Morgunblaðið - 08.12.1999, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999 39
LISTIR
Hvítur
og brúnn
BÆKUR
B a r n a b ú k
KLEINUR OG KARRÍ
eftir Kristínu Steinsdóttur.
Myndlýsingar: Áslaug Jónsdóttir.
Vaka-Helgafell, 1999 -123 s.
ÞAÐ er ekki svo ýkjalangt síðan
við kynntust innflyjendum með út-
lit og siði sem frábrugðnir eru því
sem við höfum búið
við frá landnámstíð. í
þessari sérlega vel
skrifuðu sögu segir
höfundur frá lífinu í
íslenskum bæ þar
sem allt gengur sinn
vana gang þar til ind-
versk fjölskylda sest
þar að.
Lýst er viðbrögð-
um nágranna, bæði
jákvæðum og nei-
kvæðum, og margs
konar fróðleikur
kemur fram um Ind-
land, tungumál, siði
og venjur og er þessi
fræðsla öll í beinum
tengslum við söguna
sjálfa. Titillinn um kleinurnar og
karríið hefur tilvísun í þessa tvo ól-
íku menningarheima sem hafa sín
ólíku kennitákn, matarvenjur og
klæðaburð. Höfundur vefur þessa
umgjörð utan um sögu lítils drengs
sem er ósköp vanmáttugur og
fremur and-hetja en þessi dæmig-
erði strákur úr íslenskum stráka-
bókum sem getur allt. Bjössi
missti mömmu sína í bílslysi og er
alinn upp hjá pabba en hann á líka
yngri bróður svo og afa og ömmu
og langömmu sem styrkja hann.
En Bjössi er skrýtinn og veit það
sjálfur. Hann vill fá að vera eins og
hann er, spila á sína fíðlu þótt það
sé bara fyrir fugla og fiska og hann
vill fá að hafa andstyggð á fótbolta.
Hann vill ekki heldur vera sífellt
minntur á að nú eigi hann að drífa
sig. Hann vorkennir sjálfum sér
pínulítið og þegar hann á erfitt þá
leitar hann á náðir ósýnilegs vinar.
Sterka persónan í sögunni er
frænka Bjössa, Ulfhildur, sem er
h'ka að reyna að fá að vera hún
sjálf, en það er heldur ekki vanda-
laust fyi-ir hana þegar grannt er
skoðað. Myndskreyting Áslaugar
er mjög vel heppnuð og sýnir á lát-
lausan hátt efni hvers kafla. Á
einni mynd er t.d. sýnt sýnishorn
af Hindí-letri og á annarri mynd er
sýnd mynd af fíl og engli - tákn
sem sótt er beint í viðkomandi
kafla og fjallar um viðhorf ólíkra
trúarbragða til dauð-
ans. Flestir kaflar
bókarinnar byrja á
„Að“ og vísa þannig
beint til þess að hér
eru ýmist vangaveltur
um tilveruna eða sagt
frá atburðum dagsins.
Fyrsti kafli heitir „Að
horfa á jökulinn“ með
mynd af Snæfellsjökli
og sögusviðið er þar
með staðsett. Annar
heitir „Að eignast vin“,
einn heitir „Að fót-
brjóta hrossaflugu",
og einn ber það frum-
lega heiti „Að vera
hrekkjusvín" svo ein-
hver dæmi séu tekin.
Þetta er einstaklega nærfærin
saga sem lýsir vel sálarlífi og til-
veru lítils drengs séð frá honum
sjálfum. Kristín fjallar um við-
kvæm mál svo sem einelti, kyn-
þáttafordóma og dauða, og óttann
við dauðann sem í þessu tilviki
endar í gleði þegar afi trillukarl
bjargast úr sjávarháska. Höfundur
er söguefninu trúr allt í gegn og
hvergi boðið upp á neinar ódýrar
lausnir.
Kjarninn í þessari bók er að fólk
sé mismunandi og misjafnt og þar
skipti litarháttur eða matarvenjur
engu máli. Allir eigi samt að fá að
vera þeir sjálfir. I bókarlok situr
lesandinn eftir með ánægjutilfinn-
ingu sannfærður um að þetta sé
allt á réttri leið.
Sigrún Klara Hannesdóttir
ÆKUR
Ctgerðarsaga
FRÁ LÍNUVEIÐUM TIL
TOGVEIÐA
EFTIR Jón Pál Halldórsson. Þættir
úr sögu útgerðar á Isafirði frá 1944
til 1993. Sögufélag Isfirðinga, ísa-
firði 1999.288 bls., myndir, kort.
TÍMABILIÐ, sem þessi bók nær
yfir, frá lýðveldisstofnun og fram yfir
1990, er tvímælalaust mesta um-
brotaskeið í gjörvallri sögu sjávarút-
vegs á Islandi. Óvíða hafa breyting-
amar og umbrotin verið greinilegri
en á Isafirði. Utgerð stendur þar á
gömlum merg og lengst af 19. aldai-
var bærinn miðstöð þilskipaútgerðar
hér á landi. Þegar sú saga hófst, sem
rakin er á blöðum þessarar bókar,
byggðist sjávarútvegur á Isafirði
öðru fremur á útgerð línubáta, auk
þess sem nokkur hefð hafði skapast
fyrir rækjuveiðum í ísafjarðardjúpi
og síldveiðum á sumrum. Togaraút-
gerð var svo endurvakin á Isafirði
með nýsköpuninni og kom fyrri ný-
sköpunai-togari ísfirðinga, ísborg, til
landsins árið 1948.
Eftir það gekk útgerðin á Isafirði
að flestu leyti þá slóð, sem kalla mátti
venjulega leið íslensks sjávarútvegs
BÆKUR
B a r n a b 6 k
VIÐ VILJUM JÓL í JÚLÍ
Eftir Yrsu Sigurðardóttur. Myndir
og kápa: Amgunnur Ýr. Mál og
menning, 1999-151 s.
EF þú ætlar að láta þér takast það
ómögulega þarftu að beita göldrum.
Galdrauppskriftin í þessu tilviki nær
yfir „Tönn ættingja, tungu fávita,
þvag valdhafa, þræði úr klæðum
hreinnar meyjar, mat úr munni
keppinautar, slef flækingshunds, hár
af höfði látins manns, nögl af hinum
heittelskaða og eigið blóð“. Svo þarf
að koma þessu kremi á þann heitt-
elskaða og þar með verður hann þinn
að eilífu.
Sagan gengur út á það hvernig
Theodóru, sem er ellefu ára, gengur
að leysa þessar Herkúlesarþrautir
og svo í lokin þegar allt hefur farið í
steik og brotinn spegillinn boðar sjö
ára ógæfu í viðbót, þá er bara að
Kristín
Steinsdóttir
Landið milli fljóta
BÆKUR
Ábúendatal
LANDEYINGABÓK.
AUSTUR-LANDEYJAR
Valgeir Sigurðsson. Viðbætur
unnu: Ragnar Böðvarsson, Þorgils
Jónasson, Ingólfur Sigurðsson. Rit-
stjóri: Ragnar Böðvarsson. Ut-
gefandi: Austur-Landeyjahreppur,
Gunnarshólma, 1999, 566 bls.
ÁRIÐ 1982 kom út Rangvellinga-
bók, tveggja binda verk, eftir Val-
geir Sigurðsson á Þingskálum. Þá
bók hef ég ekki séð, en heyrt hef ég
ættfræðinga ljúka lofsorði á hana
vegna áreiðanleika og nákvæmni.
Þremur árum síðar ákváðu Landey-
ingar að hefjast handa um heimilda-
söfnun „um búsetu í sveitinni". Var
Valgeir Sigurðsson fenginn til þess
verks og vann hann að því, uns hann
féll frá árið 1994. Hafði hann þá
safnað feikimiklum gögnum. Mikið
vantaði þó á, að verkinu væri lokið.
Við því tók þá Ragnar Böðvarsson
með aðstoð Þorgils Böðvarssonar
og Ingólfs Sigurðssonar. Öllu þessu,
ásamt verktilhögun og gerð bókar-
innar er vandlega lýst í Inngangi
Ragnars Böðvarssonar.
Fremst í bók er kort yfir Austur-
Landeyjar. Síðan hefst ábúendatal-
ið. Gerð er grein fyrir 80 jörðum og
ábúendum þeirra. Eru þá meðtald-
ar eyðijarðir, hjá-
leigur og smábýli
og einstök íbúðar-
hús, Á sumum jörð-
um hefur verið
fleirbýlt. Gerð er
grein fyrir landa-
merkjum jarða,
jarðamati og eign-
arhaldi, svo langt
aftur sem sögur
fara af. Áberandi er
hversu mjög jarðir
hafa gengið kaup-
um og sölum og
næsta líklegt að
margar þeirra hafi
verið í leiguábúð.
Mikið vantar á, að
allar þessar jarðir eða bólstaðir séu
í byggð nú. I ábúð munu vera um 47
jarðir eða ábýlisstaðir.
Ábúendatalið nær eins langt aft-
ur og heimildir hrökkva til. I sum-
um tilvikum nær það aftui' á fjórt-
ándu eða fimmtándu öld eða jafnvel
enn lengra. Vitaskuld verður þetta
götótt, þegar svo langt er komið.
Alls staðar þar sem því verður við
komið er ábúðartími tilgreindur,
svo og fæðingar- og dánardægur
ábúenda, föður- og móðurforeldrar
á sama hátt og jafnvel lengra. Börn
öll eru tilgreind. Það lætur að lík-
um, að hér er því geysimiklar ætt-
fræðiupplýsingar að finna, auk ann-
ars fróðleiks, sem með flýtur, t.a.m.
persónulýsingar. Jarðir eru hér
skráðar í stafrófsröð og myndir eru
af ábúendum eftir því
sem náðst hefur til. Aðrar
myndir eru ekki í bókinni
utan kort fremst í bók og
nokkrar myndir aftast.
Aftan við Ábúendatalið
er nokkiir forvitnilegir
smápistlar. Tafla er yfir
mannfjölda frá 1703 til
1990. 1703 voru þar 455
íbúar. Flestir verða þeir
1880 (535), en síðan fer
þeim fækkandi og eru
einungis 210 árið 1990.
Löng heimildaskrá er
hér bæði handrita og
prentaðra rita og mann-
anafnaskrá er hér mikil,
110 bls., tvídálka með
smáu letri.
Engum getur dulist, að þetta er
hið mesta ágætisrit, sem feiknamik-
il vinna og metnaður hefur verið
lagður í. Mun það koma mörgum að
góðu gagni, ættfræðingum og íbú-
um Austur-Landeyja. Engu breytir
um það, þó að ég sem bláókunnugur
hefði kosið, að annar háttur hefði
verið hafður á um sumt mér til þæg-
inda. T. a. m. hefði ég gjarnan viljað
fá dálitla land- eða byggðarlýsingu í
upphafi, svo og frásögn af búnaðar-
háttum eins og þeir eru nú. Þá hefði
mér fundist þægilegra að jarðir
hefðu verið taldar upp eftir hverfum
og boðleiðum eða venjulegri bæjar-
öð. En ekki verður við öllu séð.
Sigurjón Björnsson
Valgeir
Sigurðsson
Fróðleg
útgerð-
arsaga
á tímabilinu frá stríðslokum og fram
undir okkar daga. Um 1950 voru
miklar vonir bundnar við útgerð ný-
sköpunartogaranna, en þær rættust
ekki nema að nokkru leyti, þótt eng-
um geti dulist að togaraútgerðin
hafði mikil og góð áhrif á útgerðina í
heild. Sjöundi áratugurinn var svo
öðru fremur tímabil vélbátaútgerðar,
en á 8. og 9. áratugnum má segja að
skuttogaraútgerð hafi verið allsráð-
andi. Miklar sveiflur voru í afkomu
útgerðarinnar, en engu að síður ein-
kenndist tímabilið í heild af mjög
hraðri uppbyggingu og átti það jafnt
við um fiskiskipaflotann og
landvinnsluna. Það sem einna helst
skapaði Isfirðingum nokkra sérstöðu
á þessu skeiði voru miklar og vaxandi
rækjuveiðar og rækjuvinnsla.
Höfundur bókarinnar, sem hér er
til umfjöllunar, Jón Páll Halldórsson,
starfaði mestan hluta starfsævi sinn-
ar að útgerðarmálum á Isafirði og
gjörþekkir það efni, sem hann fjallar
um. Hann rekur í bókinni alla megin-
þætti sögu útgerðar á ísafirði á um-
ræddu tímabili á skýran og skemmti-
legan hátt, segir vel frá á lipru og
góðu máli. Frásögnin er fjarri því að
vera bundin við sögu útgerðarfyrir-
tækja og -manna, hér segir einnig
gjörla frá skipum og bátum, yfir-
mönnum og undirmönnum, og sums
staðar kryddar höfundur frásögu
sína með hressilegum sögum. Þær
mættu þó gjaman vera fleiri.
Allur frágangur þessarar bókar er
með miklum ágætum. Hún er prent-
uð á fallegan pappír, í handhægu
broti og ríkulega myndskreytt.
Margar myndanna hafa sjálfstætt
heimildagildi og sumar þeirra segja
einar sér mikla sögu. I bókarlok eru
allar nauðsynlegai' skrár og af heim-
ildaskrá er sýnt, að höfundur hefur
víða leitað fanga.
Útgerðarsaga ísfirðinga á þeirri
tæplega hálfu öld, sem sagt er frá á
þessari bók, er ævintýri líkust. Mikill
fengur er að því að eiga hana skráða
af manni, sem sjálfur hefur lifað og
hrærst í miðju atburðarásarinnar.
Hann hefur valið þann kost að tak-
marka frásögn sína við sögu útgerð-
ar og sjósóknar, en fjallar lítt sem
ekki um sögu fiskvinnslunnar. Sú
saga er þó ekki síður athyglisverð og
sjálfsagt að beina þeim tilmælum til
höfundar að taka hana fyrir næst.
Jón Þ. Þór
Bull o g
vitleysa
reyna að finna nýja galdraþulu sem
getur undið ofan af fyrri galdri.
Söguhetjur eru systkinin Teitur,
Tinna og Theodóra ásamt vininum
Olla ormi og nánum fjölskyldumeð-
limum. Allar aukapersónumar eru
langt fyrir ofan allt sem getur talist
normalt og flestar eiga sér aðeins til-
verurétt í ævintýri. Pabbi brotnar á
höndum og fótum í sturtu í fyrsta
kafla, en annars hannar hann hall-
ærislegustu fót sem sögur fara af.
Langafi er kallaður afi pottur af því
hann er hræddur um að frá honum
verði stolið potti sem hann sefur með
í rúminu. Hann er líka svo sköm-
móttur að enginn vill hafa hann á
elliheimili. Mamma er sjónvarp-
skokkur og þarf að umbera börnin
sín í beinni útsendingu - allt er þetta
lið í yfirstærðum.
Sagan er sögð á látlausu og lipi-u
máli og af einlægni Theodóru sem
vill í alvöru ná markmiði sínu, en
sagan er hlaðin slíkum ósköpum að
það hálfa væri nóg. Lesandinn sér
alltaf fram á einhver ósköp sem
hljóti að eiga sér stað á næsta leiti og
bíður spenntur eftir að sjá hvernig
næsta Herkúlesarþraut verði leyst.
Þetta er saga úr Reykjavík þar sem
hið ótrúlegasta er hversdagslegt og
lesandinn situr með hnút í maganum
frá upphafi til enda og bíður spennt-
ur eftir að sjá hvaða skelfing muni
dynja á fjölskyldunni næst.
Þetta er dellusaga og bráðfyndin.
Höfundur raðar saman atburðum í
tengslum við þessar níu þrautir.
Yrsa hefur skapað sér sinn sérstaka
stíl meðal íslenskra bamabókahöf-
unda þar sem umhverfið er hvers-
dagslegt og þekkt. Inn í hversdags-
legt umhverfið er svo raðað saman
atburðum sem allir vita að geta ekki
gerst en er ákaflega gaman og
spennandi að lesa um í framkvæmd
annarra.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Tilvalin
Kokteilhristari
Arþúsunda
kokteilhristarmn.
Uppskriftir fylgja
Jólaverð
1.495 kr.
HUSASMIÐJAN
Sími 525 3000 • www.husa.is