Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 44

* 44 MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNB LAÐIÐ
«
*
Tvær í
einu höggi
„Þess vegna fjárfesta þeir meirihlutann
affénu ífjölmörgum stórfyrirtœkjum úti
í heimi þannig að efeitthvað fjarar
undan heima fyrir mun það ekki breyta
miklu um verðmæti þessa varasjóðs. “
YÐ erum ekki lengur blá-
fátæk, ekki afskekkt
þjóðarkríli sem verður
að skrapa saman hverja
kjöttutlu til að deyja ekki úr
hungri. Það er öðru nær, við erum
með ríkustu þjóðum í heimi og
getum alveg leyft okkur þann
munað að hugsa okkur vandlega
um áður en við efnum til vægast
sagt hæpinna framkvæmda.
Draumurinn á teikniborðum
verkfræðinga Landsvirkjunar er
að breytast í eitthvað sem minnir
á örvæntingu, hömlulausa til-
fmningasemi. Ottinn við að missa
andlitið, verða að hopa, hefur tek-
ið völdin. Hér kunna menn að
virkja, á að banna þeim að sýna
færni sína í verki? En kalt mat á
framkvæmdunum leiðir til allt
annairar nið-
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
urstöðu en áð-
ur var hamp-
að. Sé beitt
venjulegum
arðsemisútreikningum verður
víst tap á draumnum. Við þeirri
fullyrðingu eru ekki til sannfær-
andi svör, aðeins að óbeinn hagn-
aður verði svo mikill fyrir þjóðina.
Hvað þá með óbeina tapið?
Hjá Norsk Hydro eru menn
víst skjálfandi á beinunum vegna
þess að álbræðsla er sveiflu-
kenndur iðnaður, þeir ætla helst
ekki að leggja fram peninga, að-
eins búnað og tækniþekkingu.
Annars hélt ég að allir vissu að ál
væri kenjótt vara eftir að hafa
fylgst með tröllauknu og afskap-
lega áhugaverðu álveri sem reis
eiginlega á Keilisnesi fyrir ára-
tug. Næstum því.
Og svo er það eggjakarfan. I
þessu sambandi ætla ég enn að
minnast á Norðmenn. Þeir hafa
svo miklar tekjur af olíu og gasi
að ráðamenn telja varhugavert að
hella öllu gullinu inn í hagkerfið,
það væri ávísun á þenslu og óða-
verðbólgu. Þess vegna var stofn-
aður sjóður sem á að tryggja að
hægt verði að halda uppi velferð
þegar olían er uppurin. Hann er
nú orðinn svo öflugur að ég þori
ekki að nefna töluna, hún gæti
valdið svimakasti, jafnvel öfund.
En Norðmenn eru varkárir
menn og geyma ekki öll eggin sín
í sömu körfunni. Okkar lífeyris-
sjóðastjórar ætla hins vegar að
tryggja viðgang álbræðslunnar á
Reyðarfírði og flnnst að viðvörun-
arorð geti ekki verið annað en úr-
tölur og nöldur.
Eg veit ekki hvemig fólk situr í
stjómum þessara lífeyrissjóða,
veit ekki hvort þetta fólk er haldið
sömu áráttunni og ég og fleygi
stundum peningunum sínum í
lottómiða. Ef svo er má líka segja
með fullum rétti að það komi mér
ekkert við. En það kemur okkur
öllum við hvort þeir sem leggja
línurnar í fjárfestingum sjóðanna
reyna að sýna þar fyrirhyggju
eins og Norðmenn. Ef það er ekki
gert þurfum við að fá að vita
hverjar forsendurnar em fyrir því
að fjármunir, sem dregnir era af
laununum okkar til að tryggja
okkur nauðþurftir í ellinni, þurfa
ekki að vera festir í sæmilega
tryggum eignum.
Er eingöngu verið að hugsa um
að treysta hefðbundið byggða-
mynstur í sessi, trúa fögrum fyr-
irheitum um að álver snúi taflinu
við og stöðvi strauminn á mölina?
Þá vil ég að fólk segi það hreint
út.
Sýni útreikningar á hinn bóg-
inn að ekki sé neitt vit í að selja
raforku frá virkjuninni á lágu
verði sem stjómist auk þess af sí-
breytilegu álverði er málið einfalt:
Við sleppum þessu og hugum að
öðram kostum.
Þá myndi áherslan verða m.a.
lögð á að gjörnýta hrein-
leikaímyndina sem landið hefur
enn. Hversu vel við eigum hana
svo skilið, það er önnur saga. En
við getum ekki bæði sleppt og
haldið, getum ekki haldið ótrauð
áfram að virkja alla drauma verk-
fræðinganna, Lang Stærsta
Drauminn og þá litlu, án þess að
stefna í voða hagstæðri ímynd í
hugum neytenda, fyiirbæri sem
fjölþjóðleg risafyrirtæki reyna nú
að efla eins og þau geta.
Hvort sem um er að ræða þjóð-
ir sem eiga allt sitt undir út-
flutningi eða fyrirtæki sem selja
vöra og þjónustu um allan heim
verður ekki hlaupið frá nýjum
veraleika. Hann er sá að neyt-
andinn getur ákveðið að refsa
þeim sem keppir á markaði fyrir
eitthvað sem í sjálfu sér kemur
ekki beint við því sem verið er að
bjóða til sölu.
Neytandanum, sjálfu yfir-
valdinu, getur þóknast að hundsa
tilboð um íþróttaskó á góðum
kjöram vegna þess að fréttir ber-
ast af því að skórnir séu fram-
leiddir í verksmiðju þar sem laun
og aðbúnaður eru fyrir neðan all-
ar hellur að mati okkar á Vestur-
löndum.
Hann getur líka neitað að
kaupa fisk frá hvalveiðiþjóð og þá
skiptir engu máli hvað okkur,
sölumönnunum, finnst um lélegan
rökstuðninginn og fáfræðina að
baki. Neytandinn ræður.
Hann getur líka ákveðið að
tengja íslenska framleiðslu í hug-
anum fyrst og fremst við eitthvað
neikvætt, til dæmis umhverfis-
spjöll.
Þegar risafyrirtækið DuPont,
sem framleiðir alls kyns mis-
hættuleg efnasambönd til notkun-
ar í iðnaði, hugðist fyrir nokkram
áratugum reisa mengandi verks-
miðju vissu frammámenn að nóg
var að telja íbúana á svæðinu á
sitt band, benda þeim á að at-
vinnutækifæri myndu skapast og
skattatekjur hækka.
„Núna era grannarnir okkar
sex þúsund milljónir manna,“ seg-
ir einn af ráðamönnum fyrirtæk-
isins. Hann á við að svo umdeild
mál era ekki lengur einkamál ein-
hvers afmarkaðs landsvæðis held-
ur mál allra jarðarbúa.
Við virðumst nú hafa alla burði
til að slá tvær flugur í einu höggi
og það óvart: Verja tugmilljörðum
króna af almannafé í framkvæmd-
ir sem ekki skila arði. Og tryggja
að það fyrsta sem ungir Banda-
ríkjamenn, Þjóðverjar eða Frakk-
ar heyri um Island sé að þar búi
umhverfissóðar.
Peningatapið getum við lifað af
eins og hvern annan aflabrest en
er brennimark sóðans ekki al-
varlegt íhugunarefni?
Allir sitji við sama borð
UM ÞESSAR mund-
ir era liðin 40 ár frá
stofnun Innkaupastofn-
unai' Reykjavíkurborg-
ar, en þessi stofnun
gegnir þýðingai-miklu
hlutverki í borgarkerf-
inu í því skyni að
tryggja sem hagkvæm-
ust innkaup fyrir borg-
arsjóð og fyrirtæki
hans. Jafnframt á Inn-
kaupastofnun að
tryggja jafnræði
þeirra, sem vilja selja
Reykjavíkurborg þjón-
ustu sína þannig, að all-
ir sitji við sama borð.
Upphafið
Alfreð Þorsteinsson
innkaupa- og útboðs-
málum. Þess má einnig
geta í þessu sambandi
að stjórn Innkaupa-
stofnunar Reykjavíkur-
borgar skipaði á fundi
sínum 13. september sl.
vinnuhóp til að móta
reglur um skil forstöðu-
manna stofnana og fyr-
irtækja borgarinnar á
yfirliti um innkaup og
verklegar framkvæmd-
ir í því skyni að auka á
skilvirkni og aðhald í
útboðs- og innkaupa-
málum borgarinnar.
Starfsemi Innkaupastofnunar
Reykjavíkurborgar hófst 1. desem-
ber 1959 á grundvelli samþykktar
bæjarstjórnar Reykjavíkur frá 16.
júní sama ár. Með þeirri samþykkt
var stofnuninni falið að annast inn-
kaup og samninga um kaup á vörum
og þjónustu fyrir bæjarsjóð Reykja-
víkur og stofnanir hans, útboð á
verklegum framkvæmdum ásamt
fleiri tilgreindum verkefnum.
Þessi samþykkt var óbreytt til 1.
apríl 1976 en þá tók gildi ný og mun
ítarlegri samþykkt fyrir stofnunina.
Núgildandi samþykkt er frá 27. júní
1995 en breytingar á samþykktinni
frá 1976 byggjast á starfi Útboðs- og
innkaupanefndar Reykjavíkurborg-
ar sem skipuð var í borgarráði í ár-
sbyrjun 1995. Markmið breyting-
anna var í aðalatriðum að tryggja
með sem bestum hætti jafnræði milli
þem'a aðila sem borgin á í viðskipt-
um við, skilgreina hæfisreglur,
reglur um boðsferðir og almennt
skerpa á reglum um starfshætti
stofnana og fyrirtækja borgarinnar í
Fyrir opnum tjöldum
Meginmarkmið Innkaupastofnun-
ar Reykjavíkurborgar hlýtur ávallt
að vera að stuðla að sem mestri hag-
kvæmni í rekstri borgarinnar með
því að leita hagkvæmasta verðsvið
Innkaup
Markmið Innkaupa-
stofnunar, segir Alfreð
Þorsteinsson, hlýtur
ávallt að vera að stuðla
að sem mestri hag-
kvæmni í rekstri
borgarinnar.
kaup á vöram og þjónustu og verk-
legum framkvæmdum og að tryggja
með sem bestum hætti jafnræði milli
þeirra aðila sem borgin skiptir við.
Innkaupamál opinbeiTa aðila era
alls staðar í heiminum afar viðkvæm
mál eðli sínu samkvæmt og því brýnt
að allar ákvarðanir fari fram fýrir
opnum tjöldum og gegnsæi ákvarð-
anatöku sé sem ljósast.
Samkvæmt núgildandi skipulagi í
innkaupa- og útboðsmálum Reykja-
víkurborgar fara öll meiriháttar mál
fyrir fundi stjórnarinnar sem haldnir
eru að jafnaði einu sinni í viku og öll
framlögð skjöl á þessum fundum eru
aðgengileg hlutaðeigandi aðilum.
Þetta tryggir að allar tillögur um
kaup eða töku tilboða skulu vera
skriflegar og era í raun aðgengilegar
öllum sem hagsmuna eiga að gæta
hverju sinni.
Jafnræði
Það er brýnt að leggja áherzlu á
þennan þátt, þ.e. jafnræði og gegn-
sæi ákvarðanatöku sem stuðlar að
því trausti sem stofnuninni er brýnt
að njóta út á við í samskiptum við við-
skiptaaðila sína. það getur einungis
gerst með því að stjórnarmenn og
stai-fsfólk Innkaupastofnunar
Reykjavíkurborgar geri sér ávallt
glögga grein fyrir því hversu mikil-
vægt það er fyrir stofnunina að hún
njóti almenns trausts, jafnt útávið í
þjóðfélaginu sem og innan borgar-
kerfisins.
A þessum tímamótum í sögu stofn-
unarinnar er við hæfi að þakka for-
stöðumönnum stofnana og fyrir-
tækja borgarinnar fyrir gott
samstarf á undanförnum áram. Sér-
staklega ber að þakka þeim fýrir þá
miklu vinnu sem innt er af hendi við
endurskoðun á samþykkt Innkaupa-
stofnunar og starfsháttum á árinu
1995 á vegum Útboðs- og innkaupan-
efndar Reykjavíkurborgar.
Höfundur er borgarfulltrúi og for-
maður Innkaupastofnunar Reykja-
víkur
Elliðaánum hjálpað með
stýringu á vatnsrennsli
ORKUVEITA
Reykjavíkur hefur
gripið til aðgerða, sem
miða að því að vernda
lífríki Elliðaánna, í
tengslum við upphaf
raforkuframleiðslu í
ánum á nýjan leik.
Eins og kunnugt er, er
vatni hleypt í gegnum
túrbínur Rafstöðvar-
innar á vetrum, en ár-
vatnið rennur óheft
um árfarveginn vor,
sumar og haust.Þær
aðgerðir sem Orku-
veita Reykjavíkur hef-
ur gripið til og miða að
verndun lífríkisins era
í samræmi við samþykkt borgar-
ráðs frá í sumar, en ályktun ráðsins
var í samræmi við álit sérfræðinga
sem gerðu vistfræðirannsóknir á
Elliðaánum og tillögur til úrbóta,
en þær voru kynntar í sumar. Þær
aðgerðir sem nú er gripið til miðast
fyrst og fremst við að bregðast við
beinum afleiðingum rennslisbreyt-
inga á ánum sem til koma vegna
raforkuframleiðslunnar. Er þar um
að ræða tvö svæði í ánni, annars
vegar svæðið frá Elliðavatnsstíflu
og niður í Árbæjarlón, hins vegar
frá Arbæjarlóni og niður að Raf-
stöðinni.
Rennslisstýring
í efri hluta Elliðaánna verður
rennsli árinnar stýrt þannig að
breytingum á vatnshæð verður
haldið í lágmarki. Eins og margir
vita fer raforkuframleiðslan í ánum
þannig fram að vatni er veitt úr Ár-
bæjarlóni og leitt niður dalinn eftir
pípu sem liggur neðanjarðar, allt
niður að Rafstöðvarbyggingunni.
Pípa þessi komst í fréttirnar í íýrra
þegar hún gaf sig og árvatnið
flæddi á kafla í Elliðaárdal. Arvatn-
inu, sem leitt er til Rafstöðvarinn-
ar, er veitt í gegnum
rafala og þar verður
rafmagnið til sem
borgarbúar hafa not
af.Rennsli Elliðaánna
verður þannig stýrt á
efri hluta þeirra að
vatnslokurnar í Elliða-
vatnsstíflunni verða
opnaðar í fjórum
áföngum þannig að
rennsli ánna vex
smám saman. Þannig
verður reynt að láta
rennslisaukninguna að
vera í sem mestu sam-
ræmi við vatnsminn-
kunina í Árbæjarlóni
sem leiðir af vatnstöku
þaðan vegna raforkuframleiðslunn-
ar. Með þessum hætti er hægt að
draga mjög úr rennslisbreytingum
á efri hluta ánna.Hingað til hafa
lokurnar í Elliðavatni verið opnaðar
í tveimur áföngum sem leitt getur
til skarpari vatnsaukningar í ánum,
en það telja sérfræðingar að geti
verið óheppilegt lífríkinu í ánum.
Lágmarksrennsli tryggt
Á þeim kafla Elliðaáa sem miðast
við Árbæjarstíflu að ofan og Raf-
stöð að neðan, verður ávallt tryggt
tiltekið vatnsmagn að lágmarki.
Það leiðir til þess að þetta búsvæði
árinnar getur nýst laxaseiðum til
uppeldis. Reyndar verður tryggt
lágmarksrennsli í báðum kvíslum
Elliðaánna, sem auka mun afkom-
umöguleika laxaseiða á þessu
svæði. Áður seytlaði vatn aðeins um
eystri kvíslina. Rennsli Elliðaánna
neðan Árbæjarstíflu og niður að
Rafstöð hefur oft verið lítið og áður
fyrr kom stundum fyrir að aðal-
farvegur ánna, kvíslin að austan-
verðu, þornaði nær upp. Eðlilega
hefur þetta ástand haft óheppileg
áhrif á lífríki ánna. Þannig hefur
framleiðslugeta þeirra á laxaseiðum
Raforka
Þær aðgerðir sem Orku-
veita Reykjavíkur hefur
gripið til og miða að
verndun lífríkisins, seg-
ir Gunnar Aðalsteins-
son, eru í samræmi við
samþykkt borgarráðs
frá í sumar.
minnkað, þar sem umræddur kafli
árinnar hefur ekki nýst sem skyldi
til seiðauppeldis. Það lágmar-
ksrennsli sem veitt verður um báð-
ar kvíslarnar verður alls einn rúm-
metri á sekúndu sem deilt verður á
báðar kvíslarnar. Þetta vatnsmagn
er í samræmi við það rennsli sem
verður að lágmarki í Elliðaánum á
vetram.Orkuveita Reykjavíkur hef-
ur ekki einvörðungu tekjur af
rekstri rafstöðvar við Elliðaár.
Þessari starfsemi fylgir einnig tals-
verður kostnaður vegna umsýslu
með ánum og Elliðaárdal í heild.
En þar kemur fleira til. Þannig
mun ofangreindum aðgerðum
fylgja minnkun á tekjum og er
tekjutap Orkuveitunnar, vegna
aukningar á rennsli frá Árbæjar-
lóni og niður að Rafstöð, áætlað um
fimm milljónir króna á ári.Kostnað-
ur Orkuveitunnar af umsýslu við
árnar og dalinn er þó léttvægur að
mati fyrirtækisins á móti þeim áv-
inningi sem Reykjavíkurborg hefur
af því að um hana rennur gjöful lax-
veiðiá.
Höfundur er rekstrarstjórí raforku-
sviðs Orkuveitu Reykjavikur.
Gunnar
Aðalsteinsson