Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1921, Side 18

18
m. að 1., en suðurgaflhlað virðist hafa verið fært inn, tvisvar jafn-
vel, þó ekki meira en 1,50 m. alls. Br. er 4 m.; hvorttveggja er
þetta að utanmáli. Innanmál er 6,50 og 1,50 m.
þetta nafn við skarðið á uppdrætti sína, en Sigurður tekur það fram i ritgerð sinni,
bls. 18, að það örnefni hafi þá verið gleymt, og siðan hefir það ekki festst við aft-
ur. Af katastasis er svo að sjá, að þetta hafi um 1700 verið örnefni, altítt nafn á
þessu skarði, en að öðru leyti má það telj&st fremur vafasamt, því að nafnið er ef-
laust orðið til af misskilningi einum á þessum orðum i Kristnisögu, þar sem hún
segir frá kristnitökunni á alþingi árið 1000: „Þormóðr hét prestr, sá er Ólafr kon-
ungr hafði fengit þeim fljalta ok Grizuri; hann söng messu um daginn eptir á gjá-
hakka, upp frá búð Yestfirðinga. Þaðan gengu þeir til lögbergs. Þar voru vij
menn skrýddir, þeir höfðu krossa ij, þá er nú eru i Skarðinu eystra, merkir annarr
hæð Ólafs konungs, en annarr hæð Hjalta Skeggjasonar. At lögbergi var allr þing-
heimr“. Sbr. og sömu frásögn i Ólafs sögu Tryggvasonar (Fornms. II. 235) og
Flateyjarb. (I. 442), en þar er sagt, að krossarnir sjeu i skarðinu ytra; mun þar
átt við kirkjustaðinn Skarð á Landi og því sennilega í Kristnis. Skarð á Rangár-
völlum, sem og var kirkjustaður og nefnt Skarð it eystra, en er nú fyrir löngu í
eyði. Menn hafa haldið að hjer væri átt við eystra skarðið i gjábakkanum lægri á
Þingvelli og þvi nefnt það Kross-skarð. — Sjá um þetta mál Bisk.s. I. 21—22,
neðanmáls, ísl. fornbrs. I. 351—52 (—55) og Isl. beskr. I. 143.
Vegna þessa nafns á skarði þessu i gjábakkann hefir S. G. álitið (shr. Alþst.,
bls. 18—19), að Þórmóður prestnr hafi sungið messnna þar, krossarnir reistir þar til
minja og skarðið kent við þá — Að likindum hafa krossar þessir verið helgigöngu-
krossar, er jafnframt mátti taka af stikunum, er þeir þá kunna að hafa verið bornir
á (sbr. það sem sagt er nm hæð þeirra, sem þó mun þjóðsaga ein), og hafa fyrir altaris-
krossa (shr. Arh. 1914, bls. 80; kirkjan i Skarðinu eystra átti á 14. öldinni 3 krossa, að þvi
er Vilchinsbók greinir, sjá ísl. fornbrs. IV., bls. 68); en óliklegra er, að þeir Þormóður
prestur hafi haft við þetta tækifæri stóra krossa til að setja upp útivið og láta standa ár-
um saman á bersvæði. — Ennfremur álítur S. G. af þessu, að Vestfirðinga-búð (semhann
hyggur fylgt hafi Dýrfirðinga-goðorði) hafi einmitt verið á þessu búðastæði í gjánni,
þar sem gjábúð 4. stendur; kveður hann sjást „votta fyrir fornri búð, sem seinni
alda menn hafi hlaðið litla búð innaní“; kemnr þetta að nokkru leyti heim við lýs-
inguna hjer að framan. S. G. markar þetta á nppdrátt sinn og kallar búðina Vest-
firðingabúð (sbr. og Alþst. bls. 18—19 og nppdr. þar með skýringum). Sennilega
er þetta jafnframt tilhæfulanst með Vestfirðingabúð hjer í gjánni; líklegast að hún
hafi verið niðurundan gjábakkanum að austanverðn, eins og margar aðrar búðir, en
alls ekki verið i gjánni; i henni munu fornmenn engar búðir hafa viljað láta byggja,
ýmsra orsaka vegna; hún skyldi vera „almenningur“ þingstaðarins, Almannagjá. —
Betur að síðari tima og nútíma menn, hefðu haft sömu tilfinningnna og látið hana
vera i friði fyrir mannvirkjum öllum og jarðraski. — 1 Elateyjarb. (I. 442) stendur,
að Þórmóður prestur hafi sungið messuna »a arbakkanum hia Vestfirdinga oud«. Er
sú „lagfæring'* vitanlega jafn-tilhæfnlaus og hin með skarðið ytra, nema vitlausari
sje; háðar sprottnar af vanþekkingu að likindum. — Höf. kann t. d. að hafa vitað
nm hýlið Gjábakka fyrir austan Hrafnagjá, haldið að Kristnisaga ætti við það, en
sjeð, að það gat ekki staðist, að messan hefði verið sungin þar. S. G. getnr um í
Alþst., bls. 18, i sambandi við þetta mál (sbr. einnig bls. 9 og víðar), útskýring eftir
Gnðmnnd Skagfjörð; það er afskrift af katastasis frá 1700 (»Búðastæði Fornmanna á
AlþÍDgi«); dálítið ankin sums staðar og þó ekkert hjer, þessu viðkomandi. S. G. hefir