Morgunblaðið - 11.12.1999, Síða 64

MORGUNBLAÐIÐ
4 LAUGÁRDAGUR 11. DESEMBER 1999
1 Ljíft 03 Utt
-í sUh sykjnrs...
... þewrfyú þairftqð
f><*ss<* u/t>ft>4 kiióin
eÓ<* vernd.it tennur/utr.
: JJwsM*
‘'ÍllvSS 'Hm

<,cnd.u tö(vuf>ósttí( novus@islandia.is 03 f«Íu (júffer\3«r «i>*tís-
03 k.ökuuf>pskriftir sendar f>ér <?í kostnnÍnrUusu.
GÓÐU KAUPIN
GÆÐAVORUNA
NÆRFÖT OG BOLl
HÖFUM VERID í F
LUM STÆRÐUM OG Gi
IRODDI í 37 ÁR VEGN;
ISLENSKT MAL
Framhald bréfs Jóns Aðal-
steins Jónssonar:
„Rétt er það, að flestir segja
í:sland, ekki ísdand. Hins
vegar er síðari framburðurinn
til, en mun mállýzkubundinn.
Svo sagði a.m.k. Björn Guð-
finnsson á sínum tíma. Mun
þess framburðar einkum hafa
gætt hér sunnanlands á rann-
sóknartíma B.G. milli 1940-
50, og nánar tiltekið ekki sízt í
sýslu forfeðra minna, V-
Skaftafellssýslu. Ég þekkti
þjóðkunnan mann úr þeirri
sýslu, er mælti svo. Ég hygg,
að RUV eigi rödd hans í safni
sínu, þar sem þetta kemur
fram. Sjálfur segi ég I:slend-
ingur, og svo sögðu a.m.k. for-
eldrar mínir einnig.
Þriðja orðmyndin, sem þú
tekur fyrir, Fáskrúðsfjörður,
fellur ekki undir þá reglu, sem
hér hefur verið rætt um. Ef
við tökum aðeins fyrri sam-
setningarliðinn, Fáskrúð,
hlýtur á-ið samkv. reglu B.G.
um langt sérhljóð í lok fyrri
hluta samsetts orðs að vera
langt: Fá:skrúð, sbr. orð eins
og í:tak, bú:bót og fá:kænn.
Um þann framburð, sem þú
nefnir svo, Fáskrúðsfjörður,
hef ég engar heimildir. Vel má
vera, að hann sé mállýzku-
bundinn þarna fyrir austan á
svipaðan hátt og áður segir
um ís:land fyrir í:sland og
kemur einnig fram í fram-
burði fleiri orða.
í framhaldi af því, sem ég
segi hér um mállýzkubundinn
framburð, vil ég geta þess, að
ég þekki dæmi um slíkan
framburð í sambandi við
lengd hljóða í samsetningum
orða. B.G. tekur fram, að sér-
hljóð í fyrri hluta samsetts
orðs haldi alltaf lengd sinni,
þegar hann endar á p, t, k og s.
Dæmi: ta:prekstur, a:tlæti,
ta:ksótt, í:sfiskur. Hér eru
sérhljóðin löng, en samhljóðin
stutt. Ég þekki hins vegar vel
mállýzkubundinn framburð í
þessum orðum, þ.e. stutt sér-
hljóð í stað langs og langt
samhljóð í stað stutts: tap-
:rekstur, atdæti, tak:sótt og
ís:fiskur, sbr. líka dæmið um
Isdand hér á undan.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1035. þáttur
Ég vildi benda þér á þessar
reglur í framhaldi af skrifum
þínum, en ekki efa ég, að þú
kannast við þær. En ég mæli
eindregið gegn framburði
eins og Sa:mskip, svo sem áð-
ur segir.
Því miður er á stundum
heldur leitt að heyra ágæta
upplesara koma fram fyrir al-
þjóð og misþyrma lestri sínum
með ofvöndun, eins og ég vil
kalla það, og brjóta þá um leið
aldagamlar reglur um íslenzk-
an framburð. Stundum má í
útvarpsfréttum heyra talað
um he:rforingja, he:rflugvél,
he:rskip í stað eðlilegs fram-
burðar: her(:)foringi, her(:)
flugvél, her(:)skip o.s.frv. Eitt
dæmi enn. Vi:nátta heitir það,
og enginn hrekkur þar við.
Svo heitir aftur vin(:)skapur,
ekki vknskapur, svo sem
heyra má í „ofvönduðum"
upplestri. Ég hef í áranna rás
skrifað ýmislegt hjá mér af
þessu tagi. Bödvaldur var ein-
hvern tímann sagt í útvarpi
fyrir bölvaldur, fo:rseti fyrir
forseti, fja:rstæða fyrir fjar-
stæða. Þannig gæti ég haldið
lengi áfram. Því miður er
heldur óhægt um vik fyrir mig
að ræða almennt um málfar í
mínum þröngu pistlum. Vel
má samt vera, að ég geri það
einhvern tímann.
Að sjálfsögðu veit ég þú
virðir þá stafsetningu, sem ég
nota. Hún er ekki sú stafsetn-
ing, sem Magnús Torfi læddi
inn í mál okkar, illu heilli. Því
að síður nota ég þá kommu-
setningu, sem hann tók upp og
Vilhjálmur á Brekku reyndi
svolítið að lappa upp á nokkru
síðar. Síðan þá hefur allt farið
úr böndunum og það svo, að
mér er á stundum þraut að
lesa greinar sumra manna.
Mál er að linni, en ég vona
að þú áttir þig á því, sem ég
hef hér verið að segja. Þú
ræður, hvernig þú ferð með
þetta í þætti þínum, en við
verðum alltaf að hafa það, sem
sannara reynist, bæði í hljóð-
fræði sem öðru.
Bestu kveðjur.“
★
Ég þakka skólabróður mín-
um J.A.J. þetta vandaða og
góða bréf. Ég veit að efni það,
sem hann fjallar mest um,
orkar tvímælis, og því komst
ég svo varlega að orði sem
hann tók upp eftir mér: Mér
þykir nauðsynlegt og svo
framvegis. Þarna var ég fyrst
og fremst að áminna sjálfan
mig um að halda framburði
mínum, með löngu a í Sam-
skip, löngu í í ísland og löngu
á í Fáskrúðsfjörður. En mér
þykir ekki nauðsynlegt að all-
ir Islendingar beri eins fram.
Ég ætlast t.d. ekki til þess að
Sunnlendingar beri fram eins
og Norðlendingar. Ég hef
alltaf mælt með því að við
varðveittum þann litla
mállýskumun sem til er með
þjóðinni, að svo miklu leyti
sem hann er leifar sameigin-
legs framburðar að fornu.
Ég man vel meginreglur
þær sem við J.A.J. vorum
látnir læra fyrir svo sem
hálfri öld. En undantekning-
ar eru frá öllum reglum. Eg
sæti þeim dómi að framburð-
ur minn beri keim af ofvönd-
un, en líklega breytist hann
ekki héðan í frá, því að seint
(=seinlegt) er að kenna göml-
um hundi að sitja.
Ég kveð svo Jón Aðalstein
með virktum og þakka honum
greinargóða fræðslu í hljóð-
fræði.
★
Hlymrekur handan kvað:
Mælti Hlégestur (hann er nú
dáinn)
við haugbúsfélaga sinn Þráin:
„Eg leyfði mér gort,
ef gæti ég ort
jafngóðar vísur og Káinn.“
Og enn kvað hann:
Ekki gerði því Guðmundur skóna,
að með göngstrum hann formerkti
tróna
í Seattle Wash.
eins og ófallinn foss,
Fransmanninn Benedikt kóna.
★
Auk þess er frá því að segja,
að „öðruvísi blómabúð"
þarfnast framhalds (öðruvísi
en hvað), en sérstæð blóma-
búð stendur hjálparlaust.
. ■
Natuzíd
Við bjóðum nú ótrulegt úrval af
vönduðum borðstofuhúsgögnum á
góðu verði frá hinu heimsþekkta
fyrirtæki Skovby
Full búð afnýjum vörum
■ ; \
A
|| * 1
M ** .. / 1 ■ $ á