Morgunblaðið - 09.06.2000, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 9. JÚNÍ 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Spegill fjöl-
skyldulífsins
Morgunblaðið/Halldór B Runólfss.
Stúlka í Reykjavík, frá 1971, eftir Louisu Matthiasdóttur.
MYNDLIST
II a I' n a r b o r g,
Hafnarfirði
MÁLVERK-LOUISA
MATTHÍASDÓTTIR;
LELAND & TEMMA BELL
Til 3. júlí. Opið miðvikudaga til
mánudaga frá kl. 12-18.
FJÖLSKYLDAN Louisa, Leland
og Temma upplifði það merkilega
ástand að vera móðir, faðir og dóttir í
listinni og fjalla hvert um hitt í mynd-
um sínum. Hina einstæðu nálægð
hvers þeirra í myndum hinna mætti
kalla raunverulegt þema sýningar-
innar. Þegar þau Louisa og Leland
ákváðu að halda sig við fígúratíva
tjáningu í stað þess að ganga
abstraktlistinni á hönd var eins og sú
ákvörðun þjappaði þeim enn frekar
saman.
Svo virðist sem þessi umskipti í af-
stöðu Louisu og Leland til abstrakt-
listarinnar hafi orðið um 1950 því í
fyrstu landlegu sinni á Islandi árið
1946 var Leland Bell enn ákafur tals-
maður abstraktlistarinnar, en nokkr-
um árum síðar mun hann hafa verið
búinn að snúa við blaðinu. Einn helsti
kostur sýningarinnar í Hafnarborg
hvað Louisu áhrærir er hve stór hluti
af framlagi hennar er frá þeim árum
þegar hún var í örri og afgerandi
mótun. Það verður að segjast að þó
það væri ekki nema fyrir þær sakir
þá er sýningin óvenju skarplega valin
ogupplýsandi.
Hið kostulega kemur nefnilega á
daginn að Louisa var mun fljótari til
en eiginmaður hennar að átta sig á
hinum nýja krafti í bandarísku mál-
verki eftirstríðsáranna. Leland Bell
hélt mun lengur tryggð við Parísar-
skólann ef marka má myndir hans í
Hafnarborg. Hann er skyldari Jean
Hélion og forvera Hélion, Suzanne
Valadon, en nokkrum bandarískum
meistara nema ef vera kynni Grace
Hartigan, en merkilegt nokk, þá eru
þau Leland Bell jafnaldrar. Það er
Ljóðalestur
í verslun
GARY Palen les ljóð í verslun-
inni 12 tónar, á homi Baróns-
stígs og Grettisgötu, í dag,
föstudag, kl. 17. Hann mun
flytja eigin verk með hjálp
ásláttarhljóðfæra.
Gary Palen er fæddur í Kan-
ada árið 1941 og er sérfræðing-
ur í taugasálfræði. Hann hefur
komið fram víða um heiminn,
en undanfarin þrjú ár hefur
hann dvalið mikið á Islandi við
íyrirlestra og tónleikahald.
Ný bók
• MEÐ brest íboga er Ijóðabók eft-
ir Maríu Skagan. Bókin hefur að
geyma 53 ljóð, en
bókina tileinkar
hún fóstursystur
sinni, Sigríði K.
Lister.
María Skagan
er fædd á Berg-
þórshvoli í Land-
eyjum árið 1926.
Þetta er hennar
fimmta ljóðabók.
María Skagan pærfyrrieru
Eldfuglinn, 1977, í brennunni, 1983,
Draumljóð, 1986 og Ég ligg og
hlusta, 1994. Hún hefur gefið út
skáldsöguna Að hurðarbaki, 1972,
Stóri vinningurinn, 1979 og Kona á
hvítum hesti, 1979.
Bókin erprentuð íPrentsmiðj-
unni Odda.
auðvitað hin afgerandi dökka útlína
sem umlykur flest form í myndum
Leland Bell sem setur svo sterkt
mark á málverk hans.
Vissulega voru sterkar en mjúkar
útlínur einnig einkennandi íyrir
myndir Louisu á ofanverðum fimmta
áratugnum, en litaval hennar var allt-
af mun bjartara en eiginmannsins.
Gulir og gulhvítir litir settu sterkan
svip á málverk hennar allt þar til hún
hvarf frá skýrt afmörkuðum teikni-
stíl fimmta áratugarins til mun mal-
erískari vinnubragða og lausari pens-
ildrátta um miðjan sjöttta áratuginn.
Leland Bell hélt sig hins vegar við
teiknistílinn og jafna litaáferð. Lit-
rænt er hann einnig töluvert ólíkur
samlöndum sínum, hvað þá heldur
Louisu konu sinni. Satt best að segja
mætti ætla að Leland Bell hefði orðið
fyrir töluverðum áhrifum af íslensk-
um málurum því litaspjald hans er
ósjaldan náskylt dempuðum skala
Snorra Arinbjarnar.
Það má vera að þetta sé ofætlað,
því svipað litaspil má vissulega finna í
franskri málaralist, allt aftur til Mat-
isse, Picasso og Rouault.
Það breytir því þó ekki að bláir litir
og brúnir eru mun nær þeim demp-
aða stíl sem einkenndi íslenska list en
ameríska. Louisa - öðru nær - virðist
hafa þróast undurhratt burt frá öllu
íslensku litaspili sem einkenndi verk
hennar á stríðsárunum. Ólíkt eigin-
manni sínum varð hún fyrir sterkum
áhrifum frá abstrakt-expressjónis-
manum á öndverðum sjötta áratugn-
um.
Bersýnilega var það de Kooning,
fremur en Hofmann, sem hreif Lou-
isu á þessum árum. Sólbaðsmyndim-
ar af Leland og Temmu tala sínu
máli. Ahrifa Hofmann - sem var
kennari Louisu á seinni hluta stríðs-
áranna - fór ekki að gæta að ráði á
litaval hennar fyrr en hún sneri sér
að íslensku landslagi upp úr miðjum
sjöunda áratugnum.
Reyndar kemur glöggt fram ferlið
frá hinu lausa handbragði til endur-
nýjaðrar formfestu síðar meir. Þetta
er vissulega hrífandi ferli sem rekja
má frá myndinni af „Lee í sólbaði",
frá 1955 - en hún er til í fleiri útgáfum
- til „Maju á Akureyri", frá 1970, og
margrómuðu „Stúlkunnar í Reykja-
vík“, frá 1971. Það er greinilegt að á
þessu fimmtán ára ferli mótast Lou-
isa sem sjálfstæður og kraftmikill
listmálari. Hið eina sem maður sakn-
ar af þeim hluta sýningarinnar sem
lýtur að þróun Louisu eru gipshaus-
amir og brjóstmyndirnar, sem meðal
annars voru til sýnis í Schoelkopf-
galleríinu, árið 1969. Það hefði vissu-
lega gefið fylltari mynd af portr-
ettgerð hennar að hafa nokkur stykki
af þessum ágætu höggverkum, eink-
um vegna þess að milli máluðu portr-
ettmyndanna á sýningunni og gips-
hausanna eru náin tengsl.
Þáttur Temmu í salnum á jarðhæð
Hafnarborgar er býsna áhugaverður.
Hann sýnir að dóttir þeirra Lee og
Úllu, eins og hjónin voru gjaman
kölluð í góðra vina hópi, fýlgir for-
eldrum sínum fast eftir, án þess þó að
vera beint mótuð af stíl þeirra. Vissu-
lega gætir sveigðra og mjúkra pens-
ilfara Louisu, einkum í eldri myndum
Temmu, en eftir því sem nær dregur
okkar tíma sést að hún fer algjörlega
sínar eigin leiðir í listinni. Reyndar er
hið ágæta verk hennar „Yfir garðinn
og inn til hrútanna", frá 1997, mun
nær íslensku litavali - þótt myndin sé
eflaust máluð í New York-ríki - en
flestar af íslenkum landslagsmynd-
um móður hennar.
Sjálfsmynd með Úllu, frá 1988,
eftir Temmu Bell.
Þegar Temmu tekst best upp
þræðir hún eitthvert einlægt og full-
komlega tilgerðarlaust einstigi milli
einfaldrar yfirlitsmyndar og
bemskrar heimssýnar. Aðumefnd
mynd hennar af bandarísku sveita-
landslagi kemst á sinn hátt býsna
nærri því að sameina táknmyndastíl
Klee og Miró án þess að nokkuð í
handbragðinu sé frá þeim fengið. Það
er einmitt þegar Temma er hvað
lausust undan áhrifum foreldra sirma
sem hreinn og beinn málarastíll
hennar blómstar hvað best.
Prýðileg sýningarskrá fylgir sýn-
ingunni í Hafnarborg. Hún hefur að
geyma margar fagrar litmyndir,
ásamt þremur textum um hvem
listamannanna, eftir þá Aðalstein
Ingólfsson, Jed Perl og Nicolas Fox
Weber, en þeir eru allir listfræðing-
ar. Frómt frá sagt þá er texti Aðal-
steins sá eini sem hefur eitthvert
vægi, enda reynir hann að benda okk-
ur á óvænta hlið á listakonunni. Hinir
textamir em vægast sagt of léttvæg-
ir og engan veginn samboðnir þeim
Lee og Temmu. Astæðan er væmnin,
sem hefur tilhneigingu til að elta
bandaríska skríbenta eins og gamall
draugur. En þetta em vissulega smá-
munir við hliðina á verkunum, sem í
heild gefa góða og gagnlega mynd af
þessari ágætu listmálarafjölskyldu.
Halldór Björn Runólfsson
Andlit með hatt
MYNDLIST
Listhús Reykjavfk
MÁLVERK
JÓN BALDVINSSON
Opið virka daga 11-18. Laugardaga 11-16.
Sunnudaga 14-17. Til 11. júní.
Aðgangur ókeypis.
MÁLARINN Jón Baldvinsson hefur þá sér-
stöðu meðal íslenzkra myndlistarmanna að leita
helst að myndefnum með fulltingi fantasíunnar.
Drauma, ímyndana og hugaróra, sem eiga sér
rætur í hinu yfirskilvitlega, sjálfur er hann guð-
spekingur af lífi og sál með ríka tilfinningu fyrir
náttúrasköpunum og mannlegu eðli yfirhöfuð. Jón
hóf nokkuð seint skipulegt nám í myndlist og mun
útskrifaður úr fagurlistaskóla San Francisco
borgar, líkt svo mörgum íslendingum, sem leituðu
á tímabili nær jafn stíft á þær slóðir og aðrir til
Hollands. Nú þekki ég lítið til skólans né and-
rúmsins á þeim listaslóðum, einungis af afspurn
og lesið mér sitthvað til, en þeim mun betur til
Hollands svo og Evrópu allrar. Frelsið í Hollandi
var meira en víða annars staðar á áram áður, en
nú vilja fáir kannast við þetta tímabil sem fæddi af
sér eina íjallið á þeim flötu slóðum, samkvæmt
þeirra eigin skilgreiningu, en veit ekki fullkom-
lega hvernig þeir vestan hafs útlista er svo er
komið frelsið í San Francisco á svipuðu tíma-
skeiði. Hins vegar liggur fyrir að ekki hentaði öll-
um þetta frelsi og sumir þurftu meiri leiðsögn og
aðhald en þeir fengu, einkum þeir sem voru þrosk-
aðri að áram. í litskrúðugu mannhafi stórborg-
anna þróast eðlilega fjölþættari viðhorf til lífsins
en meðal örþjóðar við ystu höf og sést alltof mörg-
um yfir það.
Dæmi hafa menn mörg um listamenn sem hafa
ílenst í Bandaríkjunum, ekki eða full seint snúið til
baka, mjög nærtækt hvað okkar eigin Nínu Sæ-
mundsson áhrærir, sem einmitt lifði á líkum slóð-
um en nær Hollywood. Þeir sem betur era inni í
málum þekkja sögu George Grosz, sem hafði hasl-
að sér völl sem einn beinskeyttasti myndlistar-
maður Evrópu er hann flúði Þýskaland og settist
að í New York, en náði þar aldrei fótfestu. Var þó
merkilega trúr næsta umhverfi í sköpunarathöfn-
um sínum, líkt og Nína, myndheimur hans þá að
sjálfsögðu allt annar en fyrram í Evrópu. Aðrir,
sem vora fullkomlega rótfestir evrópskum við-
horfum og snéru fljótlega til baka eftir heimstyrj-
öldina síðari lögðu hins vegar grannin að því stór-
veldi í myndlist sem Bandaríkin era í dag.
Vísa til þessa fyrir þá sök að ýmislegt leitaði á
hugann við skoðun sýningarinnar, einkum hve
byggingu verka Jóns er iðulega ábótavant þrátt
fyrir námsferilinn, en slíku má auðveldlega kippa í
liðinn með markvissri grannþjálfun. Eins og að
kenna stafróf og málfræðireglur, nema menn séu
nævistar að eðlisfari og þá ber að varast það.
Engu að síður er auðséð að Jón leitast við að ná
jafnvægi á myndfletinum, en það er bara ekki
hans sterka eðlisbundna hlið, mun frekar hin
óþvingaða bernska kennd sem hann á þó ekki allt-
Lgósmynd/Bragi Ásgeirsson
Jón Baldvinsson, Andlit á hiið.
af jafn gott með að nálgast, eins og streitist á móti.
En þegar birtingarmynd hennar opinberast er
hann í fremstu röð slíla-a á landinu svo sem í sum-
um fuglamyndunum, og þar er tilfinning hans fyr-
ir litunum á köflum sláandi, kemur einkar vel
fram í myndinni, Hugmynd um rauðan fugl (36),
Annars sækja andlitsmyndirnar helst á að þessu
sinni og þá einkum, Andlit á hlið (34) þar sem
listamaðurinn hittir beint í mark.
Bragi Ásgeirsson