Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999
MORGUNBLADIÐ
ERLENT
Skýrsla OSE um mannréttindabrot í Kosovo
Hryllilegum grimmd-
arverkum lýst
Vín, Pristina. AFP, The Daily Telegraph.
ÖRYGGIS- og samvinnustofnun
Evrópu (ÖSE) birti á mánudag
skýrslu um mannréttindabrot í
Kosovo. Skýrslan er meira en 900
blaðsíður og er í tveimur hlutum.
Fyrri hlutinn fjallar um grimmdar-
verk framin á tímabilinu október
1998 til júní 1999, þegar serbnesk yf-
irvöld réðu enn héraðinu. Síðari hlut-
inn fjallar um tímabilið frá júní til
október í ár þegar meira en 800.000
flóttamenn af albönskum uppruna
sneru aftur til Kosovo í kjölfai’ loft-
árása NATO.
I skýrslunni er að fmna upplýsing-
ar um morð, mannrán, pyntingar og
kynferðislegt ofbeldi sem byggðar
eru á vitnisburði fórnarlamba. I fyrri
hlutanum er um að ræða glæpi sem
serbneskir hermenn og óbreyttir
borgarar frömdu á íbúum af alb-
önskum uppruna. Síðari hluti skýrsl-
unnar fjallar um hefndaraðgerðir
Kosovo-Albana gegn Serbum bús-
ettum í héraðinu eftir að hinir fyrr-
nefndu sneru aftur. í yfirlitsskjali
sem ÖSE birtir með skýrslunni er
tekið fram að enda þótt báðir hlut-
arnir myndi eina og sömu skýrsluna,
fari fjarri því að hægt sé að jafna
saman þeim mannréttindabrotum
sem þar er lýst. Glæpir Serba gegn
Kosovo-Albönum séu ekki einungis
miklu umfangsmeiri heldur geri
þátttaka ríkisvaldsins í þeim það að
verkum að þeir séu eðlisólíkir þeim
brotum sem lýst er í síðari hluta
skýrslunnar.
Börn taka þátt í
grimmdarverkum
Engu að síður sagði jrfirmaður
sendinefndar ÖSE í Kosovo, Dan
Everts, á fréttamannafundi á mánu-
dag að mjög skýrar vísbendingar
væru um að ofbeldi Kosovo-Albana
gegn Serbum væri skipulagt. Einnig
komu fram í máli Everts áhyggjur af
því að átök milli flokka Kosovo-Aib-
ana hefðu færst í vöxt upp á síðkast-
ið. Bernar Kouchner, yfirmaður
Sameinuðu þjóðanna í Kosovo, sagði
á sama fréttamannafundi að
áhyggjuefni væri að margir mjög
ungir Kosovo-Albanar tækju þátt í
gi-immdarverkum gegn Serbum.
Hann lýsti því að í mörgum tilfellum
hefðu allt niður í 10-12 ára börn tek-
ið þátt í barsmíðum og beitt hótun-
um, sérstaklega gegn eldra fólki af
serbneskum uppruna. I einu tilviki
hafi 82 ára gömul serbnesk kona ver-
ið brennd inni í húsi sínu eftir að hafa
sætt barsmíðum af börnum.
Skipulegar ofsóknir til
að flæma íbúa burt
Fyrri hluti skýrslunnar er byggð-
ur á gögnum sem starfsmenn sendi-
nefndar ÖSE söfnuðu um mannrétt-
indabrot Serba á þessu og síðasta
ári. Sendinefndin yfirgaf Kosovo í
mars á þessu ári skömmu áður en
hernaðaraðgerðir NATO hófust, að-
faranótt 25. mars. Eftir það skráðu
starfsmenn ÖSE til viðbótar vitnis-
burði um 2.800 fórnarlamba í flótta-
mannabúðum í Albaníu og Makedón-
íu.
Fram kemur að serbneskar her-
sveitir hafi stundað skipulegar of-
sóknir á hendur íbúum af albönskum
uppruna í því skyni að flæma þá burt
úr héraðinu. Hersveitirnar beittu
fjöldamorðum til að hræða íbúa til að
flýja og tilviljanakenndar handtök-
ur, nauðganir og annars konar kyn-
ferðislegt ofbeldi var stundað í sama
tilgangi. Sérstaklega voru ungir
menn eltir af serbneskum sveitum,
fangelsaðir, pyntaðir og drepnir.
Einnig urðu efnaðir og vel menntað-
ir Kosovo-Albanar mjög fyrir barð-
inu á ofsóknum Serba.
Missti alla fjölskylduna
í morðárás
Margar nákvæmar lýsingar á
hryllilegum gi-immdarverkum Serba
er að finna í skýrslunni. Eftir að
starfsmenn ÖSE yfirgáfu Kosovo
færðust morð, pyntingar og nauðg-
anir mjög í aukana og sérstaklega
urðu þeir illa úti sem höfðu tengsl við
UCK eða höfðu aðstoðað starfsmenn
AP
Dan Everts, yfirmaður ÖSE í Kosovo, og Gerard Stoudmann, yfirmaður
skrifstofu ÖSE á sviði lýðræðis og mannréttinda í Varsjá, kynna skýrsl-
una í Pristina á mánudag.
ÖSE með einhverjum hætti. Ein frá-
sögnin, sem er að finna í skýrslunni,
varðar fjölskyldu í Suva Reka-héraði
í suðurhluta Kosovo sem varð að
gjalda það dýru verði að hafa veitt
ÖSE aðstöðu í húsi sínu.
Kona úr fjölskyldunni er ein til
frásagnar um atburðina. Hún segir
að 25. október hafi lögregla yfirheyrt
mann hennar um tengsl hans við
sendinefnd ÖSE og af hverju starfs-
mönnum á vegum hennar hafi verið
leyft að dvelja í húsinu. Síðdegis
næsta dag hafi lögreglumaður, sem
konan segist hafa þekkt, birst utan
við húsið og skipað syni mágs hennar
að koma út. Lögreglumaðurinn hafi
þar skotið piltinn. Konan segir að all-
ir í fjölskyldunni hafi þá hlaupið út
og séð að húsið var umkringt af serb-
neskri lögreglu og vopnuðum
óbreyttum borgurum. Hún segir að
nokkrir meðlimir fjölskyldunnar hafi
verið skotnir á færi utan við húsið en
hún og aðrir hafi verið elt uppi og
farið með þau á kaffihús í bænum. Þá
Iýsir konan því hvernig lögreglan
skaut til bana alla þá sem innandyra
voru.
Hún segir að fjögur börn hennar,
tvær stúlkur 14 og 16 ára og tveir
drengir 10 og 2 ára, hafi staðið um-
hverfis hana þegar lögreglan hóf
skothríðina. Konan reyndi að skýla
yngsta syni sínum með fótunum en
án árangurs. Hún varð sjálf fyrir
skoti í kviðinn sem hafði farið gegn-
um eldri son hennar. Hún segist hafa
hvatt hann til að þykjast vera látinn
og það sama hafi hún gert.
Þegar Serbarnir voru að stafla lík-
unum á vörubílspall segir konan að
þeir hafi tekið eftir því að sonur
hennar andaði enn og hafi skotið
hann hljóðandi. Hún segist einnig
hafa orðið vitni að því þegar Serb-
arnir hirtu öll verðmæti af líkunum.
Eftir að bifreiðin var lögð af stað
tókst konunni að stökkva af henni og
leynast þar til aðrir Kosovo-Albanar
komu henni til hjálpar. Samkvæmt
frásögn hennar voru 12 börn undir
17 ára aldri meðal hinna myrtu og 10
fullorðnir, þar á meðal ófrísk kona.
Átti ekkert
þjóðarmorð sér
stað í Kosovo?
Nokkur umræða hefur átt sér stað í bresk-
um fjölmiðlum síðustu mánuði um það
hvort þjóðarmorð hafi raunverulega átt
sér stað í Kosovo. I grein Gwynne Dyer
er fjallað um þetta mál.
Unnið að uppgreftri líkamsleifa fórnarlamba stríðsins í Kosovo.
ÞETTA var kannski óhjákvæmi-
legt, rétt eins og hringferli frétta-
flutningsins sjálfs. Þegar í ljós kom
að sumar þeirra grafa, sem höfðu
verið taldar fjöldagrafir þegar
landsvæðið var kannað úr lofti,
höfðu aðeins örfá eða jafnvel engin
lík að geyma heyrðust þær ásakanir
að í raun hefðu engin fjöldamorð átt
sér stað í Kosovo. Hugsanlega hefði
verið eitthvað um fjöldamorð á ein-
hverjum stöðum en í öðrum tilvik-
um hefði verið um að ræða áróðurs-
brögð af hálfu NATO.
Þessi umræða hófst síðastliðinn
september þegar Emilio Perez Puj-
ol, spánskur sérfræðingur í réttar-
læknisfræði, hætti vinnu sinni og
síns hóps eftir að hafa fundið aðeins
„187 lík, 97 á einum stað, 8 á öðrum,
4 á enn öðrum og svo framvegis“.
Hann hélt því reiðilega fram að allt
þetta umstang hefði verið „orða-
leikur búinn til af áróðursvél stríðs-
ins, því við fundum ekki eina - ekki
eina einustu fjöldagröf'. (97 h'k á
einum stað telst. greinilega aðeins
vera hagkvæm nýting á landsvæði!)
Þá vakti rannsóknarhópur úr
einkageiranum, sem kallar sig
Stratfor, athygli á sér þegar hann
tilkynnti að rannsókn á skýrslum
frá FBI og öðrum löggæsluaðilum
gæfi til kynna að endanlegar tölur
um mannfall í stríðinu bentu til að
fórnarlömbin mætti telja í hundruð-
um en ekki þúsundum. Síðla í októ-
ber var í breska tímaritinu The
Spectator haft eftir háttsettum aðil-
um í leynilögreglunni í Króatíu að
20 hópar, sem unnið hefðu á vegum
Alþjóðlega glæpadómstólsins að því
að grafa upp fjöldagrafir til að finna
sönnunargögn, hefðu aðeins fundið
670 lík.
Þegar hér var komið sögu urðu
þær raddir háværar, sérstaklega
meðal þeirra sem höfðu verið á móti
stríðinu og blaðamanna sem voru í
dauðaleit að nýrri sýn á málið, að
fullyrðingin um þjóðarmorð hefði
verið búin til af NATO til að dylja
hinn raunverulega og glæpsamlega
tilgang sinn með árásunum á
Serbíu. Dregin voru fram í dags-
ljósið orð nokkuiva háttsettra
manna í NATO sem höfð voru eftir
þeim í hita stríðsins og áttu að
sanna að NATO hefði viljandi
hleypt ofvexti í fjölda þeirra sem
drepnir voru af serbneska hernum
og öðrum sérþjálfuðum sveitum.
Hver er þá
sannleikurinn?
Blaðamenn elska að fletta ofan af
samsærum, hvort sem þau eiga við
rök að styðjast eða ekki. Það var því
óhjákvæmilegt að þessar fullyrð-
ingar kæmu upp á yfirborðið ein-
hvern tíma á árinu eftir stríðið, en
sú staðreynd að þær séu óhjá-
kvæmilegar fela ekki endilega í sér
að þær séu rangar. Til að átta sig á
þessum umdeildu atriðum verður
að svara þremur aðskildum spurn-
ingum. Hversu margir voru drepnir
í stríðinu? Reyndu leiðtogar NATO
að hækka tölu fallinna borgara að
ásettu ráði til þess að geta kallað
það þjóðarmorð og réttlæta þannig
gerðir sínar? Og hversu marga
látna þarf til þess að það teljist
þjóðarmorð?
Carla del Ponte, svissneski sak-
sóknarinn sem var skipaður af Al-
þjóða stríðsglæpadómstólnum,
skýrði um miðjan nóvember frá því
að 2.108 lík hefðu verið grafin upp
af rannsóknarmönnum stríðsglæpa
til þessa, en þeir hefðu aðeins opnað
195 af þeim 529 gröfum sem skráð-
ar eru hjá dómstólnum og grunaðar
eru um að vera fjöldagrafir. Þar
sem jörð er nú frosin í Kosovo mun
afgangurinn þurfa að bíða vors þeg-
ar jörð þiðnar á ný. Mögulegt er að
tala líka verði á milli 5 og 6 þúsund
þegar upp er staðið.
Þetta kemur heim við ályktanir
Bajram Krasnici, yfirmanns nefnd-
ar Kosovo-Albana sem íjallar um
stríðsglæpi og fólk sem saknað er,
og byggðar eru á vitnisburði eftir-
lifenda, þess efnis að um 6 þúsund
Kosovo Albanar hafi verið drepnir á
þeim þremur mánuðum sem stríðið
varði auk u.þ.b. eitt þúsund manna
sem drepnir voru árinu á undan.
Þar við bætast tvö þúsund manns
sem saknað er og vonast er til að
finnist í fangelsum í Serbíu.
Hvemig kemur þetta svo heim og
saman við það sem NATO hefur
áætlað um stríðið? Raunar er þetta
ekki fjarri lagi!
Það ríkti ringulreið um stundar-
sakir þegar hundruð þúsunda
skelfdra múslima, sem höfðu verið
reknir úr landi, flæddu yfir landa-
mærin til Makedóníu og Albaníu,
meirihlutinn konur og börn sem
sögðust hafa verið skilin frá karl-
mönnunum. Það var áhyggjuefni
hve karlmennirnir voru fáir í flótta-
mannabúðunum og því sagði Willi-
am Cohen, varnarmálaráðherra
Bandaríkjanna, hinn 16 maí: „Það
er ljóst að það vantar um hundrað
þúsund vopnfæra menn. Þeir hafa
hugsanlega verið myrtir." Þessar
áhyggjur voru skiljanlegar á þeirri
stundu og hann sagði ekki að þeir
hefðu verið drepnir. Enginn hélt því
fram.
Á síðari stigum stríðsins voru
þær tölur sem flestir yfirmenn og
talsmenn NATO notuðu á þá leið að
„hátt í tíu þúsund Albanar hefðu
verið myrtir". Ef litið er til þess að
enn ríkti öngþveiti vegna stríðsins
og skortur var á beinum upplýsing-
um má segja að þessi áætlun hafi
ekki verið fjarri lagi og áreiðanlega
ekki vísvitandi ýkjur'.
En myndi þetta flokkast sem
þjóðarmorð? Auðvitað. Það er hægt
að leika sér með orð og deila um
hversu mörg lík verði að vera í gröf
til að hún kallist fjöldagröf. Hins
vegar er til staðar lagaleg skilgrein-
ing á þjóðarmorði og kemur fjöldi
fómarlamba þar ekki við sögu Þjóð-
armorð er tilraun til að útrýma eða
gera eignalausa eða brottræka með
valdi þjóðflokka, trúar- eða tungu-
málahópa. Undir þetta fellur þá sú
stefna að nota hrottafengin morð á
þúsundum manna til að hræða alla
aðra af sama hópi þannig að þeir
flýi svæðið, en þeirri aðferð beittu
serbnesk yfirvöld í Kosovo.
Ef tekið er mið af þeim aðferðum
er beitt var af sveitum Slobodan
Milosevic við þjóðernishreinsanir á
blönduðum svæðum í Króatíu (áður
en Króatar hófu gagnárásir og sín-
ar eigin þjóðernishreinsanir) að
ekki sé minnst á hin hryllilegu þjóð-
armorð sem serbneska stjórnin
gerði á múslimum í Bosníu, er
óskynsamlegt að halda því fram að
NATO hafi átt að bíða með aðgerðir
þar til fleira fólk í Kosovo hefði ver-
ið myrt. Það að „aðeins 10 þúsund
óbreyttir borgarar voru drepnir"
eða „aðeins 6 þúsund" er engin
sönnun þess að NATO hafi rang-
lega gripið inní atburðarásina.
Þvert á móti er þetta sönnun þess
að bandalagið brást við í tæka tíð.
Höfundur er sjálfstætt starfandi
blaðamaður iLondon. Greinar bans
birtast reglulega í 45 löndum.