Morgunblaðið - 11.12.1999, Page 12

12 LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Stjórnendur stóru sjukrahúsanna í Reykjavík skila landlækni
greinargerð um áhrif fjárhagsvanda á reksturinn
Tækifæri
til þróunar
minnka og
starfsfólk
leitar annað
Fjárhagsvandi undanfarin ár hefur valdið
sjúkrahúsum erfíðleikum við að veita lög-
boðna þjónustu. Kröfur um nýjungar, betri
og dýrari þjónustu valda því að útgjöld
aukast. Jóhannes Tómasson gluggaði í
____greinargerðir yfírstjórna stóru_
spítalanna í Reykjavík.
GERA má ráð fyrir að áfram-
haldandi skortur á fjármagni
til rekstrar stóru sjúkrahús-
anna í Reykjavík leiði til þess að
tækifæri til þróunar í starfsemi
minnki, að læknar og annað sér-
menntað starfsfólk, sem nú starfar
erlendis, muni ekki sækjast eftir
störfum þar, að ímynd spítalanna
muni líða fyrir þessa þróun og starfs-
fólk leita í auknum mæli á aðra
vinnustaði.
Þetta er maðal annars þess sem
kemur fram í greinargerð lækninga-
forstjóra og hjúkrunarforstjóra
Landspítala og Sjúkrahúss Reykja-
víkur til forstjóra spítalanna. Land-
læknir óskaði eftir greinargerð frá
stjórnendum spítalanna um það
hvaða áhrif núverandi rekstrarerfið-
leikar hafi á þjónustu við sjúklingana
og stofnana þeirra. Einnig óskaði
landlæknir eftir áliti þeirra á því
hvaða áhrif óbreytt rekstrarum-
hverfi geti haft á framþróun og nýj-
ungar í læknisfræði og þjónustu við
sjúklinga á sjúkrahúsunum.
Sigurður Guðmundsson landlækn-
ir segir í bréfi til Magnúsar Péturs-
sonar, forstjóra spítalanna, að meðal
hlutverka landlæknis sé að fylgjast
með starfi og starfsaðstöðu heil-
brigðisstétta og þjónustu þeirra við
sjúklinga. Hann eigi í reynd ekki að
hafa eftirlit með fjárhagslegum
rekstri nema að líklegt sé að hann
hafi líklega eða sannanlega áhrif á þá
þjónustu sem ætlast sé til að sé
nauðsynlegt og sanngjamt að þær
veiti.. Landlæknir tjáði Morgunblað-
inu í gær að eftir fund með fram-
kvæmdastjórnum spíta-
lanna í næstu viku muni
hann skila greinargerð til
heilbrigðisráðherra og
væntanlega þingmanna
hka. Vill hann ekki tjá sig
um efni greinargerðanna fyrr en eft-
ir það.
Kröfur valda því að
útgjöld aukast
I bréfi Magnúsar Péturssonar,
forstjóra spítalanna, sem fylgir áður-
nefndum greinargerðum og voru
sendar landlækni nýverið, segir að
fjárhagsvandi sjúkrahúsanna und-
anfarin ár hafi valdið þeim veruleg-
um erfíðleikum við að veita þá þjón-
ustu sem af þeim sé ætlast. Þau hafi
brugðist við aðhaldi með miklum
breytingum á starfseminni og lækk-
að kostnað. „Hitt er jafnljóst að kröf-
ur um betri og dýrari þjónustu, nýj-
ungar í starfi og fjölgun sjúklinga,
veldur því að útgjöld aukast engu að
síður,“ segir í lok bréfs forstjórans.
Hann bendir einnig á að erfitt hafi
reynst að hrinda í íramkvæmd ýms-
um breytingum sem ákveðnar hafi
verið af stjómvöldum vegna þess að
undirbúningur hafi verið ónógur,
fyrirmæli stjórnvalda óskýr og of-
viða stjórnkerfi sjúkrahúsanna.
„Hér er ekki deilt á heilbrigðisyf-
irvöld ein, heldur einnig á stjórnkerfi
sjúkrahúsanna, sem oft er ekki
nægjanlega öflugt til þess að fylgja
eftir aðhaldsaðgerðum enda koma
þær iðulega niður á þjónustu við
sjúklinga eða draga úr þróun læknis-
fræðinnar."
Ýmsir mælikvarðar við mat
I greinargerð frá Landspítalanum
segir að hérlendis líkt og erlendis
hafi möguleikar heilbrigðisþjónust-
unnar til að lækna og líkna stórauk-
ist og að aldur þjóðarinnar f'ari
hækkandi. Það hafi í för með sér að
fleiri leiti eftir heilbrigðisþjónustu
sem hafi áhrif á stigvaxandi útgjöld.
Reynt hafi verið að stemma stigu við
vaxandi útgjöldum með auknu að-
haldi og breytingum, m.a. verið
breytt rekstrarformi á deildum,
fjölgað hafí verið fimm daga deildum
og dagdeildum og göngudeildar-
starfsemi aukin.
Ekki er auðvelt að leggja hlutlægt
mat á áhrif rekstrarvandans á starf-
semi Landspítalans, segir í greinar-
gerðinni en skoða megi ýmsa mælik-
varða, svo sem biðlista, fjölda
legudaga, fjölda sjúklinga á hvert
stöðugildi og sjúklingaflokkun en
þar er metið hver sé hjúkrunarþörf
sjúklinga. Með styttri legutíma
hækkar meðaltal hjúkr-
unarklukkustunda á sól-
arhring fyrir hvem sjúkl-
ing þann dag sem hann
er útskrifaður, þ.e. þegar
hann þarf minnsta um-
önnun en í stað hans kemur sjúkling-
ur sem þarf að jafnaði meiri umönn-
un. Teknar hafa verið saman
upplýsingar um mat á hjúkrunarþörf
og raunverulegri hjúkrun nokkur
síðustu árin og kemur þar fram að
sjúklingar sem leggjast á legudeildir
handlækninga- og lyflækningasviða
fái um einnar klukkustundar minni
hjúkrun á dag en þörf sé fyrir.
Sífellt fleiri sjúklingar em lagðir
inn gegnum bráðamóttöku spítala og
er hlutfallið um 70% á Landspítalan-
um. „Komum á bráðamóttöku hefur
enn fjölgað um 5% og legudögum um
11% á tímabilinu janúar til júlí 1999
miðað við sama tíma árið 1998. Legu-
deildir spítalans em oft yfirfullar og
eiga erfitt með að taka sjúkling frá
bráðamóttöku og þeir bíða þar eftir
Hlutlægt mat á
vanda ekki
auðvelt
Úr könnun Félagsvísindastofnunar:
Spurning: Ert þú hlynnt(ur),
hiutlaus eða andvíg(ur)
byggingu Fljótsdalsvirkjunar?
Hlutfali þeirra sem svara:
legurými. Því fjölgar legudögum í
bráðmóttöku, sem að allra dómi er
óæskileg þróun og oft er þrautalend-
ingin að senda sjúkling heim fyrr en
ella. Ástandið er verst þegar mestu
lokanirnar eru á spítalanum, þ.e. á
sumrin og í desember,“ segir m.a. í
greinargerðinni.
Þá er bent á að húsnæði setji
starfseminni víða skorður, fé fáist
ekki í eðlilegt viðhald eða til breyt-
inga í samræmi við breytingar á
starfsemi. Milli 450 og 500 nemendur
era í ýmsu heilbrigðisnámi á Land-
spítalanum árlega og styttri legu-
tími, aukin þrengsli og meira vinnu-
álag dragi úr gæðum kennslu.
Hannað fyrir hálfri öld
I greinargerð stjórnenda SHR er
bent á að sjúkrahúsið hafi verið
hannað fyrir nærri hálfri öld og þjón-
usta á sjúkrahúsum hafi tekið gífur-
legum breytingum síðan. „Hönnun
Borgarspítalans miðast við þarfir
fyrri tíma og kröfur um bættar og
breyttar vinnuaðstæður eru hávær-
ar.“
Bent er á að meðan
viðhald og endumýjun
hafa staðið yfir á gjör-
gæsludeild, röntgen-
deild og skurðstofum
hafi þurft að fækka rúmum um 30
þar og aðstaðan til þjónustu verið
bágborin. Þá hafi framkvæmdirnar
dregist og séu nú fimm mánuðum á
eftir. Þetta hafi leitt til gífurlegs
álags á bráðadeildir og þannig hafi
nýting á hjartadeild, lyflækninga-
deild og almennri skurðlækninga-
deild verið 110-114%. Eðlilega nýt-
ingu megi telja 85%.
„Undanfarin 5 ár hefur gætt mik-
ils aðhalds í rekstri sjúkrahússins og
hafa áhrif á þjónustu verið bæði bein
og óbein. Sjúkrarúmum á skurð- og
lyflækningadeildum hefur fækkað
um 50% á Reykjavíkursvæðinu á
þessum áratug, sem er síst minna en
í öðram vestrænum löndum. Þjón-
ustu hefur verið haldið í horfinu
þrátt fyrir þetta þó aðstæður til
slíkrar þróunar séu nokkuð erfiðar.“
Starfsfólk hefur kvartað um að
skortur sé á öryggisgæslu á spítalan-
um, sérstaklega slysa- og bráðamót-
töku. „Vikulega stendur sjúklingum
og starfsfólki ógn af sjúklingum sem
sækja slysadeildina undir áhi-ifum
fíkni- og vímuefna oft vopnuðum,"
segir meðal annars. Þá kemur fram
að tugir sjúklinga séu rangt saðsettir
á hinum ýmsu deildum SHR og bíði
þar eftir þjónustu við hæfi. Þannig
bíði 50 sjúklingar á öldranarsviði eft-
ir plássi á hjúkranarheimilum borg-
arinnar.
Um áhrif á starfsfólk og starfsað-
stöðu segir að aðstaða sé víða slæm
og jafnvel ófullnægjandi. I mörgum
tilvikum hafi menn ekki nægilega
góðan aðbúnað til að geta sinnt starfi
sínu sem skyldi, svo sem herbergi,
skrifborð, lesaðstöðu og tölvu. „Al-
mennir sérfræðingar hafa almennt
ekki sérskrifstofur og búa oft við
þröngan kost og þess eru dæmi að
deildarstjórar hafa ekki skrifstofu-
aðstöðu. Fastur liður í störfum þess-
ara starfsmanna era bæði erfið sam-
töl við sjúklinga og aðstandendur
sem og viðkvæm og flókin samtöl við
starfsmenn." Einnig segir að mikil
samkeppni sé um faglegt sem ófa-
glært starfsfólk í góðæri og þá leiti
það gjarnan í betur launuð störf og
léttari utan heilbrigðisstofnana.
Mikil starfsmannavelta
Starfsmannavelta hefur síðustu
þrjú árin verið á bilinu 17-2% hjá
hjúkrunarfræðingum, 12-15% hjá
læknum, 13-30% hjá meinatæknum
og 25-29% hjá sjúkraliðum. Hún er
sögð mun meiri hjá aðstoðarmönn-
um og starfsmönnum í Sókn eða á
bilinu 72-88%. Er staðhæft að þegar
starfsmannavelta sé orðin 10-15%
segi stjórnunarfræðin að ástæða sé
til að kanna hver orsökin kunni að
vera. „Vaxandi órói er nú meðal
starfsfólks vegna óvissu um framtíð-
arvinnustað sinn og finnst
mörgum komið nóg. Lækn-
ar beina sjúklingum í vax-
andi mæli á stofur úti í bæ
vegna ónógrar aðstöðu og/
eða betri kjara í kjölfar
samninga við sérfræðinga. Svokall-
aðir helgunarsamningar við spítala-
lækna skiluðu ekki tilætluðum ára-
ngri.“
I lok greinargerðarinnar um SHR
segir að sjúkrahúsið hafi alla burði
til að reka góða heilbrigðisþjónustu á
hóflegu verði að uppfylltum nokkr-
um skilyrðum. Þau séu að hlutverk
þess sé skýrt sem aðalbráðasjúkra-
hús landsins með öfluga dag- og
göngudeildarþjónustu, reksturinn
ijármagnaður með fastri fjárveit-
ingu og breytilegri eftir afköstum og
árangri, gert sé ráð fyrir eðlilegum
kostnaði í fjárfestingar og viðhald og
unnt verði að fjármagna ný tæki og
endurnýjun gamalla á kaupleigu eða
með öðram aðferðum til greiðslu-
dreifingar.
Vaxandiórói
meðal starfs-
fólks
Áhrif á
Sjúkra-
hús
Reykja-
víkur
MEÐAL áhrifa fjárhagsvand-
ans á rekstur Sjúkrahúss
Reykjavíkur, sem nefnd eru í
greinargerð yfirstjórnar
þess, er að byggingin í Foss-
vogi hafi legið undir
skemmdum vegna lítils við-
halds. Það þýði að viðgerðir
og endurnýjun sem nú standi
yfir séu dýrari fyrir bragðið.
Ymis önnur atriði eru nefnd:
• Utskriftum sjúklinga er
flýtt sem í vaxandi mæli leið-
ir til endurinnlagna.
• Legutími styttist og
dhöppum fjölgar svo sem sjá
megi af auknum fjölda kæru-
mála.
• Aðstaða fyrir kransæða-
þræðingar er slæm og tæki
úr sér gengin og öáreiðanleg.
• Með tilkomu ákvæða
EES um vinnutilskipun
starfsfólks hafa lögbundin
eða samningsbundin leyfi
safnast hratt upp og ekki fyr-
irsjáanlegt að unnt verði að
leyfa fólki að taka þau út.
• Aðhald í mannahaldi og
vaxandi vinnuálag bitnar
fljótt á þeim tíma sem menn
gefa sér til fræðaiðkana.
Áhrif
fjárskorts
á Land-
spítala
„SPÍTALANUM er haldið í
fjárhagslegri bdndabeygju,"
segir í greinargerð yfir-
stjórnar Landspftala um
rekstrarerfiðleika spítalans.
Segir að spitalinn hafi undan-
farin ár fengið verulega
lægri framlög á fjárlögum en
þörf hafi verið fyrir sam-
kvæmt rekstraráætlun. Með-
al atriða sem fjárskorturinn
er talinn hafa áhrif á eru:
• Rúmum hefur verið
fækkað á sama tíma og eftir-
spurn eftir þjónustu hefur
aukist. Það hefur m.a. leitt til
styttri legutíma og meira um-
fangs hjúkrunar sem hefur í
sumum tilfellum komið niður
á gæðum þjónustunnar. Enn
fremur hafa verk flust út af
sjúkrahúsinu.
• Sjúklingar liggja á göng-
um og jafnvel á deildum þar
sem besta þekking á meðferð
þeirra er ekki fyrir hendi.
• Stoðmeðferð sérhæfð
starfsfólks verður minni en
nauðsynlegt er talið.
• Ekki eru ráðnir sérfræð-
ingar í ýmsar undirgreinar
læknisfræðinnar.
• Gerðar eru mjög vax-
andi kröfur til bættra vinnu-
ferla og gæðaeftirlits. Þróun
í þeim málum er afar hæg og
bilið á milli sjúkrahúsa hér
og erlendis breikkar.
• Tæki eru endurnýjuð
sjaldnar en skyldi. Sum tæki
eru svo gömul að erfitt er að
fá í þau varahluti.