Morgunblaðið - 09.06.2000, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
SJONMENNTAVETTVANGUR
FÖSTUDAGUR 9. JÚNÍ 2000 41
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Gólfverk eftir Jóhann Eyfells og fánar eftir Birgir Andrésson.
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Frá sýningunni: Lífíð við sjóinn.
Listasafn Reykjavíkur
MYJVPLIST
L i s t a s a f n
Reykjavíkur
Hafnarhtísið
OPNUNARSÝNING
FISKVEIÐAR
MENNINGARBORGA
ÖNDVEGISHUS
Opið alla daga frá 10-18. Opnunar-
sýningin út árið, en hinum lýkur 25.
júní. Aðgangur 400 krónur.
AÐ hefur víst ekki farið fram-
hjá mörgum að nýlega opnuðu
höfuðstöðvar Listasafns
Reykjavíkur í Hafnarhúsinu, eftir að
það hafði verið endurhannað af arki-
tektunum Margréti Harðardóttm- og
Steve Crister, Studio Granda.
Listamenn hafa lengi beðið þessar-
ar stundar með óþreyju, einkum
vegna þess að ummál hússins gaf von-
ir um að loks væri komið safn á höfuð-
borgarsvæðinu, sem væri fært um að
kynna sannferðugt yfirlit listaverka-
eignar sinnar, svona líkt og gerist um
söfn sem standa undir nafni í útland-
inu. Kjarvalsstaðir eru sýningarhöll
afmarkaðra viðburða á listasviði, hús
og heimili Ásmundar Sveinssonar við
Sigtún sérsafn, og í ljósi hinnar miklu
listaverkaeignar borgarinnar var
eðlilegt að upp risi safn til kynningar
hennar. Hefði jafnframt umsjón með
samanlagðri listaverkaeign borgar-
innar, líkt og er starfsvið Oslos Kom-
munes Kunstsamlinger, svo dæmi sé
tekið af frændum vorum. Gengur síð-
ur að geyma listaverk á skrifstofum
og fundarherbergjum út um hvippinn
og hvappinn, þar sem þau eru undir-
orpin mismunandi hita og rakastigi,
og ekki jafnan því heppilegasta. Mál-
verk, teikningar og þó einkum vatns-
litamyndir (akvarellur) eru viðkvæm-
ir og lífrænir hlutir sem þurfa allt í
senn rétta birtu, hita- og rakastig, í
sumum tilvikum er voðinn vís ef ekki
er skipulega að hlutum staðið eins og
dæmin sanna og kostnaður við við-
gerðir umtalsverður.
Trauðla opnar nokkur listtímarit,
að ekki rekist hann á greinar um ný
og glæsileg listasöfn einhvers staðar í
heiminum, eða að verið sé að segja frá
viðbótarframkvæmdum við rótgrón-
ar byggingar eða útibúum þeirra, eins
og til að mynda Tate Modern, sem
sjónir manna hafa helst beinst að
undanfarið. En það eru fleiri söfn að
opna núna t.d. eitt í Númberg fæð-
ingarborg Dúrers, safn myndlistar og
hönnunar, og er lag að þessi gamla og
sögufræga borg skuli hafa komist hér
á blað. Arkitektinn Volker Staab
hannaði afar nútímalega byggingu í
miðri gömlu borginni og þó í góðum
samhljómi við hana, samt er uppistað-
an lauflétt gler og steyptar veggplöt-
ur sem kallast á við allt annan efnivið,
traust og forn múrsteinshús. Algjör
andstæða við Pompidou safnið í París,
sem er eins og framandi geimskip
sem óforvarandis hefur hrapað niður
af himni ofan. Stóru söfnin þannig á
fullu og höfuðverkurinn mesti að
finna rými fyrir sem viðamesta viðbót
á sama stað eða í næsta nágrenni...
Verður að telja hárrétta ákvörðun
hjá borgaryfirvöldum að nýta Hafn-
arhúsið fyrir listasafn, meður því að
slík skulu helst vera miðsvæðis í
borgarkjömum með tilliti til þess, að
hér er um menningarlegan glugga að
ræða sem upplýstir og forvitnir að-
komumenn rýna helst í og þá sér í lagi
útlendingar. Svo aftur sé vísað til Os-
ló, sem nærtækasta dæmi, er Sam-
tímalistasafn í gamalli hlaðinni
bankabyggingu miðsvæðis, minnir
ekki svo lítið á Alþingishúsið á Aust-
urvelli, Astrup Feamley núlistasafnið
ekki ýkja langt þaðan, og að viðbættu
Pjóðlistasafninu er kominn nokkurs
konar safnaþríhymingur. Allt í góðu
göngufæri. Þessar áherslur verða
menn hvarvetna varir við úti í heimi
og eðlilegasta mál að höfuðborg ís-
lands dragi hér dám af, óþarfi að deila
um það frekar en keisarans skegg.
En stærðarhlutföllin era að sjálf-
sögðu önnur, Island dvergríki hvað
íbúatölu snertir, og þó til umhugsun-
ar fyrir þá konungbornu þjóð, hve
smátt hugsandi menn era þegar rými
til listkynninga er annars vegar. Það
sem kom myndlistannönnum mest á
óvart þá Listasafn íslands opnaði á
sínum tíma, var hve rýmið var til
stórra muna takmarkaðra en í veðri
hafði verið látið vaka, gott ef það
skelfdi ekki suma, umbúðh-nar aftur á
móti öllu íburðarmeM. Hliðstæð saga
gerðist með Listasafn Reykjavíkur,
en hér hrakku sumir við er þeir litu
salarkynnin sem reyndust hálfu
minni en margur ætlaði með hliðsjón
af umfangi Hafnarhússins, aðkoman
hins vegai- öllu kuldalegri.
Það er klárt mál og ætti að vera
auðskiljanlegt að söfn þurfa rými fyr-
ir listaverkaeign sína og því fjölþætt-
ara sem það er, þeim mun fýsilegri
era þau til heimsóknar. Hafnarhúsið
fyrir sumt völundarhús með ótæm-
andi möguleikum til sveigjanleika,
flexibilitet, eins og það nefnist á
safnamáli, en þó undirorpið ýmsum
takmörkunum um leið. Hvemig til
hefur tekist að nýta þessa möguleika
verður ekki enn með öllu séð fyrir,
þar sem húsið er í það heila ekki kom-
ið í gagnið, en hráleikinn óneitanlega
full mikill og gegnmngangandi. AI-
gjörmisskilningur að hráleiki gagnist
helst núlistum, því hér fer allt eftir því
hverrar gerðai- hann er og andrúminu
innan dyra. Gömul listaverk geta ein-
mitt notið sín stórkostlega vel í hráu
rými allt eins og núlistir taki sig af-
spymu illa út í því. í þessu tilviki er
um hráleika geymslurýmis að ræða,
pakkhúss, sem era jafnaðarlega frek-
ai' kuldaleg og fráhrindandi og þann-
ig séð kallast það síður á við lífræna
hluti. Jafn fjölþættar og núlistir telj-
ast, er fjarri því að hægt sé að setja
þær allai- undir sama hatt hvað rými
varðar, því sumar tegundfr þeirra
kalla ekld síður á hlýlegt umhverfi en
eldri list. Menn þekkja ofur vel hvem-
ig rangt rými og/eða umhverfi getur
bókstaflega myrt listverk og hér er
ekki til algild lausn. Þetta hefur skilist
á seinni tímum og þannig stfla menn
fi-ekar á fjölbreytileika, gjarnan í
mettuðum millitónum hvað liti á
veggjum áhrærir, svo og slétta sem
grófa veggi. Því miður era alltof mörg
dæmi þess frá undangengnum ára-
tugum, að arkitektar hafa verið að
reisa sér minnisvarða frekar en að
taka fullt tillit til notkunarmöguleika
bygginganna þá þeim hefur verið fal-
ið að hanna söfn, sem hefur orðið til
harkalegra viðbragða. Einkum ef svo
vill til að arkitektúrinn reynist draga
lengsta stráið, bera sigurorð af mynd-
listarverkunum, innan dyra eins og
skrifari og ýmsir fleiri álíta að tilfellið
sé um viðbyggingu og endurhönnun
Ríkislistasafnsins í Kaupmannahöfn,
en að því kemur að fjalla þar um. Um
fátt era þannig líflegri umræður í listr
tímaritum og menningarkálfum blaða
en safnabyggingar, auk þess sem les-
endur láta óspart í sér heyra í sam-
ræðunni, hvoratveggja til lofs sem
lasts, sóknar og vamar. Kemur hér
fram hve yfirmáta þýðingamiklar
þessar byggingar þykja, - mikilvægt
og ómissandi líffæri í þjóðarlikaman-
um. Vel að merkja á ég hér við annars
konar deilur en barlóm vegna kostn-
aðar, því hann verður aldrei rneiri en
hluti ávinningsins, skilar sér alltaf aft>
ur einhvem veginn, beint sem óbeint.
Þetta vita ríkustu þjóðir heims í dag
eins og ég hef margoft vísað til og aðr-
ar sem eiga í efnahagsörðugleikum
telja sig ekki hafa efni á nánasarskap
hér, er Spánn sennilega ljósasta
dæmið.
Meginveiginn verður þó að telja, að
listasöfn miðli því á sem skilvirkastan
hátt sem þau era reist yfir, séu eftir-
minnilegar byggingar ef í það er farið,
eða úrvals hönnun eldri húsa, síður
skrautfjöður arkitekta og/eða ráða-
manna. Er Kunstforam Berlin vafa-
lítið skýrasta og heillegasta dæmið
hér um. Meinbugurinn á Listasafni
Reykjavíkm' er ekki nógu hlýleg að-
koma og yfirmáta hrátt anddyri, en
helstir kostir snjallar umbúðir gömlu
hurðanna á framhlið ásamt stóra
norðurglugganum í veitingabúð,
hvorutveggja er óhætt að gefa hæstu
einkunn. Dæmi um hrá anddyri era
nokkur í útlandinu, t.d. hvað Arken í
Ishoj snertir, en er alls ekki til eftir-
breytni og trúa mín er að því verði
breytt í náinni framtíð, því hér er
frekar sem verið sé að seija aðgang að
salemi en safni.
Kostir og gallar Listasafns Reykja-
víkur eiga eftir að koma í Ijós er fram
líða stundir og þangað til er farsælast
að hafa allt sitt á hreinu, en óhætt er
að slá því föstu að aðkoman mætti
vera lífrænni, því hér er um virðulegt
borgarlistasafn að ræða, en ekki safn
utangarðslistar...
Erfitt er að fara í saumana á vali
verka á upphengingu opnunarsýning-
arinnai', sem er í hæsta máta ungæð-
isleg. Hér hafa viðkomandi á alltof
skömmum tíma fyllt rými, sem þeir
þekktu minna en ekkert til, af tilfall-
andi myndverkum, möguleikamir
þeim sem lokuð bók. Við samsetningu
sýninga sem þessarar em nær undan-
tekningarlaust viðhöfð önnur við-
brögð en þeirri framstæðu íslenzku
hefð sem markast af síðasta snúningi.
Hefur líka sannast um þær fram-
kvæmdir sem á eftir hafa komið að
menn era famir að átta sig á hlutun-
um. Ljóst er þó að þessi stikkprufa
listaverkaeignar borgarinnar gefur
ekki rétta mynd af henni, og að ókun-
ir munu fara á braut með alrangar
hugmyndir um innkaup borgarinnar í
áranna rás. Það er ekki svo að gömlu
myndimar fari endilega illa á veggj-
unum, mun frekar að þessi ómar-
kvissi pataldur milli eldri og nýrri list-
ar er með öllu vonlaus á staðnum.
Sum eldri verkanna meira að segja
mun ferskari þeim nýrri, sem era nær
öll góðkunningjar frá sýningum að
Kjarvalsstöðum á undangengnum ár-
um...
Sýningin, Lífið við sjóinn, sem er á
vegum Arbæjarsafns, þannig að lista-
safnið er frekar gestgjafi en þátttak-
andi, er allt annar handleggur. Engu
að síður nær því að vera listsýning en
margur hyggur, einkum ef litið er til
þróunarinnar í listheiminum á undan-
íomum áram með hvunndaginn sem
fullgildan tjámiðii. Hún er líka afar
vel upp sett og svo lærdómsrík og lif-
andi að það eldist ekki af manni að
nálgast hana, hún er alltaf jafn spenn-
andi til heimsóknar því hún segir
skoðandanum svo mikið um lífið eins
og það var og kjamann í því að vera
til. Hér sjáum við amboð, veiðarfæri
og handverk eins og það allt getur
sannast orðið, og skoðandinn er mun
nær hinum raunveralega tilgangi lífs-
ins en sem markast af gerviheimi vel-
ferðarþjóðfélagsins, niðurlögðum og
tilbúnum þörfum þess. Ekki svo að
bág kjör þessa fólks séu eftirsóknar-
verð, heldur hríftu' hinn sanni kraftb-
irtingur lífsins sem hér kemur fram.
Um leið segir sýningin okkur sorgar-
söguna um græðgi mannsins, sem vill
ekki viðurkenna að eyðist þá af er
tekið þegar hagnaðuinn er annars
vegar, sem gerist nú í stærri skömmt-
um en nokkra sinni fyrr í veraldar-
sögunni. Það er nú ekki til umræðu
hér, en lítið gef ég fyrir þann núlista-
mann sem ekki verður snortinn og
getur fundið sér myndræn viðfangs-
efni í þessum handgerðu hlutum, hráa
ogsaltamannlífi...
Sýningin Öndvegishús og merkileg
mannvirki er svo fyrsta rósin í
hnappagati safnsins, um leið land-
hreinsun að þeim misheppnaða tívol-
ígjömingi frá útlandinu sem þar var
áður. Hún er afar vel sett upp og yfir-
máta gagnleg í samræðunum um hús
á Islandi, en þær eru nú ffjórri og
heilbrigðari en í annan tíma í sögu
lýðveldisins. Við lá að andlausar
reglustrikustofnanir sópuðu öllum
gömlum og fallegum húsum á sjó út
og valtað væri gjöreamlega yfir allar
menjar fortíðar í sjávarplássum um
land allt, er því miður að gerast enn.
Um leið var minna en ekkert við að
vera í plássunum vegna þess að jafn-
vel hin sjónræna virkt fagurlega mót-
aðra bygginga var ekki lengur tíl
staðar, einungis andlausir skókassar,
stöðluð undanrenna frá Bauhaus.
Sem betur fer hefur þetta snúist við
og mannlegi þátturinn í húsbygging-
um aftur í fyrirrúmi. Þróunin kemur
að stórum hluta einnig frá útlandinu,
því þar var sömuleiðis gengið of langt,
alltof langt, og menn era sem óðast að
leitast við að lappa upp á ásýnd fyrr-
um ömurlegra byggða og borgar-
kjarna.
Salurinn sem hýsir sýninguna allt
annar handleggur en aðrir hlutar
safnsins, rýmið bjartara og notalegra
og væri lag að fleiri salir drægju dám
af.
Má af öllu ráða að Listasafn
Reykjavíkur hefur fullan hug á að
verða virk stofnun og ber að óska því
velfarnaðar og að það haldi merkinu
hátt.
Bragi Ásgeirsson