Morgunblaðið - 19.09.2000, Qupperneq 45

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 2000
UMRÆÐAN
&
Viðbrögð við brjóstverk
ÞÓTT verkur fyrir
brjósti geti verið af
ýmsum toga, svo sem
frá hjarta, vélinda,
stoðkerfi eða lungum,
er kransæðastífla sá
sjúkdómur sem oftast
er mikilvægast að
greina snemma eða
útiloka. Af þeim sem
fá bráða kransæða-
stíflu deyr um fjórð-
ungur og allt að helm-
ingur þeirra innan
einnar klukkustundar
frá upphafi einkenna.
Dauðsföll skömmu eft-
ir upphaf kransæða-
stíflu eru í meiri hluta
tilfella vegna lífshættulegra hjart-
sláttartruflana sem oft er mögulegt
að meðhöndla með lyfjum eða raf-
stuði. Þannig má koma í veg fyrir
flest þessara dauðsfalla með sér-
hæfðri meðferð. Hún er hins vegar
aðeins möguleg eftir að sjúklingur
er kominn á sjúkrahús eða í gæslu
sérþjálfaðra sjúkraflutningamanna.
Á höfuðborgarsvæðinu er sérútbúin
sjúkrabifreið með lækni innanborðs
sem oftast sinnir útköllum vegna
brjóstverkja.
Einkenni
Dæmigerður brjóstverkur sem
fylgir kransæðastíflu eða blóðþurrð
í hjartavöðva er fyrir miðju brjósti,
gjarnan með leiðni upp í háls, jafn-
vel kjálka og út í
vinstri handlegg. Hon-
um fylgir stundum
ógleði, sviti eða jafnvel
andnauð. Stundum er
einkennum lýst sem
seyðingi eða þyngslum
í stað brjóstverkja.
Sumir hafa þó ein-
kenni sem ekki eru
dæmigerð, t.d. verk
sem leiðir aftur í bak,
verk um ofanverðan
kvið eða verk sem leið-
ir þvert yflr brjóst og
jafnvel út í báða hand-
leggi. Konur er lík-
legri en karlar til að
hafa einkenni sem ekki
eru dæmigerð. Þeir sem eru rosknir
eða með sjúkdóm s.s. sykursýki fá
stundum ekki verk heldur andnauð
sem upphafseinkenni kransæða-
stíflu. Hjartaverkur kemur gjarnan
fram við líkamlega áreynslu, and-
legt álag, geðshræringu eða jafnvel
eftir stóra máltíð. Hjá sumum getur
verkur komið í hvíld. Algengast er
að blóðþurrð í hjarta eða kransæða-
stífla komi fram hjá einstaklingum
með ákveðna áhættuþætti sem eru
m.a. ættarsaga um hjartasjúkdóma,
reykingar, sykursýki, háþrýstingur
og hækkaðar blóðfitur. Fyrir kem-
ur þó að þeir sem hafa enga af ofan-
greindum áhættuþáttum fái krans-
æðasjúkdóm. Konum er jafnhætt
við kransæðasjúkdómi og körlumen
Heilsa
Þeir sem fá skyndilegan
verk fyrir brjóstið sem
er stöðugur í nokkrar
mínútur, segir Davíð O.
Arnar, gætu verið með
hjartaverk.
einkennin gera oft fyrr vart við sig
hjá körlum, gjarnan milli fimmtugs
og sextugs en hjá konum milli sex-
tugs og sjötugs.
Viðbrögð einstaklings við
brjóstverk eru mikilvæg
Eftir að brjóstverkur gerir vart
við sig líður gjarnan nokkur tími
þar til að sjúklingur er kominn und-
ir læknishendur. Erlendar rann-
sóknir hafa sýnt að yfirleitt líða
meira en tvær klukkustundir frá
upphafi verkja og þar til að læknir
metur sjúklinginn. Þeir sem eru að
fá brjóstverk í fyrsta sinn eru lík-
legir til að draga það að leita sér að-
stoðar. Þessi töf á að markviss með-
ferð hefjist skiptist gjarnan í
þrennt:
1. Töf af völdum sjúklings, þ.e.
sjúklingur gerir sér ekki grein fyrir
alvarleika ástandsins eða afneitar
Davíð O.
Arnar
Vistvernd í verki
í Reykjavík
ÞAÐ er oft spurt
hver beri raunverulega
ábyrgð á að leysa
umhverfisvandamál
líðandi stundar og
framtíðar? Það er al-
vanlegt að vísa á ein-
hvern annan en sig
sjálfan. Vissulega
gegna Sameinuðu þjóð-
irnar, Evrópusam-
bandið, ríkisstjórnin,
atvinnulífið og sveitar-
stjómir miklu hlut-
verki í því að vinna að
úrbótum í umhverfis-
málum og í því að
marka stefnu fyrir
sjálfbæra þróun. En
það má ekki gleymast að hvert heim-
ili getur lagt mikið af mörkum. Með
ýmsum einföldum breytingum á
daglegu lífi má gera lífsstíl vistvænni
án þess að draga úr lífsgæðum. Og
margt smátt gerir eitt stórt. Með
víðtækri þátttöku í slíkum aðgerðum
má ná miklum fjárhagslegum og um-
hverfíslegum ávinningi.
Tryggvi
Felixson
Umhverfismál
Með ýmsum einföldum
breytingum á daglegu
lífi, segja Hrannar
Björn Arnarson og
Hrannar Bjöm
Arnarson
Sparnaður og vistvænir
lífshættir
Tryggvi Felixson má
Við höfum víða orðið vör við vilja
einstaklinga til að leggja sitt af
mörkum til að bæta umhverfið. En
skortur á þekkingu og hvata virðist
oft koma í veg fyrir að þessi vilji leysi
úr læðingi raunverulegar aðgerðir. I
því augnamiði að virkja þennan vilja
hafa Reykjavíkurborg og Land-
vernd tekið höndum saman um að
veita heimilum í Reykjavík haldgóða
leiðsögn um hvað sé hægt að gera í
gera lífsstíl vistvænni án
þess að draga úr lífs-
gæðum.
daglegu lífi til að stuðla að vistvænni
lífsháttum og betra umhverfi. Verk-
efnið ber yfirskriftina Vistvernd í
verki og felst í því að virkja áhuga-
fólk um vistvænt heimilishald til
þátttöku í námskeiðum sem fjalla
um einfaldar og raunhæfar aðgerðir
í daglegu lífi sem bæði spara útgjöld
og draga úr álagi á umhverfið.
Námskeiðið felur í sér þátttöku í
hópi þar sem fulltrúar 5 til 8 heimila
koma saman til 7 fræðslufunda yfir
tiltekið tímabil. Hópurinn ákveður
sjálfur hversu langur tími er á milli
funda en yfirleitt er reiknað með að
verkefnið taki 1-2 mánuði.
Umhverfísnámskeið
fyrir alla
Hóparnir eru kallaðir visthópar.
Fundir visthópanna eru notaðir til
að fara yfir ýmis atriði í daglegum
rekstri fjölskyldunnar og til að skoða
hugsanlegar leiðir til úrbóta. Fjallað
er sérstaklega um sorp, samgöngur,
innkaup, vatn og orku. Hverjum
hópi fylgir einn leiðbeinandi og fá
þátttakendur eigulega handbók þar
sem finna má góð ráð og samantekt
yfir árangur starfsins.
Vistvemd í verki byggir á alþjóð-
legum grunni en sl. ár hefur verið
unnið að því að aðlaga námsefnið ís-
lenskum aðstæðum. Reynslan af því
starfi bendir til þess að vistvernd í
verki eigi fullt erindi við íslensk
heimili þar sem þátttaka í starfinu er
bæði skemmtileg og fræðandi.
Fyrst í stað mun starfið í Reykja-
vík aðallega beinast að þremur
hverfum: Grafarvogi, Kjalarnesi og
Breiðholti. Ibúar úr öðrum hverfum
geta þó að sjálfsögðu tekið þátt og
það er von okkar að þátttakan verði
mikil og almenn. Um leið og við
hvetjum Reykvíkinga til þátttöku,
bendum við á að frekari upplýsingar
má nálgast hjá Landvernd og
Reykjavikurborg. Vertu með og ger-
um góða borg enn betri.
Hrannar Bjöm Arrmrson er
formaður umhverfís- og
heilbrigðisnefndar Reykjavíkur og
Tryggvi Felixson er
framkvæmdastjóri Landvemdar.
Arnarnes — Mávanes
Höfum fengið til sölu glæsilegt einbýlishús, ca 270 fm, með tvöföldum
bílskúr, ca 50 fm, og mjög fallegum garði.
Sjón er sögu ríkari. Áhv. 4,0 milij. Verð 32,0 millj.
Fasteignasala,
Strandgötu 25, Hfj.
Árni Grétar Finnsson, hrl.
Stefán Bj. Gunnlaugsson, hdi.
Sími 555 1500, bréfsími 565 2644
Netfang: stefanbj@centrum.is.
vandanum og bíður með að leita sér
læknishjálpar.
2. Töf sem verður vegna flutnings
á næsta sjúkrahús.
3. Töf sem verður eftir að sjúkl-
ingur er kominn á sjúkrahús áður
en markviss greining fer fram og
meðferð hefst.
Af þessum þáttum er sú töf sem
verður á því að sjúklingur leiti sér
hjálpar oftast lengst. Stundum er
unnt að nálgast greiningu og hefja
fyrstu meðferð þegar í sjúkrabíl en
viðbrögð eftir að sjúklingurinn er
kominn á sjúkrahús skipta einnig
verulegu máli. Á brjóstverkjamót-
töku Landspítala - háskólasjúkra-
húss við Hringbraut höfum við ein-
sett okkur að fyrsta mat, þar með
talið taka hjartalínurits, fari fram
innan 10 mínútna frá komu sjúkl-
ings á spítalann.
Fyrsta matið er mjög mikilvægt
með tilliti til ákvörðunar um með-
ferð. Sjúklinga með bráða krans-
æðastíflu er i mörgum tilfellum
unnt að meðhöndla með sérhæfðri
segaleysandi meðferð. Hún er oft
mjög gagnleg til að opna stíflaða
kransæð. Ávinningur slíkrar með-
ferðar er þeim mun meiri því
skemmra sem liðið er frá upphafi
einkenna. Mestur er ávinningur af
segaleysandi meðferð ef hún hefst
innan 4 klukkustunda frá upphafi
einkenna og eftir 12 klukkustundir
skilar slík meðferð litlum árangri.
Þeir sem fá skyndilegan verk fyr-
ir brjóstið sem er stöðugur í nokkr-
ar mínútur gætu verið með hjarta-
verk. Hafi þeir áður verið greindir
með kransæðasjúkdóm eiga þeir oft
nitroglyserin-töflur í fórum sínum. /
Ráðlagt er að taka eina töflu í senn
undir tungu, allt að 3 töflur á 5 mín-
útna fresti til að reyna að slá á
verkinn. Þeir sem hafa enn verk
eftir 3 töflur af nitroglyserini ættu
að leita læknis tafarlaust. Flestir \
hjartasjúklingar taka Magnyl eða |
Aspirín daglega. Ef þeir sem fá
brjóstverk eru ekki á slíkri meðferð i
ættu þeir að tyggja Aspirín-töflu
sem allra fyrst eftir að verkur byrj-
ar. Aspirín dregur úr samloðun
blóðflagna sem eiga stóran þátt í að f
stífla kransæð og slík meðferð er |
mjög árangursrík við kransæða- ;
stíflu. {
Allir ættu að þekkja númer |
neyðarlínu (112). Þeir sem eru |
komnir yfir miðjan aldur og fá ;
skyndilegan brjóstverk sem varir j
lengur en í fáar mínútur ættu að j
hringja á sjúkrabíl og láta flytja sig j
á sjúkrahús til athugunar. Slíkt ;
gæti bjargað lífi þeirra.
Höfundur er sérfræðingur í
lyflækningum og hjartasjúkdómum
og stýrir brjóstverkjamóttöku á
Landspítala - háskólasjúkrahúsi
við Hringbraut.
Britax
URVALIÖ
et hjá okkur
-M
---IJL.K,!',.l-A %.rtl.AA_
G L Æ S I B Æ
VtfV'iVK.OOJS
BÍLSTÓLAR
í
i
I
i
í
\
\
|
I
'|
1
t
■i
.
«
i
i
i
i
I
4
4
i
I í n a

I

Sturtuklefar,
sfurtuhorn ,
sfurfuhurbir og
babkarshlífor
meö kromuðurn
köntum.
4 og 6 mm
öryggisgler.
Hagsfæöustu
veröin

- tUöw
fttoW
OPSD:
Monud, • föstud. kl. 918,
lougotd. kl, 10 14

Víb F-elismulo
Simí 588 7332
w w w. I tc'i I d sol u v e i slunín.is
.JitíAi.jti.