her soltinna, þjáðra og kúgaðra en ódrepandi manna eins og Henry Smart. Það er því ektó að undra þótt Ég heiti Henry Smart hafi vatóð mitóð umtal strax og hún kom út fyrr á þessu ári. Saga írskrar frelsisbaráttu er nánast hei- lög og hetjur hennar flekklausir dýrl- ingar. Nú hefur Doyle birt aðra hlið þessarar sögu og dregur jafnframt upp skiljanlegar ástæður hennar í ógleymanlegum lýsingum á yfir- gengilegri fátækt og niðurlægingu írsku þjóðarinnar undir hæl hins breska heimsveldis á dögum hennar hátignar, „Hungurdi’ottningarinnar“ Viktoríu. Henry Smart er hin sanna alþýðu- hetja, einfaldur og réttsýnn, grimmur og blíður í senn, morðingi og elskhugi, hermaður og eiginmaður. Hann fæð- ist í fátækrahverfi í Dublin árið 1901, móðirin drykkusjúk og faðirinn ein- fættur útkastari á hórahúsi og leig- umorðingi í hjáverkum. Henry er kominn út á götumar um leið og hann getur gengið, þjófur um sama leyti og hann getur talað, orðinn með stærstu karlmönnum 14 ára. Hann er munað- arlaus, þótt hann þektó móður sína og faðirinn hverfur þegar Henry er fimm ára. Hið eina sem hann á til Roddy Doyle.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.